استراتژی غلط وزیر نفت برای کنترل رشد شتابان مصرف بنزین

بر اساس آمارهای اعلام شده توسط شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، میانگین مصرف بنزین کشور در شش ماهه نخست امسال 81.7 میلیون لیتر بوده است که رشدی 8.3 درصدی در مقایسه با مدت مشابه پارسال دارد. مصرف بنزین در نیمه نخست سال گذشته، 75.4 میلیون لیتر در روز بوده است.

در حالی رشد مصرف بنزین در نیمه نخست امسال به بیش از 8 درصد رسیده که رشد مصرف این فرآورده نفتی در سال‌های 93 تا 95 به ترتیب 1.6 ، 2 و 5.1 درصد بوده است. در واقع، رشد بیش از 8 درصدی مصرف بنزین، رشدی بی‌سابقه از سال 86 (آغاز اجرای طرح سهمیه بندی بنزین بر بستر کارت سوخت) تاکنون است. تا پیش از این رکورد رشد مصرف بنزین مربوط به رشد 7.7 درصدی مصرف این فرآورده نفتی در سال 92 بود، رشدی که دلیل اصلی آن تثبیت قیمت بنزین در سال های 91 و 92 بود که تورم اقتصاد ایران به حدود 30 تا 35 درصد رسیده بود.

با توجه به همین رشد قابل توجه مصرف بنزین در نیمه نخست سال جاری، آثار راه اندازی فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس و تولید روزانه حدود 7 میلیون لیتری بنزین در این پالایشگاه یعنی در سطح حدود نیمی از ظرفیت فاز اول به ادعای مسئولان پالایش و پخش، تقریبا خنثی شده و میزان واردات بنزین کشور در نیمه نخست امسال بدون تغییر خاصی نسبت به سال گذشته، همچنان حدود 11 تا 12 میلیون لیتر در روز باقی مانده و در نتیجه، عملا وابستگی ایران به بنزین وارداتی کاهش نیافته است.

پیش بینی مدیران ارشد شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، رشد 5 درصدی مصرف بنزین در سال جاری بود. اما برای اصلاح این وضعیت و کنترل رشد بالای مصرف بنزین که به مراتب بیشتر از پیش‌بینی های مسئولان وزارت نفت در این زمینه هم بوده است، راهکارهای زیادی به صورت جداگانه و توامان از سوی کارشناسان مطرح است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: بازگشت سهمیه‌بندی بنزین، کاهش قیمت CNG به عنوان سوخت جایگزین و افزایش قیمت بنزین.

*افزایش قیمت بنزین، تنها راهکار مورد علاقه وزارت نفت برای کنترل مصرف

با این وجود، اظهارات بیژن زنگنه، وزیر نفت و برخی مدیران ارشد این وزارتخانه در ماه‌های اخیر به خوبی نشان می‌دهد تنها راهکار مورد علاقه آنها برای کنترل مصرف بنزین، افزایش قیمت این فرآورده نفتی پرطرفدار و استراتژیک است. به عنوان مثال:

الف- منصور ریاحی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در مصاحبه با خبرگزاری صدا و سیما در تاریخ 29 تیرماه گفت: «دولت اکنون در قبال سوخت یارانه سنگینی می‌پردازد، در صورتی که قیمت سوخت بسیار بالاتر از این نرخ‌هاست و این موضوع کار کارشناسی می‌خواهد. قیمت بنزین دو سال است که ثابت مانده و ارزانی بنزین باعث شده است به نوعی شاهد افزایش بی‌رویه مصرف بنزین باشیم».

ب- بیژن زنگنه، وزیر نفت در برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما در تاریخ 1 مردادماه با تاکید بر اینکه سهمیه‌بندی را در کاهش مصرف آن موثر نمی‌داند، گفت: «بهترین راه‌حل آن است که خودروهای کم‌مصرف تولید کنیم و حمل‌ونقل عمومی را هم گسترش دهیم. البته قیمت‌گذاری بنزین هم بسیار مهم است و دو سال است که قیمت این فرآورده نفتی دست نخورده است و این علامت خوبی نیست».

ج- بیژن زنگنه، وزیر نفت در مصاحبه با خبرگزاری خانه ملت در تاریخ 18 مهرماه گفت: «در حال حاضر برای سهمیه‌بندی بنزین، برنامه‌ای نداریم و نرخ CNG در حال حاضر مناسب است، اما برای کاهش آن، دولت باید مصوبه داشته باشد و آثار مالی آن را بپذیرد».

*اصرار زنگنه برای تکرار تجربه ناموفق بنزینی دولت‌های سازندگی و اصلاحات

زنگنه و همکارانش در وزارت نفت در حالی صرفا اصرار به استفاده از سیاست‌های قیمتی یعنی افزایش قیمت بنزین)برای کنترل مصرف این فرآورده نفتی دارند و تمایلی به اجرای توامان سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی یعنی افزایش قیمت بنزین در کنار سهمیه بندی مجدد آن و حتی کاهش قیمت CNG ندارند که تجربه افزایش مستمر قیمت بنزین بدون استفاده از سیاست‌های غیر قیمتی در دولت های سازندگی و بخصوص اصلاحات به خوبی نشان می دهد که این امر تاثیر زیادی در کنترل مصرف این فرآورده نفتی ندارد. در نتیجه، استفاده مجدد از این استراتژی شکست خورده در دولت روحانی هم قابل توجیه نیست بخصوص آنکه ایجاد فشار به زندگی عموم مردم هم یکی از تبعات مهم پیاده سازی این استراتژی است.

در واقع، تجربه افزایش مستمر قیمت بنزین بدون استفاده از سیاست‌های غیر قیمتی در دولت های سازندگی و بخصوص اصلاحات به خوبی نشان داد که دست دولت ها برای کنترل مصرف این فرآورده نفتی با این روش به شدت بسته است زیرا وقتی بنزین به صورت تک نرخی و بدون سهمیه بندی عرضه می شود، دولت توانایی تفکیک بین مشتریان کم مصرف و پرمصرف و ایجاد فشار قیمتی قابل توجه بر روی مشتریان پرمصرف ندارد و مجبور است قیمت این فرآورده نفتی را با شیب اندکی افزایش دهد. در نتیجه، عملا این افزایش اندک قیمت تاثیر خاصی روی مصرف بنزین توسط مردم بخصوص پرمصرف ها ندارد.

البته احتمال اندکی وجود دارد که همانطور که اخیرا مسعود نیلی، دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقتصادی در سخنرانی های خود به صورت ضمنی پیشنهاد می دهد دولت روحانی به سمت حذف کامل یارانه‌ها حرکت کند و شاهد افزایش قابل توجه قیمت بنزین به صورت ناگهانی باشیم، اقدامی که هرچند کاهش مصرف این فرآورده نفتی را به دنبال خواهد داشت ولی تبعات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی زیادی برای مردم و دولت و نظام دارد.

* بهترین راهکار کنترل رشد شتابان مصرف بنزین چیست؟

بهترین راهکار برای کنترل رشد شتابان مصرف بنزین، استفاده توامان سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی یعنی افزایش قیمت این فرآورده نفتی در کنار سهمیه‌بندی مجدد آن است. اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین بر بستر کارت سوخت بین سال‌های 86 تا 93 موجب شد تا مصرف این فرآورده نفتی به‌رغم 2.2 برابر شدن تعداد خودروهای کشور کنترل شود، به‌گونه‌ای که مصرف بنزین کشور در سال 93 کمتر از مصرف این فرآورده نفتی در سال 85 بود. در واقع، با اجرای این طرح هم علاقه مردم به کنترل مصرف خود افزایش یافت، هم مصرف CNG به‌عنوان سوخت جایگزین، گسترش زیادی پیدا کرد و هم جلوی قاچاق بنزین تا حدود زیادی گرفته شد. تمامی این دستاوردها در کنار افزایش قابل توجه قیمت بنزین بدون ایجاد فشار زیاد به زندگی عموم مردم حاصل شد.

حال باید دید زنگنه که با توسل به دلایل غیرعلمی سهمیه بندی بنزین را در خردادماه 94 حذف کرد و زمینه ساز رشد قابل توجه مصرف بنزین در سال گذشته و رشد نگران کننده مصرف این فرآورده نفتی در نیمه نخست امسال شد، حاضر خواهد شد بار دیگر از این سیاست موفق برای کنترل مصرف بنزین استفاده کند یا خیر؟