ایران و اوراسیا؛ هشداری که باید جدی گرفت

 اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیمانی منطقه‌ای است که در سال ۲۰۱۴ رهبران روسیه، قزاقستان و بلاروس مفاد آن را امضا کردند. به فاصله یک سال بعد یعنی در سال ۲۰۱۵ ارمنستان و قرقیزستان نیز به آن پیوستند.  

اتحادیه اقتصادی اوراسیا کار خود را به طور رسمی از اول ژانویه ۲۰۱۵ آغاز کرد. کشورهای عضو اورآسیا هم اکنون ۲۰ میلیون کیلومترمربع مساحت و بیش از ۱۸۳ میلیون نفر جمعیت دارند که ۵.۲ درصد جمعیت جهان است. در روز اجرای این توافق‌نامه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه اعلام کرد: امروز ما یک مرکز رشد اقتصادی قدرتمند و جذاب ایجاد کرده‌ایم، یک بازار منطقه‌ای که بیش از ۱۸۰ میلیون نفر را به هم مرتبط می‌کند.

این پیمان مهم منطقه ای با هدف مقابله با دخالت‌های اقتصادی و سیاسی اتحادیه اروپا و کشورهای غربی در امور کشورهای آسیای مرکزی ایجاد شده است. تسهیل تجارت، ایجاد بازار مشترک در حوزه کشورهای مستقل هم سود عضو، حذف تدریجی قوانین گمرکی در داخل اتحادیه، برقراری تعرفه خارجی مشترک در میان کشورهای عضو و هماهنگ سازی تشریفات گمرکی از اهداف این اتحادیه عنوان شده است.

ایران و اوراسیا؛ هشداری که باید جدی گرفت

ایران در سال ۱۳۹۵ پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان ایران و این اتحادیه را به کمیسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا ارائه داد. پیشنهادی که مورد استقبال اعضای این اتحادیه قرار گرفت. پس از دو سال مذاکرات متعدد و ارزیابی کمی و کیفی اقلام و میزان تعرفه ترجیحی آنها، بالاخره این موافقتنامه در تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید.

در همین راستا حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی رییس جمهوری روز ۸ مهر امسال در صدر هیاتی بلندپایه برای شرکت در اجلاس اتحادیه اورآسیا راهی ارمنستان شد. رییس جمهوری در این اجلاس سخنرانی کرد و  توانمندی‌ها و ظرفیت‌های گسترده کشورمان برای تعامل تجاری با اتحادیه اوراسیا را تشریح کرد.

 با این حال رضا اردکانیان وزیر نیرو  اخیرا هشدار داده است که ممکن است خدایی ناکرده موافقتنامه اوراسیا نیز در دوره سه ساله آزمایشی خود به سرنوشت موافقتنامه های قبلی مانند اکو و جی هشت دچار شود.

وزیر نیرو که روز شنبه در همایش «مناطق آزاد، ‌ ویژه و توسعه همکاری‌های اقتصادی با کشورهای همسایه» حضور یافته بود، با تاکید بر لزوم پرهیز از بخشی نگری تصریح کرد: اگر مساله به گونه ای تعریف شود که تحقق هدف‌ها به همکاری مستمر و به هم پیوسته چند دستگاه وابسته شود، متوجه می‌شویم در موضوعاتی مانند موافقتامه اوراسیا یا همه با هم موفق خواهیم بود و یا همه با هم ناکام خواهیم ماند.

وی معتقد است اگر درد خودمان را درمان نکنیم، ممکن است فرصت کوتاه سه ساله از دست برود و تعرفه های ترجیحی بیش از اینکه به نفع صادرات و توسعه کشور باشد، عکس خودش عمل کند و تجربه ناکام دیگری را تجربه کنیم.

 وزیر نیرو با بیان اینکه حدود ۱۰۰ روز از شروع رسمی الحاق به این موافقتنامه می‌گذرد، تاکید کرد که حداقل باید اطمینان یابیم که در عرصه انتقال اطلاعات همه ذی نفعان از جزئیات آن مطلع هستند.

اردکانیان با بیان اینکه از نعمت تحریم‌ها به عنوان فرصت استفاده می کنیم، افزود: البته مراقب هستیم موضوع تحریم ها باعث نشود مشکلاتی که ارتباطی به تحریم‌ها ندارد پنهان شود و تحت عنوان شرایط تحریمی، آن فرصت را از دست بدهیم.

 تحریم‌ها این روزها بیش از پیش اقتصاد ایران را آزار می دهد. بخشی از علت آزار دهنده بودن تحریم‌ها به ساختارهای حاکم بر اقتصاد بین الملل و مناسبات اقتصاد خارجی ایران برمی‌گردد. اقتصاد ایران با وجود ظرفیت‌های غیرقابل انکار، اقتصاد تک محصولی و وابسته به نفت بوده و از سوی دیگر از عدم توازن در واردات و صادرات رنج می‌برد. با این حال تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران به ویژه اراده این کشور برای قطع صادرات نفت ایران در عین مشکلاتی که برای کشور ایجاد کرده زمینه اصلاح ساختارهای اقتصادی را هم فراهم کرده است و از این بابت در صورت مدیریت درست می‌توان از این تحریم‌ها به مثابه فرصت یاد کرد.

طی یکی دو سال اخیر ایران تلاش کرده تا از ظرفیت‌های موجود در منطقه بهره برداری بیشتری داشته باشد. همسایگی با ۱۵ کشور ‌و ظرفیت‌های داد و ستد با این کشورها امکان مقابله با تحریم‌ها را فراهم می‌سازد. استفاده از ارزهای دیجیتال و مبادلات با ارزهای ملی از دیگر  تجربیاتی است که می توان با بهره گیری از آنها از شرایط موجود عبور کرد. در این بین یکی از فرصت‌هایی که پیش روی اقتصاد ایران قرار دارد همسایگی با اتحادیه اقتصادی اوراسیاست.

براساس موافقت نامه موقت تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا که از پنجم آبان ماه ۱۳۹۸ به مرحله اجرا درآمده است، کشورهای عضو این اتحادیه برای ۵۰۲ قلم کالای صادراتی ایران تعرفه ترجیحی برقرار کرده‌اند و ایران نیز متقابلا برای ۳۶۰ قلم کالای صادراتی اعضای اتحادیه تعرفه ترجیحی در نظر گرفته است.

پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا مزیت های ویژه ای دارد. ایران می تواند به پل ارتباطی برای اتصال به بازار با بیش از ۱۸۰ میلیون نفر و بازار بالقوه‌ای برای افزایش صادرات کشور تبدیل شود. همچنین تنها روسیه، یعنی بزرگ‌ترین کشور اتحادیه اوراسیا بازاری ۱۴۰ میلیون نفری پیش روی تجار ایرانی قرار می دهد. نکته قابل تامل اینکه تولید ناخالص داخلی منطقه در مجموع ۱.۹ هزار میلیارد دلار است که ۳.۲ درصد GDP جهان را تشکیل می‌دهد.

اگرچه هم اکنون تنها پنج کشور عضو این اتحادیه هستند، اما بیش از ۴۰ کشور و سازمان بین المللی از جمله چین، اندونزی، کره جنوبی، هند، مصر، صربستان و حتی برخی کشورهای حوزه آمریکای لاتین برای فعالیت در چارچوب این اتحادیه اعلام آمادگی کرده اند.

این اتحادیه قابلیت تبدیل شدن به بازاری بزرگ و مطمئن برای کالاهای صادراتی ایران را دارد و می‌تواند نقش موثری در عبور ایران از تنگناهای اقتصادی ایفا کند. در شرایطی که ایران همچنان با تحریم‌های ظالمانه اقتصادی از سوی آمریکا و هم پیمانانش روبرو است، همکاری در حوزه انرژی با کشورهای منطقه اورآسیا برای ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بهره برداری از فرصت اوراسیا با این حال نیازمند جدی گرفتن هشدارهایی است که اردکانیان روز شنبه این هفته به بخش‌های مختلف کشور داده است. اگر بنا باشد ذهنیت ها کماکان مانند گذشته باشد و در دستگاهی صرفا به منافع و شرایط سازمانی خود نگاه کند فرصت اورسیا هم از دست خواهد رفت؛ آن هم در شرایطی که اقتصاد ایران شدیدا نیازمند ارتباط جدی تر با اتحادیه‌هایی است که جزو اقمار آمریکا محسوب نمی‌شوند.