تیلرسون در خاورمیانه/ تیرهایی که به سنگ خورد

16 شهریور 1396 امیر کویت به واشنگتن آمد و با دونالد ترامپ درباره اوضاع منطقه ای بخصوص اختلاف قطر با برخی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس گفت و گو کرد.

ترامپ در نشست خبری این دیدار گفت: «من هر کمکی که بتوانم انجام می دهم، تا مشکل حل شود. پیشتر به پادشاه عربستان هم گفتم، اگر بتوانم به عنوان یک میانجی بین قطر و عربستان کاری کنم، خوشحال می شوم. الان کویت در حال میانجیگری است و اگر نتوانست، من همین جا در کاخ سفید مساله را حل می کنم.»

او البته برای اینکه دشمنی واحد برای این کشورهای عربی تصویر کند تا شاید اتفاق نظری در آنها ایجاد شود، به ایران هراسی روی آورد و خواستار همبستگی کشورهای عضو شورای خلیج فارس برای حفظ ثبات منطقه خاورمیانه و مقابله با مواردی همچون تهدیدهای ایران شد.

رئیس جمهوری آمریکا در 20 مهر 396 با تکرار همین اظهارات، راهبرد جدیدش در قبال ایران را اعلام کرد.

با اعلام این راهبرد، اعضای کابینه دست به کار شدند. هربرت مک مستر مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ در بنیاد بظاهر دفاع از دموکراسی خط ایران هراسی را دنبال کرد، آنجا که از راهبرد جدید دولتشان درباره ایران حرف زد و گفت: راهبرد ایران یک نمونه خوبی است و به جای تمرکز بر توافق، دربرگیرنده تمام رفتارهای منفی ایران در منطقه همچون دشمنی با اسرائیل، خطر برای کشتیرانی آزاد به خصوص در خلیج فارس و تهدید برای متحدان امریکا در خلیج فارس است.

او برای تثبیت این خط اضافه کرد: همان طور که رئیس جمهوری خیلی واضح در 13 اکتبر گفت، استراتژی ما شامل همه قدرتهای ملی ما می شود که برای خنثی کردن نفوذ منفی و ایجاد بی ثباتی ایران در منطقه متمرکز است.

مک مستر بلافاصله به تاکتیک رسیدن به این استراتژی می پردازد و آن را «احیای اتحاد کشورشان با کشورهای منطقه در مواجهه با عملکرد ایران که همه به بی ثباتی منجر می شود»، اعلام می کند.

او البته مدعی می شود «دیدیم که هم اکنون به یک درک متقابل با کشورهای منطقه رسیده ایم و با آنها درباره اقداماتی که لازم است انجام دهیم هم نظر هستیم.»

مایک پمپئو هم رئیس سازمان سیا که پیش از این ضدیتش با جمهوری اسلامی ایران در سنا مشهور بود، پا به میدان گذاشت و با طرح اتهامات مشابه علیه ایران، سعی کرد با راهبرد جدید ترامپ در جلوگیری از نفوذ منطقه ای ایران، فضاسازی و نقش آفرینی کند.

رکس تیلرسون وزیر امور خارجه آمریکا هم بر تلاش هایش افزوده و راهی سفری منطقه ای شده است تا شاید در سایه این راهبرد و تشدید ایران هراسی، بتواند بین کشورهای عرب منطقه علیه ایران اتحاد ایجاد و اختلافات آنها را حل کند.

البته او که تا کنون در نوک پیکان تغییر قرار داشت، این بار با عزمی جزمتر سیاست های ترامپ را دنبال می کند و این موضوع در گفته های مک مستر به خوبی مشهود است که گفت: رابطه آمریکا با جهان بهتر شده است، دیدیم که وزرتخارجه ما چقدر خوب کار کرده است تا همه بیشتر فعال شوند...

در بیانیه های وزارتخارجه آمریکا درباره این سفر، ایران، اختلاف های قطر و برخی کشورهای عربی و همچنین روابط پاکستان و افغانستان مطرح شده بود اما با گذشت زمان و انجام سفر رئیس دستگاه سیاست خارجی آمریکا به ریاض و قطر، اعلام شد که سعودی ها و قطری ها برای مذاکره آمادگی ندارند و این اتفاق به زودی رخ نخواهد داد.

این موضوع از آن جهت برای ترامپ گران تمام خواهد شد که معتقد است موضوع درگیری عربستان و امارات با قطر از اهمیت مقابله با ایران می کاهد و از هر سه کشور خواسته است با یکدیگر مذاکره کنند.

**تلاش برای جبران باخت سعودی ها

از سوی دیگر آمریکا در تلاش است تا مهمترین حوزه همکاری ایران با همسایگان بخصوص در عراق را کم رنگ کند. این موضوع در اظهارات مک مستر مشاور امنیت ملی ترامپ به خوبی نمایان بود. او گفت: «ایران باید به سوء استفاده از گروه های مسلح در عراق پایان بدهد. این هزینه برای مردم عراق است. درباره عراق می خواهیم کشوری با ثبات باشد و در عین حال به ایران نزدیک و همسو نباشد.»

وی پیشنهاد کرد عربستان سعودی می تواند نقش مهمی ایفا کند. از این رو در حالی که تیلرسون برنامه سفر به عراق را داشت، حیدرالعبادی نخست وزیر عراق به ریاض دعوت شد تا در این باره نشست سه جانبه ای را تدارک ببینند. آنها بسیار تلاش کردند تا با گسترش همکاری های عراق و عربستان و حمایت های سیاسی و مالی رژیم سعودی از عراق، درهای همسایه غربی به روی ایران بسته شود.

پیشتر هم مقامات ایالات متحده گفته بودند تیلرسون امیدوار است که عربستان سعودی های غنی از نفت، در طرح های بازسازی گسترده ای که برای بازسازی شهرهای عراق همچون موصل و کمک به نخست وزیر عراق مشارکت کند.

عربستان هم همواره نگران جای پای ایران پس از حمله امریکا به عراق بوده است و در طرح جدید مایل است با استفاده از فرصت های سرمایه گذاری راه را برای گسترش نفوذ خود باز کند.

دولت ترامپ برای منزوی کردن ایران به کشورهای عرب احتیاج دارد و ضعف روابط ریاض و بغداد از یک سو و درگیری با قطر از سوی دیگر بزرگترین موانع پیشبرد سیاست های ترامپ و همراهانش بوده است. از این رو، تیلرسون در این سفر تلاش کرد حمایت امریکا از تقویت روابط عراق و عربستان را نشان داده و برای کمک به رفع کدورت ها اقدام کند.

اما هنوز از این نشست نگذشته بود که رکس‌تیلرسون وزیر خارجه آمریکا در نشست خبری مشترک با همتای سعودی خود درباره نیروهای حشد الشعبی (بسیج مردمی) عراق اظهار نظر کرد.

این اظهار نظر واکنش تند حیدر عبادی و دفتر نخست وزیری عراق را به همراه داشت تا جایی که آن را دخالت در امور داخلی عراق دانست.

در این بیانیه نیروهای داوطلب مردمی را مردم عراق دانستند که فداکاری‌های بزرگی از خود در راه دفاع از کشورشان نشان داده‌اند و افزوده شده بود: هیچ طرفی حق دخالت در امور دخالت عراق و تعیین آنچه عراقی‌ها باید انجام دهند را ندارند.

بدین ترتیب تیلرسون در حالی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را ترک کرد که در حوزه های اعلامی به نتایج ملموسی نرسید.

**راهی برای نجات

رکس تیلرسون در ادامه سفرهای خود در منطقه، با بازدیدی غیرمنتظره از افغانستان پیش از پاکستان، پیامی جدی به اسلام آباد فرستاد تا بر تهدیدهای دونالد ترامپ علیه دولت پاکستان تاکید کند.

رئیس جمهوری آمریکا پیشتر تهدید کرده که بود اگر پاکستان سیاست های امریکا را اجرا نکند، با تحریم مواجه خواهد شد. از سوی دیگر رئیس جمهوری آمریکا و وزیر امور خارجه اش، با تقویت روابط با هند از یک سو و افزایش حضور نظامی و دیپلماتیک در افغانستان به دنبال پیگیری سیاست منزوی کردن ایران هم هستند.

این در حالیست که برخی کارشناسان، نتیجه این نوع سیاست جدید در برخورد با پاکستان را بالا رفتن احتمال نزدیکی تهران و اسلام آباد می دانند.

مایکل کاگلمن‌ معاون مرکز تحقیقاتی ویلسون در آمریکا و متخصص حوزه آسیا در این باره می گوید، این تصور که آمریکا بر پاکستان نفوذ بالایی دارد، تصوری اغراق شده است و سیاست آمریکا هر چه باشد، از فشار گرفته تا تنبیه و تشویق، پاکستان سیاست های خود را تغییر نخواهد داد.

'خواجه محمد آصف' وزیر امور خارجه پاکستان هم پیش از این در واشنگتن گفته بود: آمریکا از قبل در جنگ افغانستان شکست خورده است و اکنون برای نجات خود تلاش می کند، سیاست جنگی واشنگتن بار دیگر آمریکا را در افغانستان با شکست رو به رو می کند.

سفر رکس تیلرسون به منطقه شاید این گفته محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران را پس از کمیسیون مشترک برجام در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بار تایید کرد که «دولت جدید ایالات متحده نشان داد از واقعیت های بین المللی ناآگاه است».