طاق کسری را نجات دهیم

 «طاق کسری» که به آن «ایوان خسرو» یا «ایوان مدائن» نیز می گویند، نگینی در میان بناهای تاریخی ایران باستان است که امروزه به دلیل تغییر مرزهای جغرافیایی ایران در کشور عراق واقع است.

این بنا که تاسیس آن را به سده های سوم و ششم میلادی نسبت می دهند، بر اساس روایت های متفاوت، در زمان «شاپور یکم» یا «خسرو یکم» (انوشیروان ساسانی) ساخته شده و در ساخت آن معماری اشکانی، یونانی، رومی و سوریه ای به چشم می ‌خورد. بخش هایی از گچبری ها و کاشی کاری های بی نظیر باقی مانده از طاق کسری هم اکنون در موزه های «پرگامون» آلمان، «متروپلیتن» نیویورک و «موزه ملی» ایران نگهداری می شود و حیرت بازدید کنندگان را بر می انگیزد.

طاق کسری در سده هفتم میلادی و در زمان حمله اعراب به ایران، تصرف شد و اشیای گرانقیمت و نفیس آن مانند فرش ها و پرده های زربافت این کاخ که برای نمایش عظمت پادشاهی ایران به دیگر دولت ها گردآوری شده بود، تکه تکه و توسط سربازان عرب به غنیمت گرفته شد. بر اساس برخی روایت های تاریخی هنگامی ‌که طاق کسری به تصرف اعراب در آمد، تاج معروف خسروان ایرانی یا «تاج کیانی» که در سروده های شاهنامه فردوسی از آن یاد شده، همچنین کمربند و درفش کاویانی به دست اعراب افتاد و نابود شد. پس از آن از طاق کسری برای مدتی به عنوان مسجد استفاده شد و رفته رفته این بنای عظیم رو به تخریب و نابودی گذاشت.

«ابن خردادبه» جغرافی ‌دان قرن نهم میلادی، طاق کسری را زیباترین بنا که با آجر و گچ ساخته شده نامیده ‌است.

ایوان مدائن در ادبیات فارسی نیز دستمایه اشعار بیشماری بوده است. «خاقانی شروانی»، «خیام نیشابوری»، «انوری» و «فردوسی» در اشعار خود توجه بسیاری به این بنای باشکوه داشته اند و از آن توصیف و تمجید بسیار کرده اند.

در دوران های جدیدتر اما، برخی رخدادهای طبیعی به تخریب بیشتر طاق کسری منجر شد. سیل ویرانگری که در سال 1888 میلادی در عراق آمد این بنا را به شدت تخریب کرد؛ به گونه ای که یک سوم طاق کسری بر اثر سیل نابود شد و پیکرش زخم های عمیقی بر داشت.

این بنا پس از 1600 سال و با وجود همه بی مهری ها و ناملایمت های تاریخ ،همچنان بخش عظیمی از آن چون کوهی سترگ ایستاده است؛ بنایی که اگرچه پیکری زخمی دارد و باقی مانده آن نیز رو به نابودی گذاشته، اما زیبایی و عظمتش همیشه مورد توجه و حیرت شاعران، مورخان و جهانگردان بوده ‌است.

حالا اما، طاق کسری پس از جان به در بردن از ناملایمات تاریخی 16 قرن گذشته، نفسش به شماره افتاده و انگار کسی هم دلش برای این بنای شگفت انگیز نمی تپد. تاجاییکه این بنا هنوز جزو میراث فرهنگی در سازمان «یونسکو» به ثبت نرسیده و دولت عراق حتی در یونسکو پرونده ای برای این اقدام نگشوده است. این در حالی است که مسوولان ایرانی گاه از رایزنی ها با دولت عراق برای ثبت طاق کسری در یونسکو سخن می گویند و گاه حرف هایی از لزوم مرمت این طاق با همکاری عراقی ها می زنند اما هیچ یک از این وعده و وعیدها تاکنون در عمل به اجرا در نیامده است.

تنها کاری که دولت عراق در سال های اخیر برای طاق کسری انجام داده، مرمت ناشیانه این بنا توسط هیاتی از جمهوری چک بوده که باعث تخریب بیشتر آن شده است. این مرمت که با آجر و سیمان صورت گرفته و سنگینی طاق بنا را به دنبال داشته، در روزهای پایانی سال 97 موجب ریزش بخشی از ایوان مدائن شده است.

به دنبال این اتفاق برخی مقام های عراقی همچون «کاظم الشمری» نماینده ائتلاف ملی عراق، از مقامات ارشد این کشور خواستند، هرچه سریع‌ تر فکری به حال نجات این اثر باستانی کنند.

این در حالی است که نزدیک به یک ماه پیش از ریزش طاق کسری، «عبدالامیر الحمدانی» وزیر فرهنگ و گردشگری عراق، در سفر به ایران در دیدار کوتاهی که با «علی اصغر مونسان» معاون رییس‌ جمهوری و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری داشت، علاوه بر مطرح کردن پیشنهادهایی برای توسعه همکاری‌ های دو کشور در بخش گردشگری و میراث فرهنگی، نگهداری آثار باستانی را مهمترین چالش این کشور دانسته و از ایران درخواست کرده بود تا «در این زمینه با توجه به مفاد آخرین تفاهم نامه دو کشور به عراق کمک کند.» همچنین تاکید کرده بود: «طاق کسری (ایوان مدائن) از جمله آثار باستانی عراق است که به خاطر اقدامات مرمتی گذشته و از طرفی کهنسالی به نگهداری و ترمیم نیاز دارد.»

ایران اما به نظر می رسد هنوز فوریتی برای حفاظت از طاق کسری احساس نمی کند تا بخش کوچکی از کمک های عمرانی و بازسازی خود به کشور عراق را به طاق کسری اختصاص دهد.

طاق کسری در دهه های اخیر همواره دستخوش سیاست های قومیت زده نادرست دولت های حاکم در عراق به ویژه دولت صدام بوده و از آنجا که نشان از عظمت تاریخ و تمدن ایران باستان دارد در طول زمان مورد کم توجهی برخی دولت های عراقی واقع شده است.

حالا اما به نظر می رسد زمان آن فرارسیده تا مسوولان و متولیان ایرانی با همکاری دولت عراق راهی را برای نجات طاق کسری از نابودی کامل در پیش گیرند و همت مضاعف خود را به حفظ این گنجینه تاریخی و ارزشمند ایرانیان بگمارند.