پیام مخالفت جهانی با تحریم ایران

 روابط بین الملل در جهان کنونی به قدری پیچیده و چند وجهی است که یافتن دوست و دشمن قطعی و همیشگی در آن دیگر محلی از اعراب ندارد. به همین دلیل است که بسیاری از کشورهای جهان حتی با وجود دوستی نزدیک و وابستگی غیرقابل انکار به آمریکا در بحث تحریم ها علیه ایران، چندان با زیاده خواهی های دونالد ترامپ همراهی نکردند.

همسایگان ایران (با فاکتور گرفتن از برخی حاشیه نشین های خلیج فارس) کم و بیش در برابر تحریم ها موضع منفی گرفتند. شرق و جنوب شرق آسیا توانستند کاخ سفید را به معافیت نفتی از تحریم متقاعد کنند و اروپا، روسیه و چین در پی راهکار عملی برای متعهد ماندن به توافق هسته ای هستند.

این همراهی نکردن جهان با سیاست های آمریکا در قبال ایران که در نوع خود کم نظیر است؛ حامل پیام های پیدا و پنهان بسیاری است که پرداختن به آنها می تواند دلایل منطقی این کشورها در حفظ ظرفیت های اقتصادی و سیاسی ایران را مشخص سازد.

**کشورهایی که در کنار ایران ماندند

مقامات منطقه ای و غیر منطقه ای با آغاز دور تازه تحریم های آمریکا علیه ایران در پیام ها و اظهارات خود بارها بر این تحریم ها تاختند و تلاش کردند تا از اثرات این تحریم ها بر منافع ملی خود بکاهند. در همین راستا برهم صالح رییس جمهوری عراق در گفت و گو با رسانه ها گفت: نمی‌خواهیم تحریم‌های آمریکا علیه ایران به عراق آسیب برسانند. ما همواره درحال گفت‌وگو با آمریکا هستیم و شرایط ویژه عراق در رابطه با تحریم‌های آمریکا علیه ایران باید ملاحظه شود.

عراق معافیت 45 روزه ای برای ادامه خرید گاز طبیعی و برق از ایران دارد و مقامات بانک مرکزی این کشور اعلام کرده اند به دلیل نزدیکی اقتصاد عراق به ایران بغداد از واشنگتن درخواست خواهد کرد از برخی از تحریم‌هایش معافیت بگیرد. منابع مطلع هم از تداوم واردات گاز طبیعی و برق از ایران به عراق سخن می گویند.

ترکیه همسایه شمال غرب ایران هم در انتقاد از تحریم ها علیه ایران از پیشگامان بود. ایران نیمی از نفت این کشور را تامین می کند و از قطع واردات نفت اقتصاد ترکیه را با مشکلات بسیاری روبرو خواهد کرد؛ مشکلاتی که بخشی از آنها را از زبان حصارجیکلی‌اوغلو رییس اتحادیه اتاق‌های بازرگانی و بورس‌های ترکیه، این گونه می خوانیم: تحریم ها علیه ایران را به ضرر ترکیه است و آنکارا در گذشته نیز بیشترین آسیب را از تحریم علیه عراق و ایران متحمل شده و ما مایل نیستیم چنین اتفاقی تکرار شود.

مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در پی اعلام دور دوم تحریم های آمریکا علیه ایران، آنها را یک‌جانبه، غیرعاقلانه و خطرناک توصیف کرد و گفت: به‌عنوان یک اصل، ترکیه علیه تحریم‌هاست و ما معتقدیم که هیچ نتیجه‌ای نمی‌تواند از طریق تحریم‌ها به دست آید. منزوی کردن عاقلانه نیست، انزوای ایران خطرناک است و مجازات مردم ایران منصفانه نیست.

فاتح دونمز وزیر انرژی ترکیه هم از تداوم خرید گاز ایران برای 5 تا 6 سال دیگر خبر داد و گفت: ترکیه موفق به دریافت معافیت 25 درصدی از تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران شده است.

رایزنی های کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا برای گرفتن معافیت از تحریم ها برگ دیگری بر دفتر ناکارآمدی تحریم های آمریکا افزود. تایوان، ژاپن، چین، کره جنوبی و هند کشورهایی هستند که در فهرست معافیت نفتی از تحریم ها قرار دارند.

در این میان کره جنوبی اعلام کرد از شرکت های خود در ایران که به سبب تحریم ها متضرر شده اند حمایت خواهد کرد. «یو چانگ هیان» سفیر جدید کره جنوبی در تهران با اشاره به تداوم خرید نفت از ایران توسط این کشور گفت:‌ کره جنوبی باوجود خروج آمریکا از برجام در چهارچوب توافقات فیمابین به خرید نفت از ایران ادامه خواهد داد.

روسیه دیگر متحد استراتژیک ایران است که در تعهد برجام ماند و تا مرز منافع ملی خود از ایران حمایت کرد. روس ها تحریم های آمریکا را مطلقا نامشروع و ناقض قطعنامه های سازمان ملل دانستند. ولادیمر پوتین رییس جمهوری روسیه تحریم ها علیه ایران را غیر قانونی خواند.

سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه این کشور هم در واکنش به تحریم ها اعلام کرد: مسکو با وجود تحریم‌ها راه‌هایی برای جلب همکاری با ایران پیدا خواهد کرد. روس ها که خود در فهرست تحریم های آمریکا قرار دارند، تلاش می کنند تا سازوکار تازه و مستقلی برای تجارت با ایران تدوین کنند.

گرچه عدم تبعیت بسیاری از کشورهای منطقه از تحریم های آمریکا حائز اهمیت است اما به سبب پیشینه ارتباطی ایران هم از منظر سیاسی و هم وابستگی اقتصادی آنها به نفت ایران، این عدم تبعیت در قیاس با ناهمسازی اتحادیه اروپا با تحریم های آمریکا در درجه دوم اهمیت قرار می گیرد.

دور تازه تحریم های آمریکا؛ تفاوت قابل ملاحظه ای با دوره های قبل دارد و آن ایستادگی آشکار کشورهای اروپایی در برابر زیاده خواهی های آمریکا است. اتحادیه اروپا به ویژه سه کشور حاضر در توافق هسته ای با ایران، از همان روزهای نخست خروج آمریکا از توافق هسته ای با ایران، اعلام کردند به این توافق پایبند خواهند ماند و این بار کاخ سفید اجماع اروپا را در تحریم ایران نخواهد داشت.

گرچه گستره روابط اروپا با آمریکا به قدری گسترده است که قطع حتی بخش کوچکی از آن در تحلیل های منطقی نمی تواند محلی از اعراب داشته باشد اما تکاپوی غیرقابل انکار قاره سبز برای پایبندی به تعهدات خود در برابر ایران موضع تازه ای است که شواهد نشان می دهد چندان به مذاق تاجر کاخ سفید هم خوش نیامده است.

روسای جمهوری فرانسه، آلمان و انگلیس بارها با اشارات مستقیم یا ضمنی؛ تنها راه حل چالش های آمریکا با ایران را گفت و گو دانسته و به ترامپ درباره عواقب یک جانبه گرایی هشدار داده اند. همزمان با آغاز دور تازه تحریم ها این سه کشور در قالب بیانیه ای از تحریم ایران ابراز تاسف کردند. سازوکار مالی، حمایت از حضور شرکت های کوچک و غیردولتی در صنایع ایران به ویژه در حوزه نفت و انرژی، کاهش نقش و تاثیر دلار در مبادلات تجاری و استفاده از پیمان های پولی دو یا چندجانبه همگی راهکارهایی هستند که از یک سو نمود تاسف عملی کشورهای اروپایی و از سوی دیگر نشان دهنده تلاش این کشورها برای تداوم تجارت با ایران در مسیری عقلایی است تا به واسطه این تدبیر به مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا بروند.

**پیام ماندن بر سر عهد

پیشینه تحریم های آمریکا نشان می دهد که در هر دوره و به هر بهانه ای که این تحریم ها صورت گرفته است، تقریبا تمام جهان از آن اعلام حمایت کرده اند. موضوعی که در این دوره از تحریم ها روی نداده است و این دستاورد ساعت ها تکاپوی دیپلماتیک ایران در مذاکرات هسته ای و رایزنی های بین المللی است.

موضع منتقدانه بسیاری از کشورهای جهان علیه عهدشکنی آمریکا در خروج از برجام نشان داد که ایران امروز به مرتبه ای از توان استراتژیک رسیده است که دیگر قابل حذف و یا حتی چشم پوشی نیست. از دیگر سو و همانطور که اشاره شد، منافع ملی هر سرزمینی اولویت های ارتباطی آن سرزمین را با دیگر مناطق مشخص می کند. این میان ایران برای کشورهای بسیاری ظرفیت های سیاسی و اقتصادی بسیاری را دارا است و جهان نمی تواند به راحتی از این ظرفیت ها چشم بپوشد.

منابع نفت و گاز در کنار بازار بکر و بزرگ درحوزه تجارت و اقتصاد و نیز نقش رو به گسترش و ثبات آفرین ایران در معادلات پیچیده خاورمیانه از منظر سیاسی سبب شده است که حتی همپیمانان آمریکا هم در درستی و ثمربخشی تحریم ها علیه ایران دچار تردیدهای جدی شوند. تنها گذاشتن ایران در جنگ نابرابر تحریم ها می تواند این ثبات آفرینی را با چالش های جدی مواجه کند و هیچ کشوری تمایل ندارد تا آشوب تازه ای به خاورمیانه بازگردد.

جهان امروز جهان دوقطبی و تک قطبی مورد پسند ترامپ نیست و این مهم ترین پیام ایستادگی کشورها دربرابر تحریم های آمریکاست. شاید در نگاه نخست این ایستادگی چندان پررنگ و مورد توجه نباشد اما می تواند نخستین ضربه به دومینوی قدرت آمریکا در جهان و زمینه ساز افول قدرت این کشور باشد. افولی که این بار انگیزه آن ایران و شتاب دهنده آن دیپلماسی منطق محور کشور است.