ایران و هند؛ ترسیم افق هایی فراسوی چابهار

خرداد ماه سال 1395 «نارندرا مودی» نخست وزیر هند در صدر یک هیات بزرگ به تهران آمد و توافقنامه های اقتصادی گوناگونی را با مقام های کشورمان به امضا رساند.

همچنین در آن زمان نخست وزیر هند به همراه رئیس جمهوری افغانستان میهمان دکتر «حسن روحانی» رییس جمهوری شده و در زمینه گسترش سرمایه گذاری ها در بندر چابهار گفت وگو کردند که در نهایت پیمان سه‌ جانبه ساخت بندر بین‌ المللی و کریدور ترانزیتی چابهار به امضا رسید.

رییس جمهوری از فردا 26 بهمن ماه به مدت سه روز میهمان همتای هندی خود خواهد بود.

هند به شدت برای مشارکت در توسعه این منطقه جهت دسترسی و صادرات کالا به افغانستان و کشورهای آسیای میانه تمرکز دارد. رقابت های سیاسی و اقتصادی هند با پاکستان و چین مهمترین دلیل برای اشتیاق فراوان دهلی نو به همکاری با ایران بوده است.

**آینده روشن بندر چابهار

گفت وگوهای پیشین در تهران به امضای موافقتنامه‌ سرمایه گذاری 500 میلیون‌ دلاری هند در توسعه بندر چابهار با هدف تسهیل دسترسی هند به بازار افغانستان بدون نیاز به پاکستان منجر شد. یکی از پروژه های مرتبط با آن نیز تأمین مالی ساخت راه آهن خطوط چابهار به زاهدان بوده است.

افزون براین هند سرمایه گذاری برای ساخت کارخانجات تولیدی در استان سیستان و بلوچستان را نیز مورد توجه قرار داده است.

نشریه «بیزینس استاندارد» هند در این زمینه آورد: در سفر سه روزه روحانی به هند قرار است رئیس جمهوری ایران با مقام های هندی در زمینه تحولات منطقه ای و جهانی گفت وگو کند. نهایی ساختن توسعه و بهره برداری از بندر چابهار در کوتاه ترین زمان، مهمترین محور دیدار و گفت وگوی روحانی با مقام های ارشد دهلی نو خواهد بود.

به اعتقاد رسانه های هندی، بندر چابهار می تواند نقش برجسته ای را در توسعه تجارت دوجانبه و دسترسی به افغانستان و بازارهای منطقه ای و بین المللی ایفا کند. مهم آنکه این بندر مهم و راهبردی ایران، مسیر ترانزیت کالا از هند به ایران و افغانستان را با دور زدن پاکستان فراهم می سازد.

به نوشته این نشریه هندی، براساس آمار دولت هند، حجم تجارت با ایران در سال مالی 2016 و 2017 بیشتر از 12.8 میلیارد دلار بوده است که از این مقدار 10.5 میلیارد آن به واردات کالا به ویژه نفت خام از ایران اختصاص داشت و صادرات کالا از هند نیز بیش از 2 میلیارد دلار بود.

نشریه دیپلمات هم نوشت: رقابت با چین برای هند بسیار اهمیت دارد. در سال 2015 هند حدود 950 میلیون دلار کالا به آسیای میانه صادر کرد که درمقایسه با 18 میلیارد دلار صادرات چین رقم اندکی است. بیشتر صادرات هند به افغانستان و در حدود 560 میلیون دلار بوده است.

«اکونومیک تایمز» یکی از روزنامه هایی بود که گزارشی مفصل در زمینه اهمیت بندر چابهار برای دهلی نو منتشر کرد. در این گزارش چنین عنوان شد که هند امید دارد این بندر موجب اتصال آن به افغانستان و عاملی برای جهش در اقتصاد دوکشور باشد زیرا به ظرفیت های حمل و نقل جان می بخشد و دسترسی هر سه کشور به یکدیگر را آسان می سازد.

ظرفیت های بزرگی برای سرمایه گذاری در منطقه چابهار موجود است که نه تنها ابعاد جدیدی از روابط سه کشور را ظاهر می سازد بلکه اثرات آن می تواند به دیگر حوزه ها در منطقه و جهان هم منتشر شود.

به نوشته این گزارش نخستین فاز از این بندر در دسامبر سال گذشته (آذر 1396) تکمیل شد و برنامه ریزی برای توسعه 5 فاز دیگر آن در دست بررسی است.

350 میلیارد دلار سرمایه گذاری هند می تواند ظرفیت چابهار را به 82 میلیون تن کالا برساند. ضمن اینکه دسترسی های جاده ای و راه آهن برای این منطقه هم در دست بررسی قرار دارد.

از زمان امضای توافق سه جانبه ترازیت کالا با محوریت چابهار، هند 1.1 میلیون تن گندم به افغانستان صادر کرد و از ژانویه 2018 عمده این صادرات از طریق دریایی چابهار صورت می گیرد.

این گزارش فواید توسعه چابهار را در کاهش هزینه ها برای افغانستان، جذب سرمایه و ایجاد زیرساخت ها و کار آفرینی مهم دانست و افزود توسعه ظرفیت های اقتصادی در افغانستان می تواند موجب کاهش تروریسم در این کشورهم بشود. به همین دلیل هند ساخت جاده «دلارام» به «زرنج» در افغانستان و تکمیل راه آهن چابهار به زاهدان در ایران و سپس اتصال آن به مرز افغانستان را در دستور کار خود قرار داده و برنامه ریزی کرده است این پروژه ها را تا سال 2020 به اتمام برساند.

این روزنامه هندی استفاده از ظرفیت های معدنی افغانستان در آینده را نیز مهم دانست و نوشت: افغانستان دارای ظرفیت های بزرگی در حوزه های معدنی و حتی نفت است. این کشور معادن غنی از سنگ های معدنی و صنعتی را در اختیار دارد که باید استخراج و منتقل شوند. دورنمایی که برای چابهار ترسیم شده است افزایش تجارت و ترانزت کالا و تقویت ارتباط در منطقه است.

به اعتقاد رسانه های هندی، این بندر می تواند در حوزه منابع طبیعی هم نقش مهمی را داشته باشد و در کل رونق و توسعه را به منطقه بیاورد. از این رو چابهار گام مهم آغازین همکاری راهبردی جدید ایران، هند و افغانستان برای توسعه منطقه از طریق تلاش جمعی با استفاده از فرصت های منطقه ای است.

** برنامه بلندپروازانه هند برای انتقال انرژی

از دیگر محورهای مورد توجه ایران و هند بحث نفت و انرژی و انتقال آن از ایران به هند است. هند به علت جمعیت انبوه، میزان فقر و توسعه نیافتگی گسترده نیاز روز افزونی به انرژی به ویژه نفت خام و گاز دارد. نزدیکترین منبع تامین انرژی برای هند خاورمیانه است.

روزنامه های هندی حجم کل واردات روزانه نفت خام این کشور در سال 2017 را 4.4 میلون بشکه عنوان کردند که ایران در میان سه صادرکننده بزرگ به این کشور قرار داشت.

ایندین اکسپرس نوشت: ایران روزانه حدود 470 هزار بشکه نفت به این کشور فروخته است. در 9 ماهه نخست سال صادرات نفت ایران اندکی کاهش داشت. اما در ماه گذشته میلادی حجم نفت خام صادراتی ایران به هند در کنار نفت سبک و میعانات حدود 550 هزار بشکه بود که نسبت به ماه پیش از آن افزایش چشمگیری داشت.

از چالش های مهم برای هند انتقال انرژی بوده است. هند همیشه به دنبال انتقال ایمن و قابل اعتماد انرژی از خاورمیانه به سرزمین خود بود و اکنون برنامه های بلندپروازانه ای را برای این موضوع تدارک دیده است.

روزنامه «فایننشال اکسپرس»یکی از محورهای گفت وگو میان مقام های ارشد ایران و هند را موضوع احداث خط لوله در آب های عمیق عنوان کرد و نوشت: علاوه بر توسعه چابهار ساخت خط لوله انرژی به هند نیز از دیگر محورهای مهم اقتصادی این سفر است. این پروژه می تواند حتی اتصال هند به آسیای میانه را هم فراهم کند. خط لوله عمیق خاورمیانه به هند (MEIDP) از نظر دولت و تحلیلگران در دهلی نو برای امنیت انرژی هند ضروری است.

هند تصمیم دارد با ایجاد یک کوریدور شمال به جنوب، آسیای مرکزی و حتی روسیه را از طریق بندر انزلی و بندر عباس به بمبئی وصل کند. این پروژه 7200 کیلومتری که روی زمین و زیر دریا قرار می گیرد از سوی هند، روسیه و ایران پشتیبانی می شود. هدف هر سه طرف این است تا خط ارتباطی را که در گذشته وجود داشت دوباره احیا کنند.

کارگروه هایی که پیش از این تشکیل شده اند نه تنها بر امکان فنی و عملیاتی این پروژه تاکید دارند بلکه بر ظرفیت های این خط لوله جهت انتقال گاز به بازارهای هند با قیمتی رقابتی اصرار دارند.

براساس گزارش ها خط لوله 1300 کیلومتری از بندر چابهار ایران تا ترمینال «پوربندر» در ایالت گجرات در سواحل غربی هند طراحی شده است که بخشی از این پروژه عظیم می تواند باشد.