افتتاح همزمان ۳۵۰ مرکز خدمات جامع سلامت روستایی در کشور

بسته بهداشتی از اساسی ترین اقدامات در مسیر اجرای طرح تحول سلامت خواهد بود. این توسعه ساختار های ارائه خدمت در حوزه بهداشت کمک بزرگی به تکمیل شبکه ارائه خدمات سلامت در کل کشور خواهد بود که مبانی آن در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفته بود و تکمیل زنجیره این خدمات آرزویی دیرینه به شمار می رفت.

اهم اقدامات در مسیر این زمینه شامل احداث (۲۷۰۰واحد با اعتباری معادل ۷۸۰۰ میلیارد ریال در فاز اول برنامه تحول)، نوسازی، بازسازی (تعمیرات اساسی۱۲۷۸۰ واحد موجود با اعتبار ۷۳۵۰ ریال)، امضای تفاهمنامه برای احداث ۶۲۰۰ واحد بهداشتی جدید با اعتبار ۲۷۴۰۰ میلیارد ریال در سال ۹۵، تجهیز مراکز یاد شده، تامین نیروی انسانی و اجرای طرح پزشک خانواده بوده که در نهایت منجر به پوشش کامل خدمات نوین سلامت برای ۲۸ میلیون جمعیت تحت پوشش روستایی، عشایری و ساکن در شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر با فعال کردن حدود ۴۰۰۰ مرکز روستایی خواهد شد.

بدین مناسبت و در چارچوب اقدامات مرتبط با بسته بهداشت این طرح ۶۵۷ واحد ارائه کننده خدمات بهداشتی از جمله ۳۵۰ مرکزخدمات جامع سلامت روستایی در سراسر کشور از جمله مناطق روستایی و کم برخوردار استان های مازندران، اصفهان، فارس، بوشهر، هرمزگان، زنجان، گلستان، سمنان و شهر های ایرانشهر، زاهدان، اهواز، تبریز، جیرفت، مشهد، قم و تهران(مناطق تابعه دانشگاه علوم پزشکی ایران) بطور همزمان مورد افتتاح و بهره برداری قرار می گیرد. واحدهای یاد شده در بردارنده ۲۰۰ هزار متر مربع فضای ارائه خدمت بوده و با اختصاص اعتباری بالغ بر ۲۸۰۰ میلیارد ریال (با رعایت حداکثر صرفه و صلاح) مورد ساخت قرار گرفته است.

کارکرد مراکز یاد شده در قالب نظام شبکه ای خدمات بهداشتی از این منظر حائز اهمیت هستند که هر ۴ تا ۱۲ هزار نفر از جمعیت تحت پوشش روستایی می توانند در سریع ترین زمان و نزدیکترین فاصله ممکن، از حداکثر خدمات بهداشتی ودرمانی موجود منتفع می شوند، برآورد می شود ساکنین این مناطق بیش از ۸۰ درصد از نیاز های اساسی سلامت خود را بر اساس پروتکل های بین المللی استاندارد از این مراکز دریافت نمایند که این امر از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی بشمار رفته و بطور مکرر مورد تاکید مراجع بین المللی ذی ربط قرار گرفته است.

مراسم اصلی افتتاح در روز دوشنبه دوم اسفند ۹۵، همزمان با افتتاح سایر مراکز سراسر کشور از طریق ویدئو کنفرانس، با حضور وزیر بهداشت، مسئولین ارشد حوزه سلامت، مسئولین اجرایی سلامت استان ، مقامات سیاسی و اجتماعی محلی و...، در استان مازندران برگزار می گردد.

تصویر کلی مراکز خدمات جامع سلامت روستایی غیر شبانه روزی

مرکزی واقع در منطقه روستایی با جمعیت تحت پوشش بطور متوسط حدود۸۰۰۰ نفر (۴۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ نفر)

ناظر بر ارائه مراقبت های بهداشتی در نظر گرفته شده برای  جمعیت تحت پوشش خانه های بهداشت و پایگاههای سلامت روستایی

مجری برنامه پزشک خانواده و بیمه روستایی

دسترسی به خدمات قابل ارائه توسط پزشک عمومی و سایر اعضای تیم سلامت

دارای دسترسی به خدمات پرستاری

دارای دسترسی به اورژانس ۱۱۵ با فاصله حداکثر ۵ کیلومتر در خارج از مرکز

دارای دسترسی به مرکز ارائه خدمات بستری (بیمارستان یا مرکز شبانه روزی) با فاصله زمانی کمتر از نیم ساعت

دارای دسترسی به خدمات آزمایشگاهی در داخل مرکز یا خرید خدمت از آزمایشگاه طرف قرارداد با فاصله زمانی حداکثر نیم ساعت

دارای دسترسی به خدمات سلامت دهان و دندان در داخل مرکز به شرط داشتن ۱۰ هزار نفر جمعیت پوشش یا در خارج از مرکز با فاصله زمانی حداکثر نیم ساعت

دارای دسترسی به خدمات سلامت محیط و کار

دارای دسترسی به خدمات دارویی

دارای دسترسی به خدمات مشاوره تغذیه و روان شناسی بالینی

مرکز خدمات جامع سلامت روستایی

مراکز سلامت جامعه روستایی در واقع مراکز بهداشتی درمانی روستایی تغییر یافته هستند که بدلیل تغییر خدمات و ساختار ارائه خدمت در آنان به این عنوان تغییر نام یافته است.

مراکز خدمات جامع سلامت روستایی روستایی با رعایت شرایط دسترسی جغرافیایی و فرهنگی بطور متوسط برای حدود ۸۰۰۰ نفر (۴۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ نفر) راه اندازی می شوند.

در راه اندازی مراکز خدمات جامع سلامت روستایی می بایست به تعداد خانه های بهداشت تحت پوشش هر مرکز نیز توجه کرد. دقت شود تعداد خانه های بهداشت تحت پوشش مراکز روستایی نباید در حدی باشد که پزشکان خانواده مرکز، قادر به انجام دهگردشی در زمان در نظر گر فته شده، نباشند.

گاهی شرایط اقلیمی کشور در نقاط کویری، کوهستانی و جنگلی به گونه ایست که رسیدن به حد نصاب ۴۰۰۰ نفر برای یک مرکز روستایی را غیرممکن می سازد. از طرف دیگر، رها کردن جمعیتهای کمتر از ۴۰۰۰ نفر - تنها به دلیل نبود توجیه اقتصادی - راهبرد درستی نیست. در چنین شرایطی از استراتژی محدود کردن پرسنل براساس جدول برآورد نیروی انسانی موردنیاز مراکز روستایی برای تعیین نیروی انسانی این مراکز استفاده خواهد شد. در این حالت، خانه بهداشت مستقر در روستای محل استقرار مرکز، نقش موثرتری در ارائه خدمت به مراجعه کنندگان خواهد داشت.

نیروی انسانی مراکز خدمات جامع سلامت روستایی

با توجه به اجرای برنامه پزشک خانواده و مراجعات درمانی ارجاعی از خانه های بهداشت تابعه، نظارت­ها و نیروی انسانی مراکز خدمات جامع سلامت روستایی عبارتست از:

یک نفر پزشک بازای جمعیتی حدود ۴۰۰۰ نفر . با اضافه شدن هر ۴۰۰۰ نفر به جمعیت تحت پوشش مرکز ، یک نفر به تعداد پزشکان مرکز اضافه خواهد شد.

به ازای هر ۱۲ تا ۲۰ هزار نفر جمعیت تحت پوشش یک یا چند مرکز خدمات جامع به شرط رعایت دسترسی جغرافیایی، یک کارشناس سلامت روان ( با اولویت روانشناسی بالینی) و یک کارشناس تغذیه حضور خواهند داشت.

به ازای هر ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر جمعیت تحت پوشش یک یا چند مرکز روستایی به شرط رعایت دسترسی جغرافیایی یک کارشناس یا کارشناس ارشد مدیریت خدمات بهداشتی درمانی ( پس از گذراندن دوره آموزشی)، کارشناس بهداشت عمومی یا مدیریت دولتی ( پس از گذراندن دوره آموزشی) و یا یک پزشک عمومی با مدرک MPH بعنوان مدیر اجرایی خدمات بهداشتی درمانی ارائه شده به جمعیت تحت پوشش مرکز یا مراکز روستایی حضور خواهد داشت.

به ازای هر ۱۵ هزار نفر جمعیت تحت پوشش یک یا چند مرکز روستایی به شرط رعایت دسترسی جغرافیایی و دسترسی زمانی حداکثر نیم ساعت با خودرو یک نفر دندانپزشک  درنظر گرفته می شود.

اگر در منطقه، بخش غیردولتی فعال وجود داشته باشد می­بایست برای ارائه بسته خدمات دندانپزشکی از بخش غیردولتی خرید خدمت کرد.

به ازای هر ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر جمعیت تحت پوشش یک یا چند مرکز روستایی یک کاردان یا کارشناس علوم آزمایشگاهی حضور خواهد داشت. چنانچه در فاصله نیم ساعت از مرکز ، واحد آزمایشگاهی فعال دولتی یا غیر دولتی وجود داشته باشد، این فرد بعنوان نمونه گیر در مرکز فعالیت خواهد داشت. در غیر اینصورت باید تجهیزات آزمایشگاهی در مرکز وجود داشته باشد.

ملاحضات: در صورت فعال بودن آزمایشگاه در بخش دولتی/غیردولتی در منطقه، بایستی برای ارائه بسته خدمات آزمایشگاهی از آن بخش، خرید خدمت کرد. در مورد خدمات رادیولوژی نیز چنانچه مرکز مجهز به تجهیزات رادیولوژی نباشد، می بایست خدمات رادیولوژی از طریق خرید خدمت از بخش دولتی/ غیردولتی موجود به جمعیت تحت پوشش ارائه شود. بدین ترتیب، حتی الامکان باید از راه اندازی واحد رادیولوژی خودداری بعمل آید.

برای مراکز روستایی غیر شبانه روزی با جمعیت تحت پوشش ۱۲ تا ۲۰ هزار نفر یک نیروی پرستار یا بهیار در نظر گرفته خواهد شد. در مورد جمعیت­ های کمتر، این خدمات توسط ماما ارائه می­گردد.

ملاحضات: برای مراکز روستایی غیرشبانه روزی با جمعیت تحت پوشش بیش از ۲۰ هزار نفر دو پرستار/بهیار در نظر گرفته خواهد شد. در چنین مواردی، حتی الامکان یکی از پرستاران مرد و دیگری زن باشد.

 در مراکز روستایی غیرشبانه روزی که جمعیت تحت پوشش آنان ۴۰۰۰ نفر و بالاتر باشد یک نفر برای کارهای پذیرش، آمار و مدارک پزشکی در نظر گرفته می­ شود.

در تمام مراکز روستایی یک کاردان/ کارشناس مراقب سلامت (بدون تاکید بر زن یا مرد بودن آنان) حضور خواهد داشت. همچنین با توجه به شرح وظایف مراقبین سلامت مبنی بر نظارت بر خدمات بهداشتی خانه های بهداشت، اضافه شدن تعداد کارشناسان مراقب سلامت تابع جمعیت و تعداد خانه های بهداشت تحت پوشش مرکز است. بدین ترتیب بازای اضافه شدن هر ۴۰۰۰ نفر یا ۴ تا ۶ خانه بهداشت یک مراقب سلامت به نیروهای مرکز اضافه خواهد شد.

به ازای هر ۳۰۰ واحد تهیه، توزیع و فروش مواد غذایی و سایر اماکن ضروری برای نظارت سلامت محیط، یک کاردان یا کارشناس بهداشت محیط باید در مرکز باشد. درمورد خدمات بهداشت حرفه ای نیز  بازای۲۵۰ واحد کارگاهی باید یک کاردان/ کارشناس بهداشت حرفه ای وجود داشته باشد. در صورت مشخص نبودن تعداد واحدها، به ازای هر ۱۰ تا  ۱۵ هزار نفر، یک کاردان یا کارشناس بهداشت محیط یا حرفه ای (انجام هر دو وظیفه توسط یک نفر) در نظر گرفته می­ شود. چنانچه منطقه تحت پوشش مرکز به هر دوِ خدمات بهداشت محیط و حرفه ای نیاز داشته باشد و جمعیت تحت پوشش مرکز بیش از ۳۵۰۰۰ نفر باشد، از دانش آموختگان هر دو رشته بهداشت محیط و حرفه ای استفاده شود.

یک نفر ماما بازای هر دو پزشک خانواده یا به ازای هر ۷۰۰۰ نفر جمعیت تحت پوشش در مرکز تعیین می­ شود.

به ازای هر مرکز سلامت جامعه روستایی یک نفر راننده وجود خواهد داشت. تاکید می ­گردد در مراکز جدید یا مراکزی که پیش از این راننده نداشته اند، این خدمت باید از طریق عقد قرارداد با بخش خصوصی تامین گردد.

به ازای هر مرکز بهداشتی درمانی روستایی، یک نفر سرایدار یا نگهبان وجود خواهد داشت.