قباد شیوا میراث معنوی زنده وجاوید همدان است / ماجرای مردود شدن لوگوی استاد قبادشیوا!

 ماجرایی که بدون تعارف محصول بی برنامگی و آشفتگی و استرس در تبلیغات گردشگری استان است و امیدواریم همین تجربه تلخ باعث شود در آینده به بحث برنامه ریزی اهمیت بیشتری بدهیم و همه هنرمندان و اهالی رسانه و همه صاحبنظران در کنار مدیران باشیم و ایشان را تنها نگذاریم. البته از مدیران دلسوز و گرانمایه امروز و آینده این استان نیز انتظار می‌رود انتقاد پذیر باشند و در جهت سرافرازی این خطه کهن با برنامه ریزی صحیح و گرفتن مشاوره از تمامی اهالی هنر و صاحبنظران موجب توفیق در تبلیغات گردشگری را فراهم کنند.  برای اتفاق همدان 2018، پایتخت گردشگری آسیا نشانهای گرافیکی معدودی توسط برخی طراحان به انجام رسید که البته به جهت آنکه در یک فرایند منسجم و منطبق بر اصول رسمی و مسابقه ای صورت نگرفت و بعدها مشخص شد که برخی بدون تجربه و تخصص در رد یا قبول این لوگوها اعمال نظر کرده اند، بسیاری از طراحان را ناخشنود کرد و در نهایت با رونمایی از لوگویی کپی شده، آه از نهاد هنرمندان و اهالی رسانه برآمد و ماحصل؛ آن شد که در شبکه های اجتماعی مجازی و خبرگزاریها و مطبوعات فریاد نارضایتی ها بر آسمان کشید و که عمدتاً نیز به حق بود.

یکی از این لوگوها که مردود اعلام شدن آن بسیاری را تلخکام کرد و مدیران دولتی را متهم به اعمال نظر سلیقه ای کردند، لوگوی طراحی شده توسط استاد قباد شیوا بود. برخی با خود گفتند مگر ممکن است طرح استادی بزرگ و جهانی را عده ای بدون تخصص و تجربه در همدان مردود اعلام کنند؟ و نهایتاً اینکه آنچه بیش از هر چیزی موجب رنجش هنرمندان و اهالی رسانه شد، این بود که احساس کردند به این نام بزرگ و این پیشکسوت هنر ایران اهانت شده. مهمتر آنکه دلایل این مردود شدن همچنان تا به امروز مسکوت ماند. ولذا به جهت تنویر افکار عمومی و بویژه اهالی هنر و رسانه، شایسته بود دلایل چنین اتفاقی شرح داده شود. و از همین روی پای صحبت های گرافیست همدانی فردین چهاردولی نشستیم.

فردین چهاردولی که حتی برخی از هنرمندان و طراحان همدانی هم کمتر نام او را شنیده اند. مردی گوشه گیر و آرام است که با بیش از بیست سال تجربه طراحی و گرافیک و تدریس در دانشکده های هنری اکنون در دفتر کاری کوچکی در اداره کل میراث فرهنگی همدان، به کار خود ادامه می‌دهد.

این گرافیست همدانی که خود فارغ التحصیل دانشگاه هنر است و عنوان کارشناس برتر روابط عمومی کشور را ( بر اساس رای انجمن متخصصان روابط عمومی ایران در حوزه نشر به سبب طراحی های خود) در کارنامه خویش دارد، امروز خود از منتقدان رویه غلط طراحی این لوگوی فراملی است و معتقد است که می باید این طرح به مسابقه گذاشته میشد و هنوز هم اصرار بر چنین کاری دارد.

چهاردولی در علت کار خود و اینکه چگونه روی حرف استاد شیوا حرف زده است، میگوید: اجازه بدهید ماجرا را از چند جهت ببینیم: اولاً این فکر که استاد نامداری چون قباد شیوا طراح این لوگو باشد؛ میتوانست عالی باشد اگر مأموران پیگیری این امر مهم، حداقل کمی تجربه هنری میداشتند و در مواجهه با استاد می‌توانستند منظور خویش را درست بیان کنند. اما افسوس که مأموران اعزامی به تهران ندانستند و نتوانستند مقصود را به این استاد عزیز بیان کنند.

دوم این که؛ مردود شمردن طرح استاد شیوا به آن معنی نبود که کلاً ایشان را فراموش کنند، بلکه میشد که طرح دیگری از ایشان بخواهند تا امروز شاهد یک طرح فضاحت بار و شرم آور ( که به بدترین شکل از یک سایت اینترنتی ارائه دهنده  لوگوهای آماده)  کپی شده، نباشیم.

چهاردولی در نهایت می‌گوید: حرمت بزرگتر را می‌شناسم و استاد شیوا را استاد همواره خود و همچنین وجود این بزرگوار را بخشی از میراث معنوی زنده و ابدی این کهن دیار می‌دانم. اما در بحث کار نباید تعارف کرد. اینجا وجهه یک استان مطرح است و جایی برای تعارفات معمول نیست. همدان را حتی از خودم هم بیشتر دوست دارم و اصلاح این شهر را بر موقعیت‌ها و امتیازات فردی ترجیح می‌دهم.

او می گوید: اگر نظر من را از آغاز می‌پرسیدند، می‌گفتم که مسابقه ای برگزار شود و استاد شیوا داور این مسابقه و مجموعه ای از طرح ها و نگاه های مختلف و جوانتر می‌بودند تا اینکه بروند اینگونه موجب زحمت ایشان بشوند و حتی نتوانند مقصودشان را برای ایشان درست بیان کنند و دست آخر هم اینطور شرمنده شان باشیم.

او می گوید: اگر قرار بر حفظ حرمت و قدردانی از پیشکسوتان باشد، باید با برنامه ریزی بدانیم که این بزرگان را در چنین موقعیتهایی قرار ندهیم .

فردین چهاردولی در نقد لوگوی استاد شیوا میگوید: توجه داشته باشیم که وظیفه یک نشان گرافیکی؛ مصور کردن کلمات مورد نظر بصورت مفهومی است. مثلاً وقتی گفته میشود:”همدان 2018، پایتخت گردشگری آسیا”، طبعاً طراح می باید در نشان دادن این کلمات بصورت تصویری و همچنین نوشتار خاص اقدام نماید.

بگونه ای که یک مخاطب در هر کجای جهان بتواند در نگاه اول حداقل به آن مفهوم نزدیک شود و بعد با خواندن نوشتار به درک کاملی از آن نشان گرافیکی برسد. 

این طراح گرافیک می گوید: تردیدی نیست که نشان گرافیکی طراحی شده توسط استاد شیوا حسی از غرور تاریخی را القا می‌کند، اما مشکلاتی را هم همراه دارد که نمی‌توان به صرف آنکه توسط ایشان طراحی شده است، از آنها چشم پوشید. برای باور چنین موضوعی می باید که در جریان تاریخ هنر و بصورت خاص: گرافیک جهان و ایران بود.  او ادامه می دهد: در این طرح از دو عنصر؛ “ریتون” و “اسلیمی” استفاده شده است. ریتون استفاده شده که بر اساس ریخت شناسی مربوط به دوره هخامنشی است اما در نسبت دادن آن به همدان جای تردید است. چرا که اصولاً محل کشف آن در کشور نامعلوم است. ولی نکته جالب این است که برخی مردم و از جمله مدافعان این لوگو دوست دارند حتی بدون استنادات علمی هر چیزی را به خود و سرزمین خود منسوب کنند و این همان نقطه ضعفی است که کارشناسان علوم انسانی و مستشرقین غربی در تاریخ سازیها از آن علیه ملتهای بیچاره بهره برده و میبرند.

چهاردولی در ادامه می گوید: این حس سرخوشی تاریخی خاص مردم عامی نیست، بلکه حتی بسیاری از تحصیلکردگان و شبه روشنفکران این سرزمین نیز با آن درگیرند. مثلاً اگر از برخی باستانشناسان که تحصیلات آکادمیک و تجربه سالها کار میدانی را هم با خود همراه دارند، بخواهیم که برای چنین شیئی سند علمی و شناسنامه ارائه کنند، آنها هم چون مردمان عامی فقط به تکرار گفته های بی اساسی که در طول سالها گفته شده اکتفا می‌کنند و بعد این میشود نهایت استدلال برخی از مردمان مثلاً عالم ما! نکته مهم هم همین است که گویی کمتر کسی به کار اصولی اهمیتی میدهد و گویی حوصله  نکته سنجی در بسیاری از مردمان ما نیست. و شاید به همین دلیل است که برخی مدیران نیز به خود حق میدهند مسأله بزرگی چون طراحی لوگوی همدان 2018 را آنچنان که باید؛ جدی نگیرند و چندان هم خوششان نیاید که مته به خشخاش گذاشته شود.  او می گوید: همانگونه که گفته شد؛ دومین عنصر “اسلیمی” است که نشان دهنده اسلام است.

اما نکته ظریف در همین جاست که اسلیمی در این طرح از سر ریتون ریشه گرفته است. حتی اگر ناسیونالیستی تندرو  باشیم و دوره هخامنشی را چون بت بپرستیم و این ریتون را بدون کوچکترین شکی متعلق به همدان بدانیم؛ باز هم قابل انکار نخواهد بود که اسلام در هخامنشی ریشه ندارد و از هخامنشی منشأ نمیپذیرد. اسلام و دوره تاریخی ایران دو مقوله کاملاً مجزا هستند و تلفیق این دو مقوله در نشانهای بصری، اگر نگوئیم ناممکن؛ که بسیار مشکل است. نمیشود همینطوری یک نماد اسلامی را به یک نشان تاریخی چسباند و بعد هم به آن افتخار کرد. 

شاید بتوان از بهترین نمونه های تلفیق هنر تاریخی و دوره اسلامی ایران به  گچبریهای گنبد علویان اشاره کرد یا سفالهای نیشابور را سند چنین تلفیق موفقی دانست. اما توجه داشته باشیم که چنین تلفیق های موفقی محصول چند سده بوده است.

هنگامی که هنوز از شکوه دوره ساسانی عناصر فرهنگی برجای بود و خلوص اوایل اسلام نیز در این تلفیقها بی تأثیر نبود. گویی دو خورشید به یکدیگر برخوردند و نمونه هایی بی نظیر از هنر خلق شد.  ولی این نکته را هم از نظر دور نداریم که در طول قرون متمادی دچار گسست های فرهنگی شده ایم و دستیافت به ترکیبات و تلفیقات عمیق، بسیار مشکل است.

نکته مهم دیگر به طراحی حروف “همدان 2018” مربوط میشود. همه گرافیستها بخوبی میدانند که نمیشود و اجازه ای نیست که حروف را در پای گرافیک قربانی کنیم. این یک اصل است. اگر به حرف “د” در کلمه همدان دقت کنیم اشتباه محرز در نوشتار را شاهد خواهیم بود. بگونه ای که متأسفانه این حرف در محور عمودی بصورت معکوس نوشته شده است. علاوه بر این؛ قلم کلمه همدان با قلم 2018 در نوشتار فارسی هم بلحاظ نوع قلم و هم ضخامت قلم متفاوت است. زیباتر بود که در نوشتن 2018 از همان قلم کلمه همدان بهره برده میشد.

او می گوید: فراموش نمی کنیم که میتوان در هنر ساختار شکنی کرد و البته که هنر با ساختار شکنی رو به تعالی است. و این همان مفهوم رندی در عرفان و ادبیات عارفانه است. اما ساختارشکنی نباید به معنای فرو ریختن اساس باشد، بلکه باید به استحکام پایه ها کمک کند. و قطعاً تمامی نو آوریها در هر حوزه ای، از جمله هنر؛ محصول ساختار شکنی هستند. اما ماجرای حرف “د” در این طرح ساختار شکنی نیست. اشتباهی غیر قابل جبران است. چنانکه فرض کنیم عدد 8 فارسی در 2018 را در محور عمودی بچرخانیم و بشود 7. این ساختار شکنی در هنر نیست. بلکه نادیده گرفتن اساس است.

نکته مهم دیگر که در این طرح نادیده گرفته شده؛ رنگ است. توجه داشته باشیم که رنگ در لوگوهای گردشگری درسراسر جهان بصورت عرفی جا افتاده است و بهره بردن از رنگهای متنوع در نشانهای گرافیکی گردشگری نماد تنوع و طراوت در این حوزه است.

مهم دیگر که به آن توجه نشده است؛ طراحی عنوان کامل “همدان 2018 پایتخت گردشگری آسیا” و  همچنین عنوان کامل انگلیسی است و قطعاً که عنوان کوتاه  “ همدان 2018” در زیر یک ریتـون گویای  هیـچ اتفاق خاصی نیست. اشکال دیگر این است که وقتی میگوئیم؛ “همدان 2018 پایتخت گردشگری آسیا”، باید حتما آسیا در بخشی از طرح دیده شود که متأسفانه در این طرح آسیا دیده نمیشود. فراموش نکنیم که اعتـبار “جزء” با  “کل” است و همـدان  به عنوان یک جزء از آسیاست و در طـراحی نشان می باید که حرمت “کل”(آسیا) هم حفظ میشد و آورده میشد. ممکن است برخی بگویند این حالت در لوگوی تبریز 2018 هم نیست. اما باید دقت کرد که موضوع اسلامیت در ذات طرح لوگوی تبریز 2018 موجود است اما در لوگوی استاد شیوا هیچ نشانه ای از آسیا دیده نمیشود.

چهاردولی در پاسخ به این پرسش که آیا شما خودتان هم لوگویی برای این اتفاق طراحی کردید و اگر طراحی کردید سرانجام آن چه شد، میگوید: بله سفارش این لوگو از طریق یک شرکت تبلیغاتی به بنده داده شد اما همانگونه که من گمنام موجب شرمساری خویش در مقابل استاد شیوا شدم، انشاءاله که گمنامانی دیگر هم با مردود دانستن طرح من موجب سرافرازی همدان شده باشند.

وی در مورد اینکه وقتی بر طرح استاد شیوا نقد مکتوب زدید، چرا در مورد لوگوی کپی شده رونمایی شد؛ سکوت کردید، میگوید: البته که سکوت نکردم و در این مسیر بسیاری را هم از خویش رنجاندم. اما همین نقد بر لوگوی استاد شیوا موجب شد که برخی بنده را سرعت گیر پروژه ببینند و زمانی طرح را نشانم دادند که فرصتی برای نقد و اعتراض نمانده بود.

و در پایان این گرافیست همدانی در مورد چگونگی پاسخ گویی طراح لوگوی رونمایی شده به منتقدان خود میگوید: بهتر است که هم من عزلت نشین و هم این جوان جویای نام؛ وقار و افتادگی را از صاحبنامی چون قباد شیوا بیاموزیم.