تهران و مسکو دوستان روزهای سخت

 اوضاع پیرامون ایران در رابطه با خروج واشنگتن از برجام و تمایل کاخ سفید برای محدود کردن نفوذ تهران در سوریه یکی از موضوعاتی است که در چند هفته اخیر مطرح می شود و حتی در ملاقات روسای جمهور روسیه و آمریکا در هلسینکی نیز از سوی این کشور طرح شد.

برخی تحلیلگران روس معتقدند، آمریکا از مسکو خواسته موضع بی طرف خود در خصوص اقدامات و نفوذ منطقه ای ایران را تغییر دهد و به خروج کامل مستشاران جمهوری اسلامی از سوریه که باعث شد داعش از بین برود، رای دهد و بهانه آن نیز حمایت از حق حاکمیت رژیم صهیونیستی بر سرزمین های اشغالی عنوان شده است.

** نگرانی واشنگتن از گسترش روابط تهران و مسکو

از ابتدای شروع کار دولت یازدهم، روسیه از نزدیکی احتمالی ایران و آمریکا بیم داشت، اما امروز بسیاری از تحلیلگران مخصوصا ایرانی از نزدیکی واشنگتن و مسکو دغدغه دارند و از این رو در چند هفته اخیر تحلیل های مختلفی مطرح و باعث شده بسیاری ها به تحلیل و تفسیر شعار نه شرقی نه غربی که اوایل انقلاب مطرح بود، بپردازند.

میزان حساسیت در باره نوع واکنش احتمالی روسیه به پیشنهادهای دشمنان ایران (آمریکا و رژیم صهیونیستی) به حدی در کشور افزایش یافته است که در جام جهانی فوتبال هم نمود پیدا کرد.

پس از پایان فینال جام جهانی فوتبال در روسیه، رئیسان جمهوری این کشور، فرانسه و کروواسی همراه رئیس فدراسیون بین المللی فوتبال درون مستطیل سبز ورزشگاه لوژنیکی مسکو آمدند تا مراسم اهدای جام قهرمانی را به تیم ملی فرانسه برگزار کنند.

در این هنگام، باران شدیدی شروع به باریدن کرد و محافظان ولادیمیر پوتین اولین کسانی بودند که توانستند بالای سر رئیس جمهوری روسیه چتر بگیرند، البته لحظاتی بعد هم چترهای دیگری نیز به محل برگزاری مراسم رسید و بالای سر سران دیگر کشورها قرار گرفت.

عکس های این لحظه به سوژه رسانه ها تبدیل شد و در تهران نیز بازتاب ویژه ای پیدا کرد و برخی در تهران از نگاه خود این برداشت را مطرح کردند که روس ها در روزهای بارانی فقط بالای سرخود چتر می گیرند.

فارغ از نگاه بدبینانه به روسیه که با توجه به تاریخ پر فراز و نشیب دو کشور بر بسیاری در ایران حاکم است، تهران و مسکو به مدد تلاش های دستگاه دیپلماسی خود از چند سال پیش تاکنون براساس منافع متقابل روابط را بیش از هر زمانی مستحکم کرده اند.

بسیار آشکار است که وضعیت جهان کنونی و شرایطی که براساس سیاست های یکجانبه و خاص دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در سطح منطقه و جهان شکل گرفته، ایران را تشویق می کند رایزنی ها و مشورت های خود را با کشورهای مستقل مانند روسیه و چین افزایش دهد.

در چند سال اخیر نفوذ منطقه ای ایران کنار امتیاز وتوی روسیه در شورای امنیت سازمان ملل متحد و ائتلاف نظامی و دفاعی دو کشور سبب پیروزهای محور مقاومت و حفظ تمامیت ارضی سوریه شده است.

علی اکبر ولایتی مشاور مقام معظم رهبری و فرستاده ویژه رئیس جمهوری اسلامی ایران پس از دیدار اخیری که با پوتین داشت، روابط تهران و مسکو را راهبردی خواند و در نشست سیاسی والدای در پایتخت روسیه نیز اعلام کرد که تهران تنها در صورت درخواست دولت های عراق و سوریه مستشاران خود را از این کشورها خارج می کند.

این موضع نشان می دهد، ایران کشوری مستقل است که نیازی به دریافت دستور از شرق و غرب برای کمک به سوریه ندارد و آمریکا نمی تواند در مذاکرات با طرف های دیگر برای تهران تصمیم گیری کند.

ترامپ نیز چند روز پس از نشست با پوتین در هلسینکی فنلاند که 25 تیرماه برگزار شد، وقتی با این موضع روسیه مواجه شد که نمی تواند ایران را مجبور به خروج از سوریه کند، غیرمستقیم مسکو را تهدید کرد، اگر با واشنگتن توافق نکند سخت ترین تحریم ها ضدروسی را اعمال خواهد کرد.

** نگاه مشترک روسیه و ایران به سوریه

ایران که باور دارد واشنگتن و تل آویو از تروریست های ضدسوری حمایت می کنند با همراهی روسیه مقابل سیاست های ثبات زدای آمریکا در منطقه به کمک سوریه آمد و دو کشور با هجوم تروریست ها مقابله کردند.

چنین می نماید روس ها نیز با مواضع و رویکردهای تهران مخالف نیستند، زیرا همواره به این موضوع اشاره می کنند، اما با این وجود ترجیح می دهند سیاست بی طرفی و مداخله نکردن را در بسیاری مواقع پیش گیرند تا در مناقشات وضعیت بهتری داشته باشند و حداقل به میانجی تبدیل شوند.

از دیگر سو، روس ها با رژیم اشغالگر قدس روابط گسترده ای دارند و همزمان هر روز مناسبات خود را با ایران بیشتر و بیشتر می کنند.

آنها به رژیم صهیونیستی اطمینان می دهند، در کنار دوستی و همکاری های بلندمدت و گسترده با تهران، از تل آویو نیز حمایت خواهند کرد و تلاش می کنند تا مناقشات در مرز سوریه با فلسطین اشغالی را به حداقل برسانند.

با این وجود به نظر نمی رسد، صهیونیست ها که در جریان مناقشات لفظی تهران و واشنگتن هستند و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی هم بارها گفته من باعث خروج آمریکا از برجام شدم، به اقدامات و تلاش های ضدایرانی خود پایان دهند.

سفر چندی پیش وزیر امور خارجه و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه به سرزمین های اشغالی، گفت وگو با نتانیاهو و خبرها و گمانه زنی های پس از آن در رسانه های غربی هم نشان می دهد، صهیونیست ها به نقش میانجیگری روسیه در سوریه مرتبط با حضور ایران رضایت نمی دهند.

** سیاست مبتنی بر منافع ملی روس ها

روسیه نوین از سیاست مبتنی بر منافع ملی در عرصه بین المللی پیروی می کند و مانند هر کشور مستقل و قدرتمندی بیش از هر چیزی به این وجه اهمیت می دهد و خوب می داند داشتن روابط پایدار و مستحکم با تهران به مسکو توان مقابله با واشنگتن و جلوگیری از اجرای طرح های ضد روسی و کمرشکن آمریکا در حوزه انرژی را می دهد.

برای درک بهتر این موضوع نگاهی به اظهارات لئونید کروتاکوف استاد علوم سیاسی دانشگاه مالی تحت نظارت دولت روسیه این گونه است که با وجود تمام پیشرفت های اقتصادی، بدون منابع هیدروکربن هیچ موتور ماشینی کار نمی کند و دستگاه های برقی هم از جمله کولر با توجه به اینکه با برق کار می کنند و بخش عمده این انرژی در نیروگاه های حرارتی تولید می شود، متوقف می شود.

استاد دانشگاه روس یادآورشد: در جهان سه صادر کننده عمده مواد هیدروکربنی شامل روسیه، ایران و عربستان سعودی وجود دارند. در شرایط کنونی که آمریکایی ها سعی می کنند، ساختار جهانی جدیدی بنا کنند، آنها از نظر سیاسی فقط یکی از این سه مرکز را کنترل می کنند و به همین دلیل توسعه روابط تهران و مسکو برای واشنگتن خوشایند نیست.

استاد دانشگاه مالی تحت نظارت دولت روسیه خاطرنشان کرد: آمریکا نمی تواند بدون کنترل بر ایران، روسیه را در مخمصه بیاندازد و به همین دلیل هدف آنها درهم شکستن مقاومت تهران است.

وی افزود: پس از این مرحله، آمریکا می تواند روسیه را تحریم باران و صادرات نفت و گاز این کشور را متوقف کرده و کاهش بوجود آمده را با افزایش صادرات مواد هیدروکربنی ایران جبران کند.

** تاثیرپذیری از سیاست روس هراسی غرب و واکنش های احساسی

مواضع روسیه در خصوص متحدان خود در ایران اکثر اوقات با دو واکنش احساسی مواجه می شود. عده ای بلافاصله مسکو را متهم به خیانت علیه جمهوری اسلامی می کنند و برخی دیگر که مخالف سرسخت غرب هستند با اشاره به مواضع ضدروسی آمریکا و همکاری مسکو و تهران در پروژه های مختلف در روزهای سخت، روسیه را بهترین شریک ایران می خوانند که هیچگاه از این همکاری دل نخواهد کند.

واکنش هایی که با رویکرد منطقی و عقلانی دستگاه دیپلماسی کشور در شرایط مختلف تناسبی ندارد، زیرا رویکرد کنونی مبتنی بر همکاری با دیگر کشورها بر اساس منافع مشترک است.

برای درک بهتر سیاست روس ها شاید اشاره به گفته های اخیر پوتین در جمع سفرای روسیه یک راهنمایی باشد که گفت ما برای روابط سودمند متقابل و سازنده با تمام کشورهای جهان و اتحادیه های منطقه ای آماده هستیم.

وی تصریح کرد: روسیه به عنوان عضو (دائم) شورای امنیت در آینده نیز از منشور سازمان ملل شامل حق حاکمیت و برابری کشورها، مداخله نکردن در امور داخلی آنها و حل و فصل عادلانه اختلافات دفاع می کند.

پوتین ادامه داد: بر این باوریم که با پیروی از قوانین بین المللی و کار جمعی می توانیم دشوارترین مسائل بین المللی را حل کنیم، سیاست ما در تامین امنیت و ثبات جهانی و مقابله با چالش ها و تهدیدهای بین المللی بدون شک مورد نیاز جهان است.

وی گفت: دیدگاه روسیه نسبت به اینکه بر چه اساسی باید نظام کنونی جهانی پایه ریزی شود، از طرف متحدان ما در سازمان پیمان امنیت جمعی، شرکایی از سازمان کشورهای همسود، گروه بریکس و سازمان همکاری شانگهای پذیرفته می شود. ما می دانیم این کشورها بیش از نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می دهند.

پوتین تاکید کرد: ما با توجه به مواضع اصولی خود اقدام کردیم و در حل بحران های سخت منطقه ای چنین اقدام می کنیم.

به نظر می رسد براساس همین راهبرد است که روسیه در کنار همکاری با ایران، با عربستان نیز روابط خود را گسترش می دهد، بر سر افزایش تولید نفت توافق می کند و در ادامه با وجود مخالفت های گسترده سعودی ها و اعتراض ریاض به کشورهای غربی در حال مذاکره برای فروش سامانه اس 400 به قطر است.

لوان جاگاریان سفیر روسیه در تهران اخیرا در گفت وگوی مفصلی با روزنامه کامرسانت چاپ مسکو، مواضع این کشور در باره جمهوری اسلامی را تشریح و درخصوص سوریه اعلام کرد: حضور ایران در سوریه قانونی است و ایرانیان همانند نظامیان روس به خواست دمشق حضور دارند و در عملیات نابودی تروریست ها شرکت می کنند.

وی افزود: برخی مواقع واقعا مناقشه رخ می دهد و طبیعی است ما نگران احتمال رویارویی بین نیروهای ایرانی و اسراییلی در سوریه باشیم و در همین راستا تمام تلاش ممکن را بکار می گیریم تا از بروز چنین وضعیتی جلوگیری کرده و اجازه گسترش دامنه اختلاف ها را ندهیم.

جاگاریان همچنین درباره امکان وارد کردن فشار بر تهران خاطرنشان کرد: ایران کشوری نیست که بتوان بر آن فشار وارد کرد، آنها سیاست خارجی مستقل خود را دارند و کشور کوچکی نیستند. با ایرانی ها می توان کار کرد، اما فشار بر آنها ناممکن است. ما چنین رویکردی را سازنده نمی دانیم و سعی می کنیم در صورت اختلاف آنها را متقاعد کنیم.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا واشنگتن به هدف خود برای تسلیم کردن تهران با ابزار فشار اقتصادی خواهد رسید، به وقوع چند مورد اعتراض در ایران اشاره کرد و افزود: تهران اعلام کرده این اعتراضات از خارج رهبری شده و همچنین در این مورد از مقاصد آمریکا، اسراییل و برخی پادشاهی های عربی ابراز نگرانی کرده است.

سفیر روسیه با بیان اینکه دولت ایران تدابیری را برای جلوگیری از بروز مسائل منفی در اقتصاد اتخاذ می کند، اظهار کرد: آمادگی داریم به تهران در این شرایط کمک کنیم. ایران دوست روسیه است و با جمهوری اسلامی در عرصه های مختلف همکاری می کنیم و در برخی موارد به عنوان مثال توقف جنگ و خونریزی در سوریه و آغاز روند حل و فصل سیاسی در این کشور، تهران را شریک کلیدی خود می دانیم.

** مواضع تهران در باره روابط با مسکو

حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران نیز در آخرین اظهارنظر برای روابط تهران و مسکو گفت که برخی در خصوص روسیه اخیرا تحلیل هایی ارایه می دهند که گویا ما تسلیم غرب یا شرق شده ایم.

وی افزود: منظور از شعار نه شرقی و نه غربی این نیست که با غرب و شرق کار نکنیم، بلکه تسلیم نشدن در برابر خواسته غرب و شرق بوده است و شعار نه شرقی نه غربی با همکاری با دنیا منافات ندارد.

رئیس جمهوری اسلامی ایران افزود: ما روسیه را نه به عنوان قدرت بزرگ شرق بلکه همسایه می بینیم که دوستی و روابط خوب با این کشور به نفع دو طرف خواهد بود.

به نظر می رسد، مقامات تهران و مسکو خوب از جایگاه یکدیگر در تغییر معادلات منطقه ای و جهانی آگاه هستند و هر کدام تلاش می کنند در شرایطی که یک رئیس جمهوری غیر قابل پیش بینی در آمریکا بر مسند قدرت نشسته با تمرکز بر منافع مشترک و متقابل، بر مشکلات پیش رو در روزهای سخت چیره شوند.