ماجرای ۱۵۰ میلیارد دلاری که ترامپ مدعی است آمریکا به ایران داده چیست؟

روزنامه مردم‌سالاری نوشت: ترامپ مدت‌ها است که می‌گوید آمریکا با توافق هسته‌ای، ۱۵۰ میلیارد دلار به همراه ۱.۸ میلیارد دلار پول نقد، به ایران داد. او اخیراً نیز چند بار در توییت‌های خود، مجدداً این ادعا را مطرح کرده است. ترامپ حتی چهارشنبه در توییتی توافق هسته‌ای را یک معامله ۱۵۰ میلیارد دلاری (به‌علاوه ۱.۸ میلیارد پول نقد) نامیده است! آیا ادعای او حقیقت دارد؟ به واسطه برجام چقدر پول به ایران رسید؟

دونالد ترامپ در توئیتی در واکنش به عبور ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران از سقف تعیین شده در برجام نوشته است: «ایران مدت‌ها پیش از آن‌که من رئیس جمهور شوم، توافق هسته‌ای ۱۵۰ میلیارد دلاری (به علاوه ۱.۸ میلیارد دلار پول نقد) با آمریکا، و دیگرانی را که هیچ چیز پرداخت نکردند، نقض می‌کرد؛ حالا هم آن‌ها سقف [مجاز] ذخایر [اورانیوم غنی‌شده] خود را نقض کرده‌اند. این خوب نیست!»

از فحوای کلام ترامپ چنین برمی‌آید که آمریکا در زمان اوباما برای رسیدن به توافق هسته‌ای، ۱۵۰ میلیارد دلار به‌علاوه ۱.۸ میلیارد دلار پول نقد به ایران داده و سایر طرف‌های برجام (سه کشور اروپایی به همراه روسیه و چین) هم چیزی به ایران پرداخت نکرده‌اند و بنا به ادعای او، «همه هزینه‌ها را دولت اوباما پرداخت کرده است». واقعیت این است که طرح این ادعا توسط دولت ترامپ تازگی ندارد.

ترامپ روز ۳۱ خرداد امسال و پس از سرنگونی پهپاد آمریکایی توسط ایران در بخشی از رشته‌توییت معروفش که در آن ادعا کرده بود، تنها دقایقی پیش از حمله به ایران، مانع از این حمله شده، گفته بود: «رئیس‌جمهور اوباما توافقی ناکام و وحشتناک با ایران کرده به آن‌ها ۱۵۰ میلیارد دلار به علاوه ۱.۸ میلیارد دلار پول نقد داد! ایران درگیر مشکلات بزرگی بود و او آن‌ها را نجات داد. راه دستیابی آن‌ها به سلاح‌های هسته‌ای را برایشان باز کرد و اندکی بعد، عوضِ تشکر، ایران فریاد زد، مرگ بر آمریکا.» آیا این ادعای ترامپ واقعیت دارد؟

ماجرای پول‌های آزادشده پس از برجام

واقعیت این است که پس از حصول توافق هسته‌ای، ایران توانست به منابعی که به واسطه تحریم‌های هسته‌ای مسدود شده بودند، دسترسی مجدد پیدا کند. این منابع، در واقع منابع بلوکه‌شده ایران بودند که پس از اجرایی شدن برجام، ایران مجوز استفاده از آن‌ها را به دست آورد.

هیچ آمار رسمی در مورد منابعی که پس از برجام آزاد شدند، وجود ندارد و برآوردها از این منابع نیز بسیار متفاوت است. بالاترین رقمی که برای منابع آزادشده پس از برجام عنوان شده است، رقم ۱۵۰ میلیارد دلار است که عمدتاً توسط برخی مقامات آمریکایی مطرح شده است.

مسأله کلیدی این است که منابع آزادشده، برخلاف ادعای دونالد ترامپ، پولی نبود که دولت اوباما به ایران پرداخت کند؛ بلکه منابعی بودند (عمدتاً منابع حاصل از فروش نفت) که در بانک‌های خارجی به واسطه تحریم‌ها مسدود شده بودند و پس از برجام مجدداً آزاد شدند. پس در این مورد، صراحتاً دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، دروغ می‌گوید: دولت آمریکا برای دستیابی به توافق هسته‌ای ۱۵۰ دلار به ایران پرداخت نکرد و ادعای ترامپ دروغ است.

از این گذشته، حتی در مورد رقم پول‌های آزادشده نیز مناقشه وجود دارد. بخشی از منابعی که ایران در بانک‌های خارج از کشور داشت، درگیر پروژه‌هایی در خارج از کشور بود یا خرج واردات از سایر کشورها شده بود؛ در واقع، بخشی از این منابع، پیش از حصول برجام، به مصرف رسیده بود. با توجه به این واقعیت، بعید است حتی رقم منابع آزادشده ایران، نزدیک به ۱۵۰ میلیارد دلار باشد.

ادعاهای متفاوت در مورد میزان منابع آزادشده به واسطه برجام

آمریکایی‌ها چه اعدادی در مورد منابع آزادشده ایران به واسطه برجام مطرح کرده‌اند؟ باراک اوباما، رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۵ عنوان کرده بود که رقم دارایی‌های مسدودشده ایران ۱۵۰ میلیارد دلار است. وی در مصاحبه با نیویورک تایمز گفته بود: «۱۵۰ میلیارد دلاری که ایران خواهد گرفت، پول بادآورده نیست، بلکه پول‌های خودِ ایران است که از طریق فروش نفت به دست آورده بوده و صرفاً به علت تحریم‌های بین المللی (در بانک‌های خارجی) مسدود شده است؛ تنها دلیلی که تا به حال نتوانسته است آن را به دست آورد به خاطر من و دولتم بوده است که گفته‌ایم ما باید آن جریان را متوقف کنیم (سپرده‌های ایران را مسدود کنیم) تا زمانی که برنامه هسته‌ای ایران متوقف شود». پس ترامپ، ادعای دروغینش را بر یکی از اظهارات نه‌چندان موثقِ اوباما مبتنی کرده و با تحریف این اظهارات، به قلبِ واقعیت پرداخته است.

جک لو وزیر خزانه‌داری آمریکا در دولت اوباما، نظر متفاوتی در مورد این موضوع داشت. جک لو، در همان زمان در ژوئیه ۲۰۱۵ و پس از حصول توافق هسته‌ای، اعلام کرده بود که ایران به واسطه توافق هسته‌ای به ۵۶ میلیارد دلار دست خواهد یافت.

در ایران نیز ارقام متفاوتی در مورد دارایی‌های آزادشده به واسطه برجام مطرح شده است. اکبر کمیجانی قائم مقام بانک مرکزی تنها چند روز پیش از حصول توافق هسته‌ای بین ایران و گروه پنج بعلاوه یک در تیر ماه سال ۹۴ در مصاحبه با وال استریت ژورنال رقم دارایی‌های مسدودشده ایران را ۱۵۰ میلیارد دلار عنوان کرده بود. از نظر وی این رقمی بود که باید در نتیجه توافق هسته‌ای آزاد می‌شد.

پس از اجرایی شدن برجام، محمدباقر نوبخت که در آن زمان به جز ریاست سازمان برنامه و بودجه، سخنگوی دولت نیز بود، در مصاحبه با شبکه العالم دارایی‌های آزاد شده ایران را «افزون بر ۱۰۰ میلیارد دلار» اعلام کرد و گفت: «این دارایی‌ها به طور کلی آزاد شده است و ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم». این مطلب به تیتر یک روزنامه ایران نیز تبدیل شد و نوبخت رقم ۱۰۰ میلیارد دلاری را بر سر زبان‌ها انداخت.

در بین مقامات ایرانی، ارقام بسیار متفاوتی برای دارایی‌های آزادشده ایران اعلام شده است. ولی الله سیف رئیس کل سابق بانک مرکزی رقم دارایی‌های آزادشده ایران را ۲۹ میلیارد دلار عنوان کرده بود. وی در این مورد گفته بود: «۲۳ میلیارد دلار از اموال بانک مرکزی و ۶ میلیارد دلار درآمد نفت در کشورهای ژاپن، کره، امارات عربی متحده و هند موجود است». علی طیب‌نیا وزیر اقتصاد دولت یازدهم نیز رقم ۲۹ میلیارد دلاری اعلام شده توسط سیف را تأیید کرده بود.

دونالد ترامپ حتی در مورد ۱.۸ میلیارد دلار پول نقد پرداختی به ایران نیز کل حقیقت را نمی‌گوید. این ۱.۸ میلیارد دلار، پولی نبود که آمریکا به ایران بدهد، بلکه پولی بود که ایران در زمان محمدرضا شاه پهلوی برای خرید تسلیحات به آمریکا پرداخت کرده بود و در عوض آمریکا بعد از انقلاب، نه اسلحه‌ای به ایران فروخته بود و نه پول ایران را پس داده بود. این پول نقد برای حل اختلاف مربوط به معامله خرید تسلیحاتِ فسخ‌شده میان ایران و آمریکا در سال ۱۹۷۹ به ایران پرداخت شد و آن‌طور که رسانه‌های آمریکایی می‌گویند در عوض پرداخت این پول نقد (که پول خود ایران بوده است)، چند زندانی آمریکایی نیز در ایران آزاد شدند.