خطر بازگشت گواتر با مصرف این ماده خوراکی

 مدتی است افرادی از مصرف «نمک دریا» می گویند و ادعا می کنند این نمک طبیعی است و هر ماده طبیعی بر نوع دستکاری شده آن برتری دارد و برای بدن بی ضررتر است، اما متخصصان و کارشناسان با استدلا ل های علمی این نظر را رد و از رواج مصرف نمک دریا و شیوع دوباره گواتر ابراز نگرانی می کنند. در کل، نمک دریا نه تنها بهتر از نمک تصفیه شده یددار نیست، بلکه ناخالصی و آلودگی اش به فلزات سنگین، سلامت فرد مصرف کننده را به خطر می اندازد. «زهرا عبداللهی» مدیر دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت در گفت و گو با «هفته نامه سلامت» نسبت به خطر بازگشت گواتر با افزایش مصرف نمک دریا در بین مردم هشدار می دهد.

چرا باید حتما نمک یددار مصرف کنیم؟

در کشور ما مشکل کمبود ید وجود دارد چون خاک و آب ایران فقیر از ید است و به همین دلیل محصولات غذایی ید کافی ندارند. سال ها پیش مسوولان با مطالعات انجام شده متوجه شدند به دلیل کمبود ید، شیوع گواتر در کشور بسیار بالاست و در بعضی استان ها تا 70 درصد جمعیت می رسد؛ بنابراین وزارت بهداشت راهکاری را برای بهبود این اوضاع در نظر گرفت. نتایج تحقیقات نشان داد بهترین راهکار برای تامین نیاز روزانه به ید، اضافه کردن ید به نمک خوراکی است چون این کار بسیار موثر، ارزان و قابل اجرا بود و در خیلی از کشورهای دنیا انجام می شد. از سال 1370  این برنامه اجرا و نمک ها یددار شد و تمام کارخانه های نمک موظف شدند به نمک ها ید اضافه کنند. ارزشیابی های مختلف در کشور نشان می دهد با اجرای این برنامه، کمبود ید در مردم کنترل شده و شیوع گواتر از 70 درصد به کمتر از 6- 5 درصد رسیده و اختلال های ناشی از کمبود ید مانند سقط، مرده زایی، ناهنجاری های جسمی و ذهنی و ...هم به طور قابل ملاحظه ای کنترل شده است.

نمک دریا ید ندارد

متاسفانه در سال های اخیر نمک غیراستانداردی به نام «نمک دریا» که اصلا مجوز تولید از وزارت بهداشت ندارد، در کشور تولید و در عطاری ها و... عرضه می شود. افرادی سودجو مردم را با تبلیغات دروغین مانند اینکه نمک دریا طبیعی است و از آنجا که از آب دریا گرفته می شود ید دارد، فریب می دهند و می گویند باید به جای نمک های یددار تصفیه شده مورد تایید وزارت بهداشت که شیمیایی و سنتتیک است، از این نمک استفاده کنید، در حالی که این نمک اصلا مجوز تولید ندارد  و فاقد استانداردها و مجوزهای بهداشتی است. آنالیزهای آزمایشگاهی هم نشان می دهد مقدار یدی که مورد نیاز روزانه است و باید به نمک اضافه شود، ندارد. براساس بخشنامه وزارت بهداشت، باید 40 گاما ید در نمک وجود داشته باشد تا نمک یددار محسوب شود. علاوه بر این، نمک دریا ناخالصی زیادی دارد چون تصفیه شده نیست و حتی به فلزات سنگین مانند سرب و کادمیوم آلوده است؛ بنابراین مصرف آن سلامت مردم را به خطر می اندازد. با وجود این مضرات، به دلیل تبلیغات سوء و غیرواقعی، در حال حاضر نمک دریا با قیمت بالا در کشور عرضه می شود.

متاسفانه برخی افراد در قالب طب ایرانی و طب سنتی نمک دریا را تبلیغ می کنند و می گویند در همه کشورهای اروپایی و. ..این نوع نمک مصرف می شود، اما نمک دریایی که در کشورهای دیگر مصرف می شود با نمک دریایی که در کشور ما عرضه می کنند، تفاوت دارد. نمک دریایی که در ایران وجود دارد استاندارد نیست، مجوز بهداشتی و ید کافی ندارد و انواع آلودگی ها در آن دیده می شود. از طرفی، مردم این کشورها مانند ما مشکل کمبود ید ندارند.

 احتمال شیوع دوباره گواتر با رواج مصرف نمک دریا

در حال حاضر سازمان های بین المللی و سازمان جهانی بهداشت، ایران را به عنوان کشوری که خیلی زودتر از کشورهای دیگر موفق شد با اضافه کردن ید به نمک خوراکی کمبود ید را مهار کند، تشویق می کنند و ایران را به عنوان الگو معرفی کرده اند، اما نگرانی در بخش بهداشت این است که بیش از دو دهه کار و زحمت برای یددار و استاندارد شدن نمک ها و کنترل شیوع گواتر و کمبود ید، با رواج مصرف نمک دریا و نمک های غیر یددار هدر برود چون با مصرف این نمک ها ید کافی به بدن مردم نمی رسد و کمبود ید و بیماری گواتر در کشور دوباره شیوع پیدا می کند. نکته مهم این است که کمبود ید مشکلات متعددی در پی دارد؛ مثلا در دوران بارداری، می تواند باعث سقط و مرده زایی شود. حتی اگر این کمبود در دوران بارداری خفیف باشد، بهره هوشی جنین کاهش پیدا می کند. کمبود ید باعث ناباروری می شود و اگر شدید باشد، مشکلاتی مانند ناهنجاری های مغزی و جسمی و «کرتینیسم»، کر و لالی و .... ایجاد می کند. پس اگر مردم ید کافی مصرف نکنند، نه تنها گواتر و مشکلات غده تیرویید، بلکه تمام این مشکلات هم دامنگیرشان می شود.

چرا یدات؟

برخی افراد درباره اضافه شدن نوع «ملح ید» به نمک های یددار انتقاداتی را مطرح می کنند. مثلا می گویند باید «یدور» به جای «یدات» به نمک ها اضافه شود تا تاثیر درستی داشته باشد. وقتی قرار است مداخله ای در سطح کشور انجام شود، کمیته ای علمی متشکل از متخصصان مختلف از متخصص غدد و تغذیه گرفته تا استادان عالی رتبه و نخبگان و خبرگان وجود دارد که در جلسات مختلف بحث هایی را درباره اضافه شدن نوع ملح و مقدار آن و... مطرح و با کار کارشناسی و مستندهای علمی تصمیم گیری می کنند. اوایل برنامه، یدور پتاسیم به نمک ها اضافه می شد و به دلیل مقاوم نبودن آن نسبت به حرارت، یدات جایگزین آن شد. یدات پتاسیم نسبت به حرارت مقاومت دارد و پایدار است و حین پخت و پز از بین نمی رود. در کل، تمام این تصمیم ها در کمیته های علمی و بر اساس شواهد و مستندات علمی گرفته می شود.

چرا ید را به نمک اضافه و مردم را به مصرف آن تشویق می کنند؟

تصمیم گیری درباره اینکه چه ماده خوراکی ای باید غنی شود، بیش از یک سال طول کشید و بحث های علمی زیادی در کمیته انجام گرفت و با در نظر گرفتن جوانب مختلف، نمک انتخاب و این برنامه اجرا شد. نمک، شکر و روغن از موادی هستند که می توانند غذا، دارو و سم باشند. این مواد در صورتی سم هستند که زیاد و بیش از حد مصرف شوند. مردم در روز باید کمتر از 5 گرم نمک مصرف کنند چون مصرف زیاد نمک باعث ابتلا به فشار خون و سکته های مغزی، بیماری های قلبی- عروقی و سرطان، پوکی استخوان و ... می شود. اتفاقا از وقتی برنامه نوشته شد که ید به نمک اضافه شود، این تاکید در همه برنامه های آموزشی بوده و است و جزو برنامه های اصلی آموزشی نمک یددار این است که نمک باید کم مصرف شود ولی همان مقدار کم باید یددار باشد. در حال حاضر مردم در روز 10 گرم نمک مصرف می کنند که زیاد است و یکی از اهداف دفتر بهبود وزارت بهداشت تشویق مردم برای کاهش مصرف نمک است با این تاکید که همان مقدار کم نمک هم باید نمک یددار باشد. پس این ایراد که چرا ید به سم اضافه می شود، اصلا علمی نیست.

زمانی که کمیته کشوری درباره میزان یدی که باید به نمک اضافه شود تصمیم گیری می کرد، متوسط مصرف نمک در کشور 10 گرم بود. بر این اساس، تعیین شد که PPM 40 یا 40 گاما ید به نمک اضافه شود تا 150 گرم نیازروزانه مردم به ید با توجه به از دست رفتن ید حین حمل ونقل و پخت غذا، تامین شود. اگر نمک مصرفی مردم کاهش پیدا کند، که باید این اتفاق بیفتد و به 5 گرم در روز و کمتر از آن برسد، این عدد تغییر می کند و کمیته علمی کشوری باید میزان یدی که به نمک اضافه می شود، بازنگری کند، اما هنوز به این مرحله نرسیده ایم و متوسط مصرف مردم کاهش چندانی پیدا نکرده است