یک بازی برای شب یلدا

سجاد نظری ـ مسئول ثبت میراث ناملموس استان ایلام ـ در گفت‌وگویی بیان کرد: بازی‌ها از جمله نمودهای اجتماعی و فرهنگی هر اجتماعی به حساب می‌آیند. برای بازی‌ها علاوه‌بر تخلیه روانی و کارکردهای جسمانی مزیت‌های فراوانی وجود دارد. بازی‌ها، تبلوری از فرهنگ و میراث هر اجتماعی هستند. در هر منطقه هم به فراخور شرایط اقلیمی، فرهنگی، زبانی و تاریخی بازی‌های خاصی وجود دارد. مردم ایلام نیز به فراخور نوع زندگی و معیشت، از گذشته‌های دور تاکنون از انواع شیوه‌های سرگرمی و بازی‌های مختلف در موقع فراغت و مراسم‌های شادی، به‌ویژه شب یلدا، استفاده می‌کنند.   

او ادامه داد: با این حال امروز به علت مشکلات فراوان زندگی از یک سو و رایج شدن سرگرمی‌های متنوع دیگر این نوع بازی‌ها کمتر اجرا می‌شوند. معمولا مردان و زنانی که سنی از آن‌ها گذشته است و قدرت جسمی کمتری دارند، در موقع فراغت تنها به شرح خاطرات گذشته و برخی به داستان‌گویی می‌پردازند و برخی هم همچنان مشغول بازی می‌شوند.  

نظری گفت: بازی «زَرمُشتکی» یا «پرقیچ، پرقوچ» که به گویش‌های مختلف استان تلفظ می‌شود، یکی از بازی‌های گروهی محلی بوده است. این بازی در تاریخ آبان‌ماه ۱۴۰۱ و به شماره ۲۰۷ در فهرست میراث ملی ناملموس ایران ثبت شده است.

مسئول ثبت میراث ناملموس استان ایلام نحوه اجرای این بازی را به این شکل توضیح داد: «زر مشتکی» به این ترتیب است که ابتدا بازیکنان به دو گروه مساوی تقسیم می‌شوند (البته به صورت تک‌نفره هم این بازی انجام می‌شود، ولی از قاعده و دایره بازی «پرقوچ» خارج می‌شود)، در این بازی «زر» عمده‌ترین وسیله بازی است که یک شیء کوچک است و در میان مشت بسته قرار می‌گیرد به طوری که نباید مشخص باشد. اگر تعداد افراد دو گروه زیاد باشد دو گروه روبه‌روی هم می‌نشینند و معمولا پاها را دراز کرده پتو یا جاجیم را روی پاهای افراد پهن می‌کنند که حرکات دست آن‌ها قابل حدس و گمان نباشد.  

نظری اضافه کرد: برای اینکه معلوم شود بازی را کدام گروه شروع می‌کند، دو گروه با هم توافق می‌کنند و پس از آن یک گروه، مهاجم و گروه دیگر، مدافع می‌شود. گروه مهاجم یا به صورت تک‌نفره و یا با مشورت گروه اقدام به پوچ کردن دست‌ها می‌کند که می‌تواند تک دست یا دو دست پوچ کند تا به زَر برسد. اگر دستی که داخل آن «زر» است پوچ شود، گروه مهاجم بازنده می‌شود و یک صفر به سود گروه مدافع است و بالعکس آن به سود گروه مهاجم تمام می‌شود. تعیین برنده، توافقی و معمولا تا پنج دست است.