نظر مراجع در خصوص روزه گرفتن در ایام کرونا

شیوع ویروس کرونا همه‌پیز را تحت‌تأثیر خود قرار داده است؛ از سبک زندگی مردم گرفته تا اقتصاد و حتی سیاست. تلاقی ایام بحران کرونا با ماه مبارک رمضان باعث شده است، که شرایط ویژه این روزها بر چگونگی اجرای فرایض هم تأثیرگذار باشد؛ چنانکه در چندمدت اخیر برای برخی از مردم این پرسش به وجود آمد که اگر روزه‌گرفتن و به تبع آن نخوردن و نیاشامیدن در ایام ماه رمضان باعث افزایش احتمال ابتلا به کرونا شود، باید روزه‌گرفت یا خیر؟ بسیاری از مراجع تقلید به این پرسش پاسخ داده‌اند که نظر عموم ایشان بر روزه‌نگرفتن در شرایط بیم خطر ابتلا به کروناست که مشروح آن نظرات را در ادامه می‌خوانید.

 آیت‌الله سیستانی: ترس از ابتلا به کرونا وجوب روزه را از بین می‌برد

آیت الله علی سیستانی، مرجع عالی‌قدر عراق درباره اینکه آیا می‌توان در شرایط وجود ویروس کرونا روزه گرفت یا خبر، گفته است: «وجوب روزه ماه مبارک رمضان یک تکلیف فردی است، و هرکس شرایط وجوب روزه را دارا باشد با صرف نظر از وجوب یا عدم وجوب آن بر دیگران، موظف است روزه بگیرد؛ بنابراین اگر مسلمانی وارد ماه رمضان آینده شود و ترس آن را داشته باشد که در صورت روزه‌گرفتن به بیماری کرونا مبتلا خواهد شد هرچند تمام اقدامات پیشگیرانه و احتیاطی را مراعات کند، نسبت به هر روز که چنین ترسی وجود داشته باشد وجوب روزه از او ساقط می‌گردد و بعدا باید قضا کند، ولی اگر بتواند با مراعات اقدامات احتیاطی احتمال ابتلا به بیماری را کاهش دهد تا آنجا که ازنظر عقلا دیگر چنین احتمالی مورد اعتنا نباشد، و لو به اینکه در خانه بماند و از اختلاط با دیگران در فاصله نزدیک پرهیز کند و از ماسک و دستکش استفاده کند و دست‌هایش را مکرراً ضدعفونی کند، و انجام این کارها او را در مشقت شدید و فوق‌العاده قرار ندهد، در این صورت وجوب روزه از او ساقط نمی‌گردد و اما اینکه گفته شد برخی از پزشکان جهت جلوگیری از کاهش آب بدن و خشکی گلو، نوشیدن مکرر آب در فاصله زمانی نزدیک به هم را توصیه می‌کنند، چراکه عارض شدن این دو امر احتمال ابتلا به ویروس کرونا را افزایش می‌دهد؛ این مطلب ـ بر فرض صحت ـ مانع از وجوب روزه نمی‌شود، مگر برای کسی که پس از رسیدن این مطلب به او بر خود بترسد که اگر روزه بگیرد به این بیماری مبتلا خواهد شد و راهی برای کاهش احتمال ابتلا وجود نداشته باشد به طوری که [عنوان] ترس از بیماری بر او صدق نکند ـ هرچند با ماندن در خانه و به کارگیری سایر اقدامات احتیاطی یادشده ـ و اما افراد دیگر باید روزه بگیرند. و چه بسا ممکن است شخص روزه‌دار پیش از سحر با مصرف سبزیجات و میوه‌های سرشار از آب ـ مانند خیار و هندوانه ـ کاهش آب بدنِ ناشی از روزه‌داری را جبران کند؛ همچنان که می‌تواند با جویدن آدامسِ بدون شکر از خشک شدن گلو جلوگیری کند ـ البته به شرط اینکه ذرات آدامس پس از جدا شدن وارد حلق نشود ـ چراکه جویدن آدامس باعث افزایش ترشح بزاق دهان می‌شود و بلعیدن بزاق دهان در حال روزه بلامانع است؛ بنابراین افرادی که می‌توانند کار خود را در ماه رمضان رها کنند و در منزل باقی بمانند و از ابتلا به ویروس در امان باشند، وجوب روزه از آنان ساقط نمی‌شود؛ ولی افرادی که ـ بنا به هر دلیلی ـ نمی‌توانند کار خود را رها کنند اگر به واسطه نخوردن آب در فاصله‌های زمانی نزدیک در روز، ترس از ابتلا به کرونا داشته باشند و راه دیگری برای در امان بودن از آن نداشته باشند، روزه بر آنان واجب نیست، ولی با این وجود مجاز به روزه خواری درملأ عام هم نیستند. بدون شک روزه ماه رمضان یکی از مهم ترین فریضه‌های شرعی است و ترک آن بدون داشتن عذر واقعی جایز نیست، و هر شخص نسبت به وضعیت خود آگاه تر است که آیا عذر واقعی برای ترک روزه دارد یا خیر؟ خلاصه کلام اینکه وجوب روزه در ماه رمضان از کسی ساقط می‌شود که عذر شرعی داشته باشد، مانند بیمار و کسی که به خاطر نصیحت پزشک ـ مثلاً ـ بر خود بترسد که روزه گرفتن موجب ابتلایش به بیماری شود و اقدامات پیشگیرانه و احتیاطی که او را از ابتلا به بیماری ایمن سازند برایش میسّر نباشد، و در غیر این صورت باید این اقدامات را انجام دهد و مجاز به ترک روزه نیست».

 آیت‌الله صانعی: حتی اگر احتمال ضرر هم وجود داشت، نباید روزه گرفت

آیت‌الله یوسف صانعی یکی دیگر از مراجع عظام عالم تشیع در پاسخ به پرسشی مشابه گفته است: «فارغ از مفروض سؤال به‌طور کلی چنانچه مکلف احتمال عقلائی بدهد روزه گرفتن موجب تشدید بیماری و یا احتمال بیمار شدن می‌گردد روزه بر او واجب نمی‌باشد و ناگفته نماند که احتمال ضرر بلکه خوف از آن در نگرفتن روزه کفایت می‌کند و لکن چنانچه تا سال آینده بیماری بهبود یابد یا احتمال بیمار شدن از بین برود باید روزه‌های نگرفته را قضا نماید».

این مرجع تقلید در پاسخ به این پرسش که اگر پزشکان یا وزارت بهداشت به صراحت بگویند که روزه گرفتن موجب ضرر می‌شود، آیا می‌توان از نظر آنها تمرد کرد، گفت: «همان گونه که در روایات آمده معیار خود انسان و احتمال خودش می‌باشد. لکن باید دانست نظر پزشکان محترم و وزارت بهداشت، پدید آورنده احتمال است و باید توجه داشت که اگر پزشک روزه گرفتن را مضر بداند اما خود شخص فکر کند مضر نمی‌باشد، اعتماد نمودن به نظر پزشک لازم است چون قطعاً پزشک همه جوانب بیماری را از حیث فعلی و آینده مورد توجه قرار می‌دهد و کار تخصصی او می‌باشد و علی‌القاعده ایجاد احتمال می‌نماید و باید توجه داشت جواز شرعی افطار به هر جهتی نباید موجب تظاهر به روزه خواری گردد که تظاهر به آن خود معصیت و گناهی است که شرعاً دارای مجازات است».

او همچنین در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه آیا حکومت می تواند، در چنین شرایطی به کلی گرفتن روزه را منع کند یا تابع تشخیص مکلف و فتوای مرجع تقلید است، تصریح کرد: «حکومت نمی‌تواند روزه که امساک و نخوردن است حکم و دستور به نگرفتن آن نماید قطع نظر از اینکه دستور ترک روزه امری غیر قابل اجرا و بی‌فایده است».

 آیت‌الله مکارم شیرازی: روزه‌گرفتن در شرایط بیم خطر از ابتلا به کرونا صحیح نیست

آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، یکی از مراجع تقلید که معمولا به فتواهای سخت معروف است هم گفته که اگر کسی دانست که روزه‌گرفتن موجب ضرر می‌شود، باید روزه را ترک کند: «انسان نمی‌تواند به این دلیل، روزه را بخورد و باید در ماه رمضان روزه بگیرد، البته می‌تواند در فاصله افطار تا سحر از غذاهای مقوی استفاده کند تا از ضعف شدید بدن در طول روز جلوگیری نماید. اما کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، همچنین اگر یقین ندارد اما احتمال قابل توجهی می‌دهد که روزه برای او ضرر دارد، خواه این احتمال از تجربه شخصی حاصل شده باشد یا از گفته طبیب».

 آیت‌الله بیات زنجانی: اگر کرونا تا ماه رمضان باشد، نباید روزه گرفت اما باید فدیه پرداخت

آیت‌الله اسدالله بیات زنجانی هم درباره اینکه آیا می‌توان در ایا شیوع ویروس کرونا روزه گرفت یا خیر، گفته است: «روزه یک امر فردی‌ست و در این مورد، نمی توان برای همه‌ جامعه یک حکم کلی را تجویز کرد؛ بنابراین تابع شرایط خود فرد است؛ به این‌معنا که اگر روزه‌گرفتن برای فرد ضرر داشته و یا احتمال عقلایی برای ضرر آن وجود داشته باشد، نباید بگیرد و اگر تا ماه رمضان بعد همین شرایط حاکم بود، طبعا قضا هم ندارد ولی باید فدیه بپردازد».

 آیت‌الله فاضل لنکرانی: بعید نیست که در شرایط احتمال مریض‌شدن، روزه‌گرفتن باطل باشد

آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، یکی دیگر از مراجع تقلید درباره این مضوع گفته است: «کسانی که مریض هستند و روزه موجب شدت مرض یا تاخیر در سلامتی آنان شود، روزه بر آنان واجب نیست و باید در زمان دیگر روزه بگیرند. کسانی که سالم هستند اما احتمال عقلایی مریض‌شدن به سبب روزه را می‌دهند در این صورت روزه بر آنان واجب نیست و بطلان آن هم بعید نیست. در برخی روایات وارد شده‌است الصَّائِمُ إِذَا خَافَ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنَ الرَّمَدِ أَفْطَرَ (روزه‌دار چنانچه خوف درد چشم به سبب روزه داشته باشد باید افطار کند) چنانچه اهل خبره در امور پزشکی لازم ببینند که هر انسانی برای عدم ابتلا به ویروس کرونا در هر چند دقیقه یک بار مقداری آب بنوشند، در این صورت هم وجوب روزه ساقط می شود مگر آنکه در اثر ماندن در خانه از ابتلاء به آن مصون بمانند که در این صورت ماندن در خانه واجب می شود الا اینکه به جهت کار اهم لازم شود که از خانه خارج شوند».

 آیت‌الله شبیری‌زنجانی: اگر به تشخیص پزشکان روزه‌گرفتن ضرر داشته باشد، نباید گرفت

آیت‌الله سید موسی شبیری‌زنجانی هم باور دارد: «اگر بنا به گفته پزشکان متخصص، روزه‌گرفتن برای فردی، احتمال ابتلای او به این بیماری و آسیب‌دیدن وی را افزایش دهد، نباید روزه بگیرد و این مسأله در رساله عملیه هم آمده است. البته نباید مرتکب تظاهر به روزه‌خواری شده و به ماه مبارک بی‌احترامی کند. همچنین اگر با تغییر شرایط؛ مثلا با ماندن در منزل، تحرک کمتر، رعایت نکات بهداشتی و مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تقویتی، بتواند احتمال متعارف ضرر را دفع کند و ایجاد چنین شرایطی موجب مشقت شدید نشود، باید چنین کند و روزه بگیرد».

 نظر موافقان روزه‌گرفتن در ایام کرونا

در این میان تعدادی از مراجع و شخصیت‌های سیاسی هم موافق روزه‌گرفتن در ایام کرونا هستند. چنانکه آیت‌الله بشیر نجفی، یکی از مراجع تقلید در عراق باور دارد که ربطی بین روزه‌داری و کرونا وجود ندارد. او درباره این موضوع گفته است: «اگر بداند که روزه‌داری او منجر به ابتلای به بیماری کشنده می‌شود، باید روزه خود را باز کند اما با این‌حال، از تحقیقات پزشکان متخصص دریافتیم که هیچ ارتباطی بین روزه گرفتن و بیماری وجود ندارد و مسلمانان(شیعه و سنی) از نبی مکرم اسلام(ص) روایت کرده‌اند که فرمود: روزه بگیرید تا سالم بمانید. پس باید از روزه‌داری در این ماه شریف استفاده کنیم تا از تمامی بیماری‌ها به ویژه این بیماری سخت در امان بمانیم».

یا آیت‌الله جعفر سبحانی گفته است: «فعلا نمی‌توان تصمیم قطعی گرفت تا وضع در آینده روشن‌تر شود، احیاناً ممکن است برخی بخواهند این موضوع را بهانه‌ای برای روزه خواری قرار دهند».

حتی فردی مانند کامران باقری‌لنکرانی که روزگاری تصدی وزارت بهداشتدولت اول محمود احمدی‌نژاد را برعهده داشت، با اشاره به وجود ویروس کرونا در ایام ماه رمضان گفته است: «سؤال بسیاری در این شرایط این است که آیا روزه‌داری باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شود یا آن را تقویت می‌کند. در شرایط کنونی غیر از گروهی که به‌دلیل بیماری‌های جسمی امکان روزه ندارند و به‌دلایل مختلف روزه‌داری برایشان خوب نیست که گروه خاص هستند اما مطالعات بسیار نشان داده که روزه‌داری با مدل اسلامی یعنی خوردن سحری و افطاری و حذف وعده غذایی ناهار سبب بهبود سیستم ایمنی بدن می‌شود. روزه‌داری سبب ارتقای سیستم ایمنی بدن، کاهش عفونت‌ها، کاهش استعداد به سرطان و بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود و می‌توانیم با بسیاری از بیماری‌ها مقابله کنیم. این شیوه که سه‌وعده منظم خورده شود، به‌جای اینکه موقع گرسنگی غذا بخورند یک اتفاقی جدید در تاریخ بشر است. سه‌وعده غذا خوردن سبب مشکلات بسیاری می‌شود که از جمله آنها می‌توان به چاقی اشاره کرد که با گذشته متفاوت است؛ این نوع چاقی شکمی است که با به‌هم‌خوردن هورمون‌های بدن هم شانس دیابت و هم شانس ابتلا به برخی از سرطان‌ها را افزایش می‌دهد. مدل روزه‌داری اسلامی که سحری خورده می‌شود و بین 10 ساعت تا 16 ساعت گرسنگی کشیده می‌شود سپس افطار استفاده می‌گردد؛ سبب می‌شود بدن بخشی از ذخیره‌های زائدی را که در خودش داشته آزاد کند، متابولیسم بدن از مصرف قند و تولید اسیدهای چرب به مصرف کیوتن بادی‌ها شیفت پیدا کند و پاک‌سازی در بدن رخ می‌دهد».