چرا تهران از لیست شهرهای امن جهان خارج شد؟

چندی پیش گزارش شاخص‌های ایمنی شهرهای جهان که هر دو سال یک‌بار توسط موسسه اکونومیست تهیه و تنظیم می‌شود، با تیتر «امن‌ترین شهرهای جهان کدامند؟» منتشر شد. اما موضوع قابل توجه در گزارش امسال، حذف تهران از این لیست بود. دو سال پیش تهران به‌عنوان یکی از شهرهای ایمن جهان در این لیست قرار داشت، اما گویا امسال با اضافه شدن شاخص‌های جدید برای شناسایی امن‌ترین شهرهای جهان، تهران نتوانسته است جایگاهی در این لیست داشته باشد. در گزارش سال ۲۰۱۹، ۶۰ شهر جهان بر اساس ۵۷ معیار که ذیل چهار معیار اصلی: امنیت دیجیتال، امنیت بهداشتی، امنیت زیرساخت و امنیت شخصی بود، سنجیده شدند.

امن‌ترین شهرهای جهان کدامند؟

امسال مقام اول تا سوم در امنیت دیجیتال به ترتیب به توکیو، سنگاپور و شیکاگو رسید و واشنگتن دی‌سی جایگاه چهارم را در اختیار گرفت. شهرهای لس‌آنجلس و سانفرانسیسکو آمریکا نیز به‌صورت مساوی پنجمین شهر در این شاخص هستند.

دو شهر اوساکا و توکیو ژاپن هم به ترتیب اول و دوم در شاخص امنیت بهداشتی هستند و سئول مقام سوم را دارد. آمستردام و استکهلم در اروپا نیز به‌صورت برابر در جایگاه چهارم قرار دارند. جایگاه اول و دوم شاخص امنیت زیرساخت نیز به دو شهر آسیای شرقی؛ سنگاپور و اوساکا اختصاص دارد.  بارسلونا در اسپانیا مقام سوم را دارد و توکیو در جایگاه چهارم است. مقام پنجم نیز متعلق به مادرید اسپانیاست. سنگاپور یک مقام اول دیگر نیز دارد که مربوط به شاخص امنیت فردی است. مقام‌های دوم تا پنجم این شاخص، شهرهای کپنهاگ پایتخت دانمارک، هنگ‌کنگ، توکیو و ولینگتون پایتخت و دومین شهر پرجمعیت نیوزیلند هستند.

چهار معیار برگزیده شده برای تهیه این گزارش هر کدام شاخص‌های ورودی و خروجی دارند. در جدول یک به تمامی این موارد اشاره شده است.

دو گمانه‌زنی برای حذف تهران از لیست امن‌ترین شهرهای جهان

محمدحسین بوچانی، رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران دلایل حذف تهران از این لیست را با دو فرض مطرح می‌کند. او می‌گوید: در حالی در سال ۲۰۱۷، ۴۹ شاخص مدنظر این موسسه بود که تعداد این شاخص‌ها در سال ۲۰۱۹ به ۵۶ شاخص رسیده است. برای این که چرا تهران در این لیست حضور ندارد دو گمانه‌زنی وجود دارد، اما با این حال، تعیین علت اصلی آن نیازمند مکاتبه با موسسه اکونومیست است.

بوچانی می‌افزاید: یکی از گمانه‌زنی‌ها این است که تهران در حوزه  شاخص‌های جدیدی که به ارزیابی‌های اکونومیست اضافه شده است، شرایط مطلوبی نداشته است. از جمله این شاخص‌های جدید، تاب‌آوری است که شهرها را از بعد ایمنی مورد سنجش و ارزیابی قرار داده است و به دلیل این که تهران در این مورد ضعف‌های فراوانی داشته، از این لیست حذف شده است.

از جمله شاخص‌های جدید دیگر در حوزه امنیت دیجیتال خطر تهدیدات محلی است. در حوزه امنیت سلامت هم شاخص جدید خدمات اضطراری در شهر اضافه شده است.

شاخص‌های امکانات حمل و نقل هوایی، شبکه ریلی، آمادگی سایبری، ظرفیت نهادی و دسترسی به منابع، بیمه حوادث، گسترش آگاهی در معرض خطر بودن، مرگ و میر در ترافیک جاده، شبکه راه‌ها و شبکه برق در حوزه امنیت زیرساخت اضافه شده است. در حوزه امنیت شخصی نیز دو شاخص اثربخشی سیستم عدالت کیفری و نظارت بر خطر به شاخص‌های امسال افزوده شده است.

فرض دومی که بوچانی برای حذف تهران از این لیست دارد، این است که امکان دارد اطلاعات مناسب درباره تهران در اختیار موسسه اکونومیست قرار نگرفته و به این دلیل، تهران حذف شده است. بوچانی می‌گوید: گمان می‌رود دلیل دیگر حذف نام تهران، ناشی از لزوم امنیت داده و اطلاعات و در نتیجه در اختیار قرار نگرفتن داده و اطلاعات برای سنجش دقیق و درست رتبه ایمنی شهر تهران در موسسه مذکور باشد.

 شاخص‌های مورد نظر برای شناسایی شهرهای امن جهان در سال ۲۰۱۹

حذف شهردار از ریاست ستاد مدیریت بحران شهر تهران

بوچانی در پاسخ به این سؤال که آیا از نظر او تهران شهر ایمنی است، به قانون جدید مدیریت بحران که چندی پیش توسط رئیس‌جمهور ابلاغ شد، اشاره می‌کند. او می‌گوید:  قانون مدیریت بحران، چهارم شهریورماه توسط رئیس‌جمهور ابلاغ شد. آنچه برای من در این قانون محل سؤال بود، حذف شهردار تهران به‌عنوان رئیس ستاد مدیریت بحران شهر تهران بود. در قانون قبلی، شهردار تهران مسئول مدیریت بحران شهر تهران بود و به همین واسطه، ساختاری به نام مدیریت بحران در شهرداری تهران شکل گرفته بود. مجموعه ستادهای مدیریت بحران تشکیل شده بود و فعالیت‌ها به‌طور جدی داشت شکل می‌گرفت، ولی حالا بنا به دلایل تشخیص مجلس و دولت، این موضوع مجدداً در اختیار دولت قرار گرفته است که به نظر من چالش‌هایی به همراه دارد.

مدیریت بحران یک مقوله محلی است

او می‌افزاید: من به‌طور جدی باور دارم که ایمنی و مدیریت بحران یک مقوله محلی است. مثلاً در شهری مثل چابهار این موضوع اگر در اختیار مدیریت محلی باشد، شهردار آنجا و مجموعه مدیران محلی آنجا می‌توانند به‌واسطه شناختی که از منطقه و ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی آن دارند، با تسلط بیشتری بحران را مدیریت کنند. اما وقتی این وظیفه به عهده استاندار یا فرماندار گذاشته شد که با شهر فاصله ۱۰۰ کیلومتری یا بیشتر دارند، به خاطر عدم شناخت کافی نمی‌توانند مدیریت کنند. معمولاً در زمان بحران باز هم نیروی‌های محلی هستند که کارآمدی و اثربخشی بیشتری دارند و دستگاه‌های دولتی و دستگاه‌های حمایت‌کننده نقش تسهیلگر دارند.

بوچانی ادامه می‌دهد: گزارش تجربه مدیریت بحران در برخی از کشورها مثل ژاپن نشان می‌دهد که ساکنان هر محل، منطقه، ناحیه یا حتی یک آپارتمان یا مجتمع مسکونی بیشترین اثر را می‌توانند در حل مسئله بحران داشته باشند. چرا؟ چون معمولاً از ورودی  و خروجی‌های ساختمان، نوع سازه‌ها، درها، پله‌های فرار و سایر ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی ساکنان اطلاع دارند. به همین دلیل است که من مدیریت بحران را یک مقوله کاملاً محلی می‌دانم. اینکه ما تصمیم گرفته‌ایم این موضوع را به‌واسطه اینکه فکر می‌کنیم ساختارهای مدیریت بحران در دولت مرکزی یا در سطح ستادی می‌تواند مدیریت بهتری داشته باشد، به‌تدریج در ساختار دولت متمرکز کنیم، چالش‌برانگیز است.

رشد سخت‌افزاری داشتیم، نرم‌افزاری نه

بوچانی در ادامه پاسخ به این سؤال که آیا تهران شهر امنی است یا نه، می‌افزاید: در سال‌های اخیر، وضعیت تهران به‌واسطه رعایت ضوابط، مقررات و آیین‌نامه‌های مربوطه و وضعیت ایمنی ساختمان‌ها به‌تدریج بهتر شده است و در واقع ما به لحاظ سازه‌های مهندسی معتقدیم شرایط تاب‌آوری تهران بیشتر شده است. اما اینکه آیا آمادگی مردم در مقابل بحران زلزله یا ... بیشتر شده است، مورد تردید است و من در این حوزه بحث جدی دارم.

به گفته او در همین زلزله دو سال پیش، ما در تهران با پدیده هجوم به پمپ‌بنزین‌ها در تهران مواجه شدیم. یعنی با یک پدیده اجتماعی جدیدی که مردم اساساً به‌جای پناه‌گیری و به کمک به مدیریت بحران، خودشان به توسعه بحران کمک کردند.

بوچانی اضافه می‌کند: ما در رابطه با آموزش فردی و آموزش‌های اجتماعی و فرهنگی کارهای اثرگذار جدی، نداشته و در این حوزه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، فشرده و کوتاه‌مدت هستیم. امیدوارم در قانون جدید که این مسئولیت به دولت واگذار شده، آموزش شهروندی، بحث اطلاع‌رسانی و استفاده از اپلیکیشن‌ها به‌ویژه در کلان‌شهرها در دستور کار قرار گیرد. من باور دارم ایمنی و مدیریت بحران، بُعد فراموش شده مدیریت شهری ایران است و همیشه در همه پروژه‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در انتهای لیست قرار دارد.  بنابراین ما در حوزه سخت‌افزاری گام‌های مثبتی برداشتیم، اما در بعد نرم‌افزاری و فرهنگ‌سازی کار جدی صورت نگرفته است.