نقش اردن در امنیت منطقه

 پایگاه تحلیلی نشنال اینترست در گزارشی درباره نقش اردن در منطقه نوشت: "عبدالله دوم، پادشاه اردن، ۲۹ مارس هنگام دریافت جایزه‌ای برای تلاش در جهت ارتقای صلح در آسیسی ایتالیا گفت‌: لازم است که جامعه بین‌المللی اهمیت نقش اردن در پشتیبانی از مکان‌های مقدس مسیحی و اسلامی در بیت‌المقدس را درک کند. تعهد اردن به ایجاد هماهنگی و برقراری صلح در راستای نقش بین‌المللی ما، مبارزه علیه تروریسم و مقابله با هر گونه نفرت پراکنی است.

با توجه به شرایط اسرائیل بعد از انتخابات نهم آوریل و تصمیم کاخ سفید برای طرح صلح خاورمیانه نقش اردن برای موفقیت هر گونه برنامه‌ و برقراری ثبات در منطقه بسیار کلیدی است.

سخنان پادشاه اردن در راستای  سیاست این کشور است. اردن کشور کوچکی است که اقتصاد ناپایداری داشته و نقش کلیدی در ایجاد امنیت برای اسرائیل، تشکیلات خودگردان فلسطین، عربستان سعودی، عراق و سوریه بازی می‌کند. اردن به تازگی میزبان اجلاس "اقتصاد جهانی، خاورمیانه و شمال آفریقا" بود و همچنین نشست مهمی در اواخر ماه ژانویه با رهبران عرب درباره آینده منطقه برگزار کرد.

چالش‌های پیش روی پادشاهی بسیار آشکار است. بیش از یک میلیون سوری در طول جنگ سوریه به اردن فرار کرده و ۶۶۰ هزار نفر به عنوان پناهجو در سازمان امور پناهجویان سازمان ملل ثبت‌نام کرده‌اند. اردن دومین کشوری است که میزبان بالاترین تعداد پناهجویان در جهان است. این پناهجویان فقیر هستند و زندگی ۸۰ درصد از آنها پایین‌تر از خط فقر بوده و بیشتر این افراد در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، ۵۱ درصد از این پناهجویان کودکان هستند. بیشتر این پناهجویان در کمپ‌های پناهجویی زندگی نمی‌کنند. این بدان معنی است که این پناهجویان در سراسر اردن از جمله در امان پراکنده هستند.

علی‌رغم این که سال گذشته میلادی دولت اسد جنوب سوریه را از داعش باز پس گرفت و پیشنهاد عفو شورشیان سوری را داد و مرزهای خود را دوباره باز کرد، پناهجویان زیادی باز نگشته‌اند و به جای آن، آنها هنوز به دنبال کمک هستند. در ماه مارس ۲۰۱۹ سازمان امور پناهجویان سازمان ملل برای ۱۳۲ هزار نفر در اردن کمک مالی فراهم کرد که ۱۲۴ هزار نفر از آنها سوری بودند. بر اساس این کمک مالی، سالانه بیش از ۵۰۰ میلیون دلار از طرف سازمان ملل کمک می‌شود.  

در همین راستا باید مروری بر نقش تاریخی اردن در منطقه داشت؛ این کشور تا دهه ۱۹۷۰ نقش کلیدی در درگیری اسرائیل و فلسطین داشته است. پادشاهی اردن میزبان میلیون‌ها پناهجوی فلسطینی بوده است. از دهه ۱۹۸۰ برخی مسائل تغییر کرده و در نهایت در سال ۱۹۹۴ به عنوان بخشی از پیمان اسلو، معاهده صلح با اسرائیل را امضا کرد.

از زمان بر سر کار آمدن دولت دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا، پادشاه اردن و دونالد ترامپ تماس‌های منظمی با یکدیگر داشته‌اند. پادشاه عبدالله برای دیدار با مقامات آمریکا در ژانویه سال ۲۰۱۷ به واشنگتن رفت و با آنها درباره شکست داعش و قطعنامه جنگ سوریه گفت‌وگو کرد. او نگرانی خود را درباره طرح‌های ترامپ، انتقال سفارت و نحوه حل مساله فلسطین و اسرائیل اعلام کرد. در آوریل و سپتامبر سال ۲۰۱۷ باز هم با ترامپ دیدار کرد و بر اهمیت مقابله با تروریسم و برقراری امنیت منطقه‌ای تاکید کرد. اردن تصمیم آمریکا مبنی بر انتقال سفارت به بیت‌المقدس را رد کرد و آن را پوچ و بی ارزش دانست. در کل مذاکرات آمریکا و اردن در ژوئن ۲۰۱۸ و مارس ۲۰۱۹ حول طرح صلح کاخ سفید برگزار شد. این مساله نشان می‌دهد که اردن به دنبال روابط نزدیک با آمریکا است. در حال‌ حاضر دولت ترامپ طرح صلح خود را به حالت تعلیق در آورده است و منتظر آغاز به کار  رژیم جدید در اسرائیل بعد از انتخابات نهم آوریل ۲۰۱۹ است.

 اردن همچنان سرگرم بحران آوارگان بود که کانون برنامه آمریکا برای آموزش به اصطلاح شورشیان میانه‌روی سوری شد. این برنامه در ژوئیه ۲۰۱۷ متوقف شد. طی این دوران آمریکا مبادرت به آموزش گروه‌های شورشی کرد، حتی آنها را به صحرای تنف در خاک سوریه و نزدیک مرزهای اردن - عراق منتقل کرده بود. از زمان پایان برنامه، آینده این پایگاه نامشخص است. در ماه اکتبر پیش از این که ترامپ اعلام کند که آمریکا می‌خواهد از سوریه خارج شود، ژنرال جوزف ووتل، فرمانده نیروهای مرکزی آمریکا از این پایگاه بازدید به عمل آورد. روسیه و دولت سوریه حضور آمریکا در صحرای تنف را غیر قانونی و به معنای اشغال سوریه می‌دانند. برخی از سیاستگذاران آمریکا بر این باور هستند که حضور آمریکایی‌ها در تنف برای مقابله با نفوذ ایران است.

  تنف و اردن در حال حاضر اهمیت زیادی برای سیاست‌های آمریکا در منطقه پیدا کرده‌اند. اکنون که آمریکا به دنبال خروج سربازانش بعد از شکست داعش از سوریه است، اردن به دنبال یک نقش ایجاد توازن است. این کشور می‌خواهد روابط نزدیکی با تشکیلات خودگردان فلسطین و محمود عباس داشته و نمی‌خواهد بی‌ثباتی در کرانه باختری ایجاد شود. اما اقدامات اسرائیل در بیت‌المقدس، طرح صلح آمریکا و افزایش تنش‌ها در غزه همگی ثبات در کرانه باختری را تهدید می‌کند.  اردن بارها اعلام کرده که راه‌حل قطعی و جامع درباره درگیری فلسطین و اسرائیل، راه‌حل دو کشوری است. اردن می‌خواهد اجماعی در میان کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی، عربستان سعودی، بحرین و کویت و مصر ایجاد کند. هم چنین این کشور نسبت به روابط کشورهای حوزه خلیج فارس و اسرائیل هشدار داده و از عمان به خاطر نزدیک شدن به اسرائیل انتقاد و اعلام کرد که اسرائیل با اشغال کرانه باختری یک سرزمین عربی را اشغال کرده است.

نگرانی مهم اردن تنها ایجاد توازن درباره سیاست آمریکا، دوران بعد از درگیری سوریه و مساله فلسطین نیست،‌ بلکه این کشور می‌خواهد راهی برای حل بحران پناهجویان در کشورش پیدا کند. در مصاحبه‌های انجام شده با پناهجویان در اردن در ماه آوریل هیچ یک از آنها حرفی از بازگشت به کشورشان نزدند. اکنون هفت سال از حضور بسیاری از پناهجویان در اردن می‌گذرد. میزان رشد جمعیت و تولد کودکان در میان پناهجویان بالا است و بسیاری از مصاحبه شوندگان گفته‌اند که آنها یک یا دو کودک در اردن به دنیا آورده‌اند. این مساله نشان دهنده رشد جمعیت سوری‌ها در اردن است. بیشتر سوری‌ها در اردن از جنوب سوریه آمده و برخی از خانواده‌های آنها با اردن ارتباط داشته‌اند؛ بنابراین آنها به راحتی از نظر فرهنگی در اردن جا افتاده‌اند.

اردن در حال‌ حاضر محدودیت‌هایی را برای کار در برخی از صنایع مشخص از جمله کارگری در معادن برداشته است. البته این مساله نشان می‌دهد که اردن به گونه‌ای سیاست‌گذاری کرده که پناهجویان سوری نتوانند در بازار کار با اردنی‌های طبقه متوسط رقابت کنند. در حال‌ حاضر برخی از سازمان‌های غیر دولتی و خیریه‌ای به پناهجویان در هزینه‌ها کمک می‌کنند.

اکنون یکی از مسائل مهم در سال‌های آتی این است که اگر سوری‌ها بخواهند در مدت طولانی در اردن بمانند، یک نسل جدید و جوانی را ایجاد می‌کنند. در حال‌ حاضر جمعیت اردن حدود ۱۰ میلیون نفر است که سوری‌ها ۱۰ درصد از این جمعیت را تشکیل می‌دهند. حال اردن بعد از قطع کمک‌های نقدی آمریکا به پناهجویان سوری دچار مشکل شده است. این کشور نگران است که سازمان پناهجویان سازمان ملل و سازمان‌های دیگر هم کمک‌های مالی خود را قطع کنند.

پادشاهی اردن کلید امنیت منطقه در سال‌های آتی است. سیاسیون آمریکا باید این مساله را درک کرده و بر روی آن کار کنند. موضع شاه اردن کاملا مشخص و محکم است. او در ایتالیا از یک کشور مستقل فلسطینی در مرزهای ۱۹۶۷ به پایتختی بیت‌المقدس و امنیت اسرائیل حمایت کرد. اینکه دولت ترامپ چطور طرح صلح خود را اجرایی کند و نتانیاهو چه راهبردی اتخاذ کند و آیا تصمیم الحاق برخی از مناطق کرانه باختری را اجرایی کند یا خیر، همه این مسائل پیامد بسیاری برای اردن خواهد داشت."