تاب‌آوری و رضایت زناشویی بر اساس نظریه مبادله اجتماعی

تاب آوری و رضایت زناشویی بر اساس نظریه مبادله اجتماعی ( Social exchange theory ) در واقع  نطریه ای است که رفتار آدمی بر مبنای متغییرهایی چون عاطفه ، تامل ، حس و یا عمل انجام شده توجیه و تفسیر میکند در این نظریه پاداش ها و هزینه های موجود در تعاملات مورد توجه قرار می گیرد ریشه های این دیدگاه در اقتصاد کلاسیک است. بر این اساس تاب آوری همسران بستگی دارد به میزان هزینه و دستاورد و مقدار پاداشی که هرکدام از زوجین دریافت میکنند .

زهرا نیازاده روانشناس و مترجم در خانه تاب آوری در یادداشتی برای فرتاک نیوز نوشت :

در تاب آوری زوجین اما توجه همزمان به ایجاد و گسترش صمیمیت عاطفی و توجه به کارکرد و رضایت جنسی و زناشویی میتواند بسیار حاثز اهمیت باشد گرفتاری همسران آنجاست که تعارض و تضادی در منافع بوجود آید این مساله حاد و مزمن خواهد شد و ممکن است در صورت عدم رسیدگی رابطه همسران را به چالش های جدی بکشاند .

گاهی نیز میتوان  تاب آوری زوجین را بر اساس سخت رویی روانشناختی و حمایت اجتماعی پیش بینی کرد ( جناآبادی و جوادی فر ، ۱۴۰۰) و نظریاتی که اصل و اساسی در اقتصاد کلاسیک دارند کارایی آنچنانی ندارند البته مطالعات دیگری نیز از تاثیر گذاری هوش هیجانی بر تاب آوری همسران نتایجی گزارش داده اند (عبادی و همکاران ، ۱۴۰۰).

اما با  این حال و براساس نظریه تعاملات اجتماعی، افراد به دنبال مبادلات و تعاملات پاداش دهنده هستند و بالطبع از هزینه گریزان وتمایل به کاهش آنها دارندهم چنین مطالعات فراوانی درمورد کیفیت تصمیم گیری و مدیریت روابط در خانواده در توجیه فرآیند ، دلایل و چگونگی تصمیم گیری از این نظریه استفاده نموده اند.

ازدواج مهم‌ترین انتخاب وارتباط آدمی است که در تمامی جوامع عرف و رسمی معمولو متداول است

 پیوند زناشویی ساختار و رفتارصمیمیانه ترین و نزدیک‌ترین فرایندهای ارتباطی بین دو نفر و در نهایت تشکیل یک واحد اجتماعی به نام خانواده را با کارکرد فرزند آوری بوجود می آورد اما آنچه باعث تداوم ازدواج می‌شود رضایت زناشویی است (قلخان باز و صفایی راد ، ۱۳۹۹).

با اینکه میدانیم متغیرهای زیادی میتواند رضایت زناشویی را پیش بینی و معین کند و البته مطالعات متعددی در این زمینه نتایج متنوعی را ارایه کرده اند بعنوان مثال در یکی از همین تحقیقات اعلام شده است که شفقت به خود و هوش معنوی در مجموع میتوانند ۲۹ درصد از تغییرات متغیر مستقل ( رضایت زناشویی )را تبیین و پیش بینی کنند(محمدیان و همکاران ، ۱۳۹۹).

یا بعنوان مثالی دیگر میتوان به صرف وقت زوجین خارج ازخانواده و رابطه زناشویی اشاره کرد که میتواند موجب دلزدگی و سردی رابطه باشد در واقع یکی از تهدیدات زندگی زناشویی استفاده از شبکه های مجازی است بر اساس آنچه که در مطالعه ( اسدیان ، ۱۴۰۰) آمده است افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی باعث کاهش میزان رضایت زناشویی و افزایش طلاق بین زوجین می‌شود صرف زمان و با همدیگر بودن میتواند یکی از بزرگترین پاداش های مطرح در روابط زناشویی باشد .

هرکس منابع شخصی مانند پول، دانش، استعداد، عاطفه، مهارت و ... دارد که برای پاداش مناسب دیگران از این منابع استفاده می کند، چنین منابعی می تواند منبع قدرت در تصمیم گیری زوجین باشد. نظریه مبادله اجتماعی بطورگسترده ای برای کمک به زوجین در موقعیت های تعارضی استفاده می شود

اکثر مداخلات و  درمان های موفق زناشویی بر حد بیشینه و حداکثر سازی جنبه های پاداش دهنده روابط و به حداقل رساندن موانع و هزینه های رابطه تمرکز و تاکید دارند

بر پایه این نظریه شرکت افراد در رابطه ای صمیمانه و ادامه دادن به رابطه تا زمانی پایدار است که از نظر پاداش ها و هزینه ها خشنود کننده باشد در واقع مقرون بصرفه باشد و این دقیقا رویکردی اقتصادی است .

در میان تمامی روشهای مداخلاتی که زوج درمانگران را مجهز کرده است و حتی بر اساس گزارش مطالعات داخلی رویکرد شناختی رفتاری می‌توانند در زمینه روابط زناشویی یک مداخله مناسب به حساب بیاید و به جوانب مختلف این رابطه بپردازد.

امّا در عین حال، به نظر می‌رسد که رویکرد شناختی رفتاری دارای اثرگذاری بهتری است به ویژه  در زمینه‌هایی که نیاز به مداخله شناختی بیشتری دارد( کریمی و خلعتبری ، ۱۳۹۶).

از قرار حتی از منظر تبادل اجتماعی هم درمانهای شناختی رفتاری در مشکلاتی چون دلزدگی زناشویی ، صمیمیت زوجین و رضایت جنسی میتواند مداخله موثری بشمار آید .

بر اساس نظریه تبادل یا مبادله اجتماعی اختلاف و نارضایتی زناشویی تابعی است از نرخ تقویت و تنبیه. شاید بهتر باشد تقویت /پاداش را خشنودی و تنبیه/ هزینه را ناخشنودی بنامیم. بنابراین بر اساس این نظریه افراد می خواهند خشنودی را به حداکثر و ناخشنودی را به حداقل برسانند افراد رفتارهایی را که در قبال انجام‌شان، پاداش می‌گیرند، تکرار می‌کنند و از رفتارهایی که قبلاً هزینه زیادی برای آنان دربرداشته است پرهیز می‌کنند.

دراین نظریه، رفتار اجتماعی عبارت است از مبادله یا عملی محسوس یا نامحسوس، توأم با میزانی از پاداش یا هزینه، که دست‌کم بین دو فرد که ممکن است زن و شوهر نیز باشند رخ می‌دهد

انتقادی که به این نظریه وارد شده این است که همه موضوعات در قالب این نظریه توجیه نخواهد شد. جنبه های بسیاری از روابط به نظر می رسد که مبتنی بر عوامل پیچیده ای باشند که غالباً فراتر از هوشیاری طرفین باشد لذا در همین راستا میتوان به نقش خود پنداره و خصوصیات خلقی و تفاوتهای فردی دیگر از جمله خصوصیات شخصی و تیپ های شخصیتی اشاره کرد که میتواند در رضایت زناشویی و تاب آوری زوجین موثر باشد اما بسختی بتوان با نظریه تبادلات اجتماعی آن را تفسیر و توجه کرد کما اینکه خودپنداره، خودکارآمدی و آگاهی جنسی نقش معنی داری در پیش بینی عملکرد جنسی زنان داشته (ترناس و همکاران ، ۱۴۰۰) و به یقین این موضوعات در رضایت زناشویی از اهمیت ویزه ای برخوردار هستند .

به نظر میرسد مهمترین عامل موثر در رضایت مندی زناشویی میزان پاداش و هزینه موجود در رابطه باشد در واقع ممکن است افرادی که در یک رابطه هستند از خود سوال کنند این رابطه برای من چه کارکردی دارد ؟ چه دستاوردی دارد ؟ و برای این دستاوردها و نتایج چه هزینه هایی باید بپردازم ؟

اکثرافراد و زوجین رضایت مند پاداش زیاد و هزینه کم را گزارش می دهند

اگر برای طرفین رابطه سودمندی داشته باشد و آرزوها و انتظارات انها مطابقت کند رضایت مندی را تحت تاثیر قرار می دهد.اگر رابطه ای سودمندی زیادی برای طرفین داشته باشد ولی انها احساس کنند که بطرز غیرمنصفانه ای تهدید می شوند رضایت مندی کامل احساس نخواهد شد.

به نظر متخصصین روابط نامتعادل و نا قرینه که در ان تعادل بین پاداش و هزینه های طرفین وجود ندارد در مقوله تعارض  زناشویی و مبادلات قرار می گیرد و احتمال اینکه به سمت نارضایتی پیش بروند بسیار زیاد است

در واقع دوام یک رابطه با سطح کلی پاداش های موجود در رابطه به یقین مرتبط است .

از طرف دیگر مطابق با اصول ثبیت شده در روانشناسی یادگیری انتظار می رود که تعاملات رضایت مندتر تکرار شود و تعاملاتی با رضایت مندی کمتر اجتناب شود لذا کاملا محتمل است نتیجه یک تعامل می تواند بر حسب پاداش ها و هزینه های رابطه توصیف شود.

به نظر متخصصین اگر هزینه ها بیش از پاداش ها باشند فرد رابطه را ترک کرده یا به ان خاتمه خواهد داد برخی از مطالعات نشان داده اند رضایت مندی زناشویی به میزان پاداش های کسب شده برای هر یک از طرفین بستگی دارد و به ویژگی های اجتماعی مربوط نمی شود کامو (۱۹۹۳) در بررسی روی زوج های ژاپنی و امریکایی متوجه شد که میزان پاداش از تعامل زناشویی در هر دو گروه بطور مساوی عامل مهمی در رضایت مندی محسوب می شود