تصمیم برجامی دولت و حمایت یکپارچه ملت

همزمان با گذشت یک سال از بدعهدی آمریکا، ظرف صبر ایران هم لبریز شد و روز چهارشنبه 18 اردیبهشت، شورای عالی امنیت ملی در بیانیه ای اعلام کرد؛ ایران بر اساس بندهایی از قرارداد برجام، تعهدات هسته ای خود را در چارچوب این تفاهم کاهش خواهد داد.

به این ترتیب جمهوری اسلامی دیگر خود را متعهد به رعایتِ محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخائر اورانیوم غنی‌شده و ذخائر آب سنگین نمی‌داند. در این بیانیه همچنین به کشور‌های باقی مانده در برجام 60 روز فرصت داده شده است تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی نمایند.»

رییس جمهوری هم دقایقی پس از انتشار بیانیه شورای عالی امنیت ملی در توضیحاتی، سازوکار تصمیم تازه ایران را توضیح داد و تاکید کرد ایران از برجام خارج نشده است اما در برابر زیاده خواهی های آمریکا هم ساکت نخواهد نشست.

ساعاتی پس اعلام تصمیم ایران، واکنش های داخلی و خارجی به آن در صدر خبرهای جهان قرار گرفت. میان سردرگمی های آشکار اروپا و آمریکا در برابر اقدام تازه ایران؛ صدای واحد حمایت از این تصمیم در داخل کشور قابل توجه بود.

**صدای واحد حمایت

متاخرترین واکنش ها به اقدام ایران در کاهش تعهدات برجامی از سوی نمازگزاران روز جمعه بود. ائمه جمعه و نمازگزاران در اکثر شهرهای ایران در شعارها و بیانه هایی از اقدام دولت و شورای عالی امنیت ملی در مقابله با عهد شکنی های کاخ سفید حمایت کردند.

در کنار این اعلام های رسمی و البته مردمی، بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی و فضای مجازی حامی اقدام دولت در مقطع کنونی بودند. چهره های سیاسی و نظامی هم ضمن تاکید بر حقوق ایران در برجام اقدام دولت در کاهش دادن تعهدات برجام را درست ارزیابی کردند.

بررسی اظهارات شخصیت های سیاسی که طی دو روز گذشته درباره برجام و آینده آن سخن گفته اند، نشان دهنده حمایت هر دو جریان سیاسی کشور است. هم اصولگرایان و هم اصلاح طلبان، آغاز اولتیماتوم ایران در برابر نقض عهدهای مکرر آمریکا و تععل اروپا را به موقع و سنجیده ارزیابی کردند.

مذاکرات هسته ای ایران با 6 کشور غربی از همان ابتدا مخالفان و موافقان سرسختی داشت؛ این مخالفت ها و موافقت ها در امضا و تصویب برجام به اوج خود رسید. بسیاری از منتقدان این تفاهم بین المللی را در تضاد با منافع ملی می دانستند و مخالف سرسخت آن بودند و حامیان دولت و برجام آن را تامین کننده منافع مردم و رفع کننده تحریم ها و بهانه های آمریکا عنوان می کردند.

در سول سالهای پس از امضای این توافق فضای سیاسی و اقتصادی کشور متاثر از کشمکش بین این دو طیف سیاسی بود؛ نقطه اشتراک هر دو طیف دفاع از منافع ملی بود با این حال در تعریف و مصادیق منافع ملی تفاوتها آشکار شد و در نهایت چند سال فرصت سوزی اتفاق افتاد. با این حال و با وجود تمام اختلاف نظرها ایران تا همین الان هم به تعهدات خود پایبند بوده است و 14 گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی این امر را تایید کرده است. آنچه این توافق بین المللی را به مرز فروپاشی کشانده، عهد شکنی و زیاده خواهی آمریکای ترامپ و بی عملی و مسئولیت نشناسی اروپاست که در قبال کارشکنی های آمریکا عملا اقدام موثری در یک سال اخیر برای حفظ برجام انجام نداده اند. دقیقا به همین دلیل است که حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری در جلسه هیات دولت روز چهارشنبه در تشریح اقدام و تصمیم تازه ایران، از اصطلاح جراحی برای نجات برجام خبرداد.

به نظر می رسد امروز جراحی مورد نظر دولت؛ هم از سوی منتقدانی که برجام را قبول نداشتند و هم از سوی موافقان که زیاده خواهی های آمریکا را تاب نمی آورند، مورد حمایت قرار گرفته است. به اعتقاد اغلب سیاستمداران و کارشناسان و طیف های مختلف سیاسی زیاده خواهی های آمریکا حد یقفی ندارد و اگر بنابرادامه این روند باشد،منافع جمهوری اسلامی از برجام تامین نخواهد شد.

از همین روست که چهره ها و کارشناسان از طیف های مختلف سیاسی از اقدام روز چهارشنبه دولت حمایت کرده و حتی برخی اعتقاد دارند که جمهوری اسلامی ایران باید خیلی زودتر از این اقدام عاجلی در این زمینه انجام می داد.

**اهداف ایران از تصمیم جدید

کاستن از تعهدات برجامی، اولتیماتوم 60 روزه به اروپا، بی توجهی به پیشنهادات علنی و غیرعلنی مذاکره آمریکا و عبور از نگرانی های پیدا و پنهان اروپا نشان می دهد که صبر ایران در برابر نقض عهد آمریکا و انفعال اروپا تمام شده و تهران در مسیر حراست از منافع ملی خود آماده مقابله دیپلماتیک است.

کاستن گام به گام از تعهدات برجامی، از یک سو پیش بینی رفتار جمهوری اسلامی را برای غرب ممکن می سازد و از دیگر سو تبعات تعلل در برابر این رفتار را بالا خواهد برد.

با توجه به نامه رییس جمهوری به کشورهای باقی مانده در برجام و مشخص نمودن اقدامات چند ماه آینده ایران توپ در زمین دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا و اتحادیه اروپا است تا با تصمیمات آتی ایران چه برخوردی داشته باشند.

پیش کشیدن موضوعاتی مانند مهاجران حاضر در ایران و ترانزیت مواد مخدر هم تکانه های دیپلماتکی است که ایران برای خروج اتحادیه اروپا از انفعال وارد می سازد. چنین تکانه هایی برای مجموعه ای از کشورها که هزینه آرامش روانی و اقتصادی آن ها را ایران تقبل کرده، مسیرهای عبور و حضور پناهجویان و مواد مخدر را در مرزهای اروپا بسته نگاه داشته و در این پروسه متحمل هزینه های بالای مالی و جانی شده، لازم و حتی واجب است.

بالا بردن هزینه ماجراجویی در مرزهای ایران و منطقه؛ به صورت دیپلماتیک و با بهره گیری از بندهای یک توافق بین المللی یعنی برجام، کار آمریکا را برای دستیابی به اجماعی جهانی علیه ایران دشوار خواهد کرد. از دیگر سو مسئولیت هرگونه تنش به عهده آمریکا قرار می گیرد و دیگر کشورهای حاضر در برجام، کاخ سفید را شعله ور کننده آتش اختلاف در جهان و خاورمیانه خواهند دانست.

همانگونه که رییس جمهوری در سخنان چهارشنبه گذشته تاکید کرد ایران باب مذاکره با اروپا را نبسته و نخواهد بست اما منافع خود را نیز در این مذاکرات در صدر اولویت ها قرار می دهد. با چنین رویکردی اروپا بیش از گذشته خود را در تنگنای انتخاب میان استقلال سیاسی از آمریکا یا تن دادن به بی خردی های ترامپ خواهد دید.

** واکنش آمریکا و اتحادیه اروپا و آینده برجام

طرف های برجام طی روزهای گذشته در واکنش به تصمیم تازه و مهلت 60 روزه ایران به اروپا؛ مواضع مختلفی اتخاذ کرده اند. ترامپ تقاضای تماس تلفنی کرد و حتی کار به دادن شماره هم رسید!.اتحادیه اروپا مهلت 60 روزه ایران قبول نکرد و درباره نگرانی های خود از خروج ایران گفت.

روسیه آمریکا را مقصر بحران کنونی دانسته و چین هم درباره آینده تحولات منطقه و جهان هشدار داد. هر چند شرکای برجامی تاکنون باید به تعهدات و مسئولیت های بین المللی خود برای حفظ نظم و امنیت بین المللی متعهد می ماندند.با این حال کسانی که قریب دو سال و نیم مذاکرات فشرده ای با دیپلماتهای ایرانی داشته اند به خوبی به اهمیت این توافق واقف هستند و خوب می دانند که ایران برگ های برنده زیادی در اختیار دارد و اگر تاکنون از این برگ ها استفاده نکرده است، نباید این امر زمینه ساز خطای محاسباتی در نظام تصمیم سازی و تصمیم یگری این کشورها شود.

در هر صورت باید منتظر ماند و دید آینده توافقی که تعامل و گفت وگو را راه حل همه معضلات جهان شناساند اما آمریکا برای بطلان گزاره های آن تمام تلاش خود را به کار بست چه سرنوشتی خواهد داشت.آیا شرکای برجام با عمل به تعهداتشان این توافق را به ریل اصلی برمی گردانند و یا با بی عملی می خواهند بر باد رفتن این دستاورد مهم چندجانبه گرایی و نظام عدم اشاعه عرصه بین المللی را شاهد باشند.