شهر چهار طاقی های زیبا

در سالهای اخیر با انجام گمانه زنی و بررسی داده های باستانشناسی خصوصاً سفالهای موجود،  آتشکده بودن انها با شک و تردید همراه شده است و چهار طاقی های مورد بحث احتمال قریب به یقین متعلق به دوران اسلامی ( حد فاصل قرون 7 و 8 هجری ) می باشند. در زیر نگاهی به این چهار طاقی ها می اندازیم.

آتشکده تشویر

این آتشکده در طارم علیا  و در روستای تشویر ، در مسیر جاده سرخه دیزج به گیلوان قرار دارد.در داخل روستای تشویر دو بنا وجود دارد که اهالی آن ها را آتشکده می دانند.در سمت چپ جاده با فاصله 50 متری بناهای موسوم به آتشکده شامل دو بنای تاریخی قرار دارد. پیرامون این بناها را گورستانی قدیمی احاطه کرده است.عده ای از محققین کلمه «تشویر» را به معنای جایگاه آتش معرفی کرده و وجود این دو بنا را از دوران قبل از ورود اسلام به این منطقه ذکر می کنند .

یکی از این بناها دارای چهار ورودی است که دو مورد از آنها دارای طاق قوسی و دو مورد دیگر طاق مسطح دارند. از این بنا فقط چهار جرز آن باقی مانده است. مصالح بکار رفته در بنا  نیز سنگ و گچ و ساروج است. بنای آتشکده دیگر نیز با پلان چهار طاقی به ابعاد 4×4 مترمربع و پوشش گنبدی شکل، از سنگ و ساروج ساخته شده است .

برخلاف آتشگاه های عظیم دوران ساسانی که جنبه دولتی و تشریفاتی داشته اند، این آتشکده تنها به عنوان آتشکده محلی مورد استفاده ساکنان منطقه قرار می گرفته و از قداست این محل، اطراف آن به قبرستان تبدیل شده است.

آتشکده الزین

این چهار طاقی مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان طارم، بخش چورزق، روستای الزین واقع شده است. این بنا از شرق به خانه های روستایی و از شمال و غرب به گورستان قدیمی و سپس تپه ماهورها و بلندی ها، منتهی می شود. چهار طاقی الزین (الیز) در منطقه ای که به نام آتشکده معروف است، قرار دارد. مسیر دسترسی به آن جاده  طارم ، مسیر زنجان به گیلوان ، بین دستجرد و تشویر ،  روستای الزین است.

این بنا در زمان ساسانیان مقدس بوده و به عنوان عبادتگاه مورد استفاده قرار می گرفته است. آتشکده الزین از سنگ و گچ ساخته شده و روی چهار تاقی سنگی در محوطه قبرستان الزین واقع شده است. این بنا با گذشت چند قرن از قدمت آن و حتی بعد از زلزله سال 69 طارم، هنوز پابرجاست و هیچگونه آسیبی ندیده است و گنبد آن نریخته است.

بنا بسیار ساده و شامل یک فضای چهارگوش است و ضلع های بنا با ابعاد تقریباً 4.5 در 4.5 متر با پلان مربع شکل است.فضای اصلی بنا از چهارطاق تقریباً هم شکل و هم اندازه ساخته شده و هر چهار طاق دارای قوس جناغی تند و بلندی آن طاق ها از کف بنا دو متر است.در ساخت این بنا از مصالحی چون لاشه سنگ و ملاط آهک استفاده شده است. بر روی اتاق مربع، گنبد کوچک تک پوش قرار داده شده است که به صورت نیم دایره بوده است. دیوار های داخلی آن نیز دارای اندود گچی است.

آتشکده گیلوان

آتشکده گیلوان در 2 کیلومتری شمال شهر گیلوان از توابع شهرستان طارم در میان باغ ها و مزارع و در کنار امامزاده حیدر قرار دارد. ابعاد این بنا حدود ٤×٤ متر می باشد و بیش از ٥/٢ متر ارتفاع دارد. بر اساس مطالعه سفال های بدست آمده از سطح منطقه، شکل قوس ها، ابعاد و اندازه بنا و قرار داشتن در نزدیکی گورستان قدیمی و امامزاده، این بنا احتمالاً آرامگاهی از دوران میانی اسلام است. در سمت شمال بنا و تقریبا چسبیده به آن تپه ای وجود دارد که بر سطح آن کمی سفال و لاشه سنگ پراکنده است. بنای موسوم به آتشکده گیلوان، چهار طاقی کوچکی است که با مصالح لاشه سنگ و ملاط آهک ساخته شده است. این بنا شامل چهار جرز نامتقارن و گنبدی کوچک بر روی آنها است.

ابعاد بنا حدود چهار در چهار و بلندی آن ٢/٦٠ متر است و طاق ها از نوع جناغی و مستقیماً بر روی جرزهای چهارگانه قرار دارد. در حال حاضر کشاورزان از این بنا جهت نگهداری کاه و یونجه استفاده می کنند و این مسئله می تواند در آینده به بنا آسیب برساند.

آتشکده «پیرچم»

روستای پیرچم در کنار جاده آببر به گیلوان قرار دارد. در 100متری جنوب روستا بر روی یک تپه بزرگ و مشرف بر رودخانه قزل اوزن ، بنایی قرار دارد که پلان آن به شکل چلیپا است. روستاییان این بنا را به نام «پیر» میشناسند و احتمالا به دوره ساسانی تعلق دارد. بنا از سنگ وساروج با پلان چهار طاقی وبا ابعاد 4×4 متر ساخته شده وپوشش آن گنبدی شکل وتماما از لاشه سنگ ساخته شده است. ترکیب کلی آن به سبک آتشکده های دوران ساسانی وبا آتشکده نیاسر کاشان قابل مقایسه است. با این تفاوت که برای عناصر اصلی در آن به جای آجر، از لاشه سنگ استفاده شده است. بخشهای زیادی از تپه ای که بنا در آن واقع است، گورستانی احتمالا از دوران متاخر اسلامی است.

 بنا دقیقا در منتهی الیه جنوب تپه قرار دارد. هرچند مردم محلی بنا را آتشکده ای از دوران پیش از اسلام می دانند ، اما با توجه به شواهد و مدارک موجود احتمالا بنا آرامگاهی از دوران میانی اسلام است. با توجه به دخل و تصرفات سالهای اخیر به جز قطعات شکسته آجر و لاشه سنگ و ملاط خشک شده چیز دیگری در پیرامون بنا دیده نمی شود.با توجه به شواهد موجود و شکل و نقشه بنا که قابل مقایسه با بنا های دوره میانی اسلام است، احتمالا بنای پیرچم آرامگاهی از دوران میانی اسلام در کنار گورستانی از همین دوره و دوره متاخر اسلامی است.در وسط دیوار جنوبی داخل بنا، محرابی با طاق قوسی تعبیه شده است. در مرکز این بنا بر اثر کاوش غیرمجاز و در عمق 20 سانتی متری از سطح بقایای یک کف گچی آشکار شده است.

آتشکده «گیلان کشه»

این چهارطاقی در بخش جنوبی روستای گیلان کشه و بر روی بلندی های مشرف بر رود خانه گیلان کشه واقع است. نقشه بنا شامل یک فضای راستگوش گنبد دار است که از سمت جنوب دارای یک ایوان کوچک طاقدار است. نقشه بنا از بیرون به استثنای ایوان، مربع و از داخل تقریبا چلیپایی است. ورودی بنا از سمت جنوب و از طریق درگاهی کوچک است که در دیوار انتهایی ایوان تعبیه شده است. در سمت شرق بنا و چسبیده به آن، در کنار ایوان ورودی،  بقایای پلکانی موجود است که احتمالا در گذشته از طریق آن به قسمت فوقانی ارتباط می یافت. در اضلاع داخلی بنا طاق نماهایی با قوس جناغی کار شده است. این عناصر نقشه فضای داخلی را به چلیپایی تبدیل کرده است. در بالای هریک از طاق نماها طاقچه های کوچک مثلثی تعبیه شده است. گنبد نیم کره ای بنا بوسیله چهار فیلپوش اجرا شده است. مصالح استفاده شده در بنا، قلوه سنگ و ملاط گچی ?آهکی است.

مردم محلی معتقدند که این بنا آتشکده ای از دوران پیش از اسلام است، اما خصوصیات معماری بنا و جزئیات عناصر بکار رفته بیانگر آن است که احتمالا بنا مربوط به دوران میانی اسلام است.