رایحه‌ای از اعماق تاریخ: مومیایی‌های مصر باستان چه بویی دارند؟
پس از گذشت هزاران سال، شاید انتظار داشته باشید که مومیایی‌های مصر باستان بویی نامطبوع و ظاهر کپک‌زده داشته باشند، اما تحقیقات جدید نشان داده‌اند که این اجساد کهن همچنان بویی خوشایند دارند.
این مسئله بیش از هر چیز، مدیون مهارت بی‌نظیر مومیایی‌کنندگان مصری است که بدن مردگان را با روغن‌های معطر، صمغ‌های خوشبو و موم‌های مخصوص حفظ می‌کردند. حتی به تازگی یک تیم متخصص در علم بویایی، این رایحه‌ها را در دسته «لذت‌بخش از نظر حسی» (Hedonically Pleasant) طبقه‌بندی کرده‌اند.
اولین مطالعه علمی ترکیبی روی بوی مومیایی‌ها
پژوهشگران برای اولین بار، بوی مومیایی‌های مصر باستان را از نظر شیمیایی و ادراکی بررسی کرده‌اند. تاکنون، این موضوع همواره مورد توجه کارشناسان و عموم مردم بوده، اما هیچ تحقیق علمی جامعی در این زمینه انجام نشده بود.
برای این مطالعه، دانشمندان رایحه ۹ مومیایی موجود در موزه مصر (Egyptian Museum) در قاهره را بررسی کردند که قدیمی‌ترین آن‌ها به دوران پادشاهی نوین (New Kingdom, 1539 BCE) بازمی‌گردد. هدف اصلی این پژوهش، کمک به برنامه‌ریزی بهتر برای حفظ این آثار و درک دقیق‌تر مواد به‌کاررفته در مومیایی‌سازی بود.
بوی مومیایی‌ها: ترکیبی از چوب، ادویه و شیرینی
بررسی‌های انجام‌شده نشان داد که اکثر مومیایی‌ها رایحه‌ای خوشایند دارند. بر اساس گزارش متخصصان بویایی، نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق عبارتند از:
۷۸ درصد از مومیایی‌ها بویی چوبی (Woody Aroma) داشتند.
۶۷ درصد دارای بوی ادویه‌ای (Spicy Aroma) بودند.
۵۶ درصد بوی شیرین (Sweet Aroma) می‌دادند.
تنها ۳۳ درصد از آن‌ها رایحه‌ای کهنه و نامطبوع (Stale or Rancid Odor) داشتند.
در همین مومیایی‌ها، رایحه‌ای شبیه به بخور و عود (Incense-Like Aroma) گزارش شد.
محققان اعلام کردند که شدت بوی مومیایی‌ها در سطح متوسط ارزیابی شده و به‌طور کلی، از نظر حسی «نسبتاً خوشایند» بوده است.
کشف ترکیبات رایحه‌ای با استفاده از فناوری مدرن
برای دستیابی به نتایج دقیق‌تر، پژوهشگران از یک «بینی الکترونیکی» (Electronic Nose) استفاده کردند تا ترکیبات شیمیایی گازهای منتشرشده از مومیایی‌ها را تجزیه و تحلیل کنند.
بر اساس این بررسی، ترکیبات فرّاری مانند پینن (Pinene)، لیمونن (Limonene) و وربنون (Verbenone) در رایحه مومیایی‌ها شناسایی شدند. این مواد احتمالاً از روغن‌ها، رزین‌ها و موم‌هایی که در فرآیند مومیایی‌سازی استفاده شده‌اند، باقی مانده‌اند.
ترکیبات اصلی بوی مومیایی‌ها شامل موارد زیر هستند:
- رزین سدر یا کاج (Cedar or Pine Resin)
- رزین‌های معطر مانند مُرّ و کندر (Myrrh & Frankincense)
- گیاهانی مانند آویشن، اسطوخودوس و اکالیپتوس (Thyme, Lavender & Eucalyptus)
- کامفور (Borneol) که از ماده کافور (Camphor) نشأت می‌گیرد.
برای تجزیه و تحلیل دقیق‌تر، محققان از تکنیک‌های کروماتوگرافی گازی (Gas Chromatography) و طیف‌سنجی جرمی (Mass Spectrometry) استفاده کردند تا بتوانند ترکیبات معطر را از مواد نگهدارنده مدرن و عوامل آلاینده مانند کپک‌ها و میکروب‌های امروزی جدا کنند.
چرا مومیایی‌های به نمایش درآمده بوی قوی‌تری دارند؟
نتایج پژوهش نشان داد که مومیایی‌هایی که در ویترین‌های نمایشگاهی قرار دارند، نسبت به نمونه‌های ذخیره‌شده در انبارها، بوی شدیدتر و پیچیده‌تری از خود منتشر می‌کنند. دلیل این امر، تجمع ترکیبات فرّار در داخل محفظه‌های نمایشگاهی است که باعث افزایش شدت بو می‌شود.
اهمیت «میراث بویایی» در حفاظت از مومیایی‌ها
محققان پیشنهاد می‌کنند که «میراث بویایی» (Olfactory Heritage) مومیایی‌های مصر باستان باید به‌عنوان بخشی از ارزش فرهنگی، تاریخی و باستان‌شناسی آن‌ها در نظر گرفته شود. این بدان معناست که علاوه بر حفظ ظاهر فیزیکی مومیایی‌ها، تلاش‌هایی نیز برای حفظ رایحه‌های کهن آن‌ها انجام شود.
از آنجا که این بوها مستقیماً به مواد مورد استفاده در مومیایی‌سازی مربوط هستند، محافظت از آن‌ها می‌تواند درک بهتری از روش‌های باستانی نگهداری بدن و ترکیباتی که مصریان باستان برای حفظ اجساد استفاده می‌کردند، ارائه دهد.
نتیجه‌گیری: بازگشت به بوی اسرارآمیز تاریخ
تحقیق انجام‌شده نشان می‌دهد که مومیایی‌های مصر باستان برخلاف انتظار، بویی مطبوع و دلپذیر دارند که یادآور رایحه چوب، ادویه و صمغ‌های معطر است. این پژوهش نه‌تنها راز مومیایی‌های مصری را از نظر بویایی روشن می‌کند، بلکه راهی جدید برای درک و حفظ این میراث شگفت‌انگیز تاریخی ارائه می‌دهد.
