عدم تاثیر سیل‌های اخیر بر بحران آب در ایران

در هفته های اخیر یکی از کم سابقه ترین بارش های تابستانی ایران را تجربه کردیم اما هیچکدام از آمارها نشانی از تعدیل جدی شرایط بحرانی آب کشور ندارند. نه سدهای کشور هنوز آب قابل ملاحظه ای دارند، نه تالاب ها به شرایط نسبتا پایدار رسیده اند و نه کشاورزی و صنعت ایران می تواند روی آورده آب این باران های سیل آسا بیشتر از چند هفته حساب باز کند.

سیل، مسیر عبور از بحران آب نیست

نوروز سال ۹۸، وقتی سیل دو سوم کشور را در نوردید و در برخی مناطق طی تنها ۴۸ ساعت بیش از ۴۰۰ میلیمتر باران بارید، خیلی ها تصور کردند که دوره خشکی ایران و بحران آب تمام شده است. همان زمان حتی برخی بودند که می گفتند شرایط جدید به آسیب مالی ۳۵ هزار میلیاردتومانی سیل می ارزد. تنها ۳ ماه بعد یعنی در آستانه تابستان سال ۹۸ تقریبا هیچ اثری از آب آورده شده توسط باران های سیل آسای نوروز نبود. ایران مانده بود با همان بحران خشکسالی و کم آبی قبلی اش به اضافه خرابی ها وسیع سیل.

آمارها می گویند که سیل های اخیر نه برای عبور ایران از مشکل بلکه حتی برای تعدیل بحران آب هم کافی نبوده اند.

بارش های موسمی تنها ۳ روز به ذخیره آب تهران افزود

بر اساس گفته‌های مدیر دفتر بهره‌برداری از تأسیسات آبی در شرکت آب منطقه‌ای تهران، پیش از بارندگی‌های اخیر میزان آب ذخیره شده در سدهای پنجگانه تهران در مقایسه با متوسط بلندمدت، ۳۴ درصد منفی بود، اما پس از آن این میزان به ۲۵ درصد کاهش یافت.

این یعنی ذخایر آبی تهران همچنان منفی است.

همزمان مدیرعامل آب و فاضلاب استان تهران نیز گفته که بارش‌ها و سیلاب اخیر حدود ۱۰ میلیون مترمکعب یعنی معادل مصرف سه روز آب تهران به ذخایر آبی اضافه کرده. یعنی عددی معادل کمتر از یک درصد نیاز سالانه تهران.

سدهای کشور همچنان در شرایط بحرانی

فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور حجم ورودی آب حاصل از این باران ها به سدهای کشور را حدود ۲۵۰ تا ۲۶۰میلیون مترمکعب عنوان کرده است. عددی که چندان قابل ملاحظه نیست.

اگر می خواهید بدانید این عدد چقدر است باید اشاره کنیم که تنها حجم مفید سد زاینده رود ۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب است. در واقع یعنی کل آب گیری سدهای کشور از محل باران های اخیر در مجموع به اندازه یک چهارم حجم سد زاینده رود هم نمی شود.

حالا که اینها را گفتیم بهتر است به یک عدد دیگر هم اشاره کنیم؛ هم اکنون طبق اعلام  شرکت مدیریت منابع آب ایران بیش از ۵۴ درصد مخازن سدهای کشور خالی است. این عدد حدود ۲۵ میلیارد مترمکعب می شود، یعنی ۱۰۰ برابر کل حجم آبی که در باران های اخیر وارد سدهای کشور شده.

 حالا قدری بهتر می شود و فهمید عمق بحران آب ایران چقدر است و چرا نباید ساده لوحانه، دل به برخی بارش های مقطعی بست.

اوضاع تالاب ها همچنان ناپایدار

این فقط وضعیت سدهای کشور نیست که علی رغم بارش های اخیر همچنان در مرحله بحران است. تالاب های ایران نیز اوضاع بهتری ندارند. برای قضاوت وضعیت تالاب ها نباید چندان به برخی از تصاویر محدود از آبگیری بخش هایی از آنها دل خوش کرد. آمارها در این خصوص هم حکایت از  وخامت اوضاع می دهند.

به عنوان نمونه تالاب گاوخونی مثال خوبی است. یکی از مهمترین تالاب های کشور که ۹۸ درصد آن خشکیده بود. حجم آب گیری این تالاب حدود ۱۷۶ میلیون متر مکعب است و بر اساس اعلام محیط زیست اصفهان باران های اخیر تنها باعث افزایش کمتر از یک درصدی سطح آب آن شده.

اما تالاب های دیگری مانند تالاب جازموریان در سیستان و بلوچستان و جنوب کرمان، تالاب بختگان در استان فارس و تالاب بندعلیخان در سه استان قم، تهران و سمنان تا سطح نسبا خوبی آبگیری شده اند اما این مساله بدون استمرار بارش در فصل های دیگر و تداوم آبگیری این تالاب ها، پایدار نخواهد بود.

اضافه بر آن اینکه سیلاب ها حجم بسیار زیادی گل و لای به همین تالاب ها آورده اند که خود عامل مشکلات دیگری مانند عقب نشینی سطح تالاب می شود.

بر اساس گزارش ها تا کنون حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون متر مکعب از حجم بارش های اخیر به تالاب های مختلف کشور وارد شده است. آن هم در حالیکه کل حجم این بارش ها حدود ۲ میلیارد مترمکعب تخمین زده می شود.

تصویری از عمق بحران آب کشور

از این دست آمارها و داده ها درباره تاثیر باران های سیل آسای اخیر می توان خیلی بیشتر ارائه کرد. داده هایی که نشان می دهند برای حل مساله آب کشور که از بسیاری جهات تبدیل به بحران شده نمی توان به این بارش های موسمی و مقطعی دل بست.

تنها در سال ۱۴۰۰ میزان بارش های کشور نسبت به میانگین ۵۰ ساله بیش از ۳۶ درصد کاهش داشته. خود این متوسط ۵۰ ساله هم در شرایطی تعیین شده که طی ۲۰ سال اخیر کشور روی مدار مستمر کاهش بارش بوده.  

اگر می خواهید بدانید معنی این چیست به این آمار دقت کنید؛ ما در سال آبی ۵۵-۵۴  معادل ۳۴۲ میلی‌متربارش داشتیم و این رقم در سال آبی ۹۹-۱۴۰۰ به حدود ۱۱۳ میلیمتر رسیده است. یعنی ۶۰ درصد کاهش در ۴۵ سال. این هش میزان کاهش اصلا چیزی نیست که برای جبران ان بتوان به برخی بارش های مقطعی سیل آسا در کشور دل بست.

آن هم در شرایطی که میانگین مصرف آب و برداشت از سفرهای زیرزمینی و منابع سطحی در همین مدت به گواه برخی تخمین ها بیش از ۱۰ تا ۱۲ برابر رشد داشته. یعنی آنکه ما نسبت به ۵۰ سال قبل ۶۰ درصد کمتر بارش داریم اما همزمان حداقل ۱۰ برابر یعنی هزار درصد بیشتر مصرف می کنیم. همه اینها معنایش آن است که بحران آب عمیق تر از این چیزهاست.