اوتیسم یک شبه درمان نمی شود/چگونه اوتیسم نوزاد تشخیص داده می‌شود؟

اوتیسم  اختلال عصبی است که منجر به نارسایی های مغزی می شود و در مسیر تحول کودک به وقوع می پیوندد. وجه مشخصه این نارسایی تاخیر یا انحراف در رشد مهارت ها ی اجتماعی ، شناختی ، ارتباط کلامی و غیر کلامی و رفتارها و علایق خاص و تکراری است. به این منظور آگاهی و شناخت این اختلال، تبیان با دکتر اتابک وثوقی، عضو هیات مدیره انجمن علمی گفتار درمان ایران و عضو هئیت تحریریه سند ملی اتیسم در وزارت بهداشت  به گفتگو پرداخته است.

عموم مردم، افراد مبتلا به اتیسم را با ویژگی‌هایی چون گوشه‌گیری و انزوا می‌شناسند که توانایی ارتباط با جامعه خود را ندارد؛ آیا از نظر علمی افراد در طیف اتیسم را می توانیم همان افراد در خود مانده تلقی کنیم؟

اتیسم یک اصطلاح  گرته برداری شده از کشورهای  اروپای غربی است و تغییر و معنی کردن به "در خودماندگی" در ایران درست نیست چرا که همه کسانی که اتیسم دارند افراد در خود مانده نیستند. همچنین واژه اختلالات نافذ رشدی برای اتیسم  نیز صحیح نیست چرا که در رشد نافذ نمی شود ممکن است رشد فرد دچار مشکل شود.

در کشورهای پیشرفته مثل امریکا، تعریف از اتیسم به سمت اجتماعی شدن می رود بر این اساس دیگر نمی توانیم بگویم فرد اتیسمی است، بلکه باید گفت فرد دارای اتیسم است یا کودک با اتیسم یا فرد داخل طیف اتیسم.

- می‌توانیم اتیسم را یک نوع بیماری قلمداد کنیم؟

اتیسم بیماری تلقی نمی شود و اکنون  به این دلیل جزء بیماری ها نام برده می شود که بتواند تحت پوشش حمایت های بیمه ای قرار گیرد گرچه این سیاست نیز یک برنامه اشتباه بوده است. چرا که ما تلاش کرده ایم که تفکر بیمارگونه ای به این اختلال عارض نشود، که شد.  اتیسم بیماری نیست بلکه اختلالی است که در همه عمر، بایا بدون عوارض دیگری همراه فرد باشد. زمانی که فرد در بزرگسالی در طیف افراد دارای اتیسم قرار می گیرد، اگر زود تشخیص داده شود بخصوص در سطوح یک و دو به سهولت بیشتری می توان به آنها کمک کرد تا به سطوح نُرم نزدیک تر شوند.

-این علائم باید توسط متخصص شناخته شود؟

در ایران تست استاندارد خاصی که بتوانیم تشخیص بدهیم فرد در سطح یک، دو یا سه است وجود ندارد. البته  برای سطوح دو و سه  این امکان بیشتر در سازمان های دولتی مثل بهزیستی  و آموزش و پرورش کودکان استثنایی  استفاده می کنند اما هنوز بخش خصوصی به این امکان دسترسی ندارد.

اینکه بفهمیم یک فرد اتیسم دارد یا خیر هیچ کمکی نمی کند بلکه ما باید متوجه شویم که این فرد چه نوع و چه شدت از اختلالاتی؛ چون اختلال ارتباطی، رفتاری، حسی و یا ذهنی دارد تا بتوان به او کمک کرد.

 تلویزیون و به طور کلی رسانه‌ها در این سال ها سعی بسیاری داشتند که روند فرهنگ سازی در برخورد با کودکان دارای اتیسم در جامعه با سرعت بیشتری صورت بگیرد. اما هنوز خیلی از محققان اتیسم معتقدند که عموم مردم نمی توانند مشکلات این افراد را درک کنند. این اختلالات چه تبعاتی برای فرد دارد؟

افراد در طیف اتیسم در دو بعد اساسی مشکل دارند؛

یک) تعامل اجتمای و ارتباط

دو ) رفتار و تصویر سازی

تمام اختلالات دیگر از همین امر ناشی می شود. معمولا افرادی که دارای اتیسم هستند درجاتی از اختلالات حسی مثل پر حسی یا کم حسی را دارند که باعث تحریکات زیاد حسی می شود.

اتیسم را در سه سطح دسته بندی می شود ؛ اتیسم در سطح یک به حمایت کمتری نیازدارد. در سطح دو میزان حمایت ها و همچنین درمان های توانبخشی بیشتری را می طلبد در سطح سه بیشترین اختلال را به همراه دارد. بهترین روش های درمان استفاده از روش های درمانی آموزشی و شناختی در جهت افزایش توانمندی ارتباط و اموزش نوع رفتار است. در حیطه اختلالات رشدی بهتر است به تخصصهای گفتار درمانی، کاردرمانی، روانشناسی بالینی یا کودک در کنار روانپزشکان کودک و در حیطه های نورولوژیکی که بیشتر به ساختار و کارکرد مغز مانند بیماری صرع و سکته مغزی کودک و تصادفات مربوط است در کنار رشته های توانبخشی به تخصص مغزواعصاب اطفال ارجاع داده شود.

-این اختلالات حاصل مشکلات ژنتیکی است یا عوامل محیطی بر آن تاثیر دارد؟

همیشه دو عامل ژن و محیط بر اختلال یا رشد تاثیرگذارند که اختلالات طیف اتیسم هم از این قاعده مستثنی نیست. در جدیدترین فرضیه ها کودکان با اتیسم، دارای اختلالات رشدی و ذهنی را ناشی از تاثیرات فلزات سنگین تا آلودگی های شیمیایی محیطی می‌دانند‌، و افرادی که در سطوح بالاتر اتیسم هستند که مغزشان سیستماتیک کار می کند، ابراز احساسات در ذهنشان به صورت خاص پردازش می شود و عوارضِ همراه کمتری دارند. اما هنوز نظریه ای قطعی در این زمینه نداریم که بگوییم این وضعیت در حقیقت از ژن ها یا حتما از محیط است.

اینکه تعداد پسرها بیشتر از دخترها است، به همین علت مسئله ژن را در گیر می کند در آخرین آمار پسران 5.6 بیشتر از دختران در طیف اتیسم قرار می گیرند.

حضور رسانه ها برای اطلاع رسانی درباره اتیسم اگرچه خوب بوده اما یک نگرانی را در بین خانواده ها بوجود آورده که نکند فرزند آنها نیز به این مشکل دچار شوند. آیا اتیسم در سنین پایین به خصوص نوزادی نشانه هایی دارد؟

بله وقتی کودک یا نوزاد زیر یک سال صدا سازی های نرمالی را مانند دیگر بچه ها نداشته باشد ( در روند رشد طبیعی صداهای اَ، اِ ، اُ شروع شده، به صداهایی مثل بغ بغو، رسیده و سپس هجاسازیهایی مثل بابابا، دَدَدَ و.. می‌رسد) باید بررسی توسط آسیب شناسان گفتار و زبان انجام شود. کودک در یک سالگی کلماتی که درست می کنند عموما کلماتی است که با دو لب بیان می شود مثل ماما، بابا. این دوران رشد پیش زبانی در جهت زبان اموزی کودک نقش بسزایی دارد.

همچنین از علائمِ اختلالات ارتباطی مانند اتیسم، زیر یک سال، وقتی از شیرمادر تغذیه می کنند ارتباط چشمی وجود ندارد، حتی برخی از آنها علاقه ای به گرفتن پستان مادر ندارند و از بغل شدن منزجر هستند و گاهی صدا و نور هم آنها را اذیت می کند و گریه های آنها ناشی از این اذیت شدن است ولی ما متوجه نمی شویم. به نامشان یا به صداهای انسانی توجه خاصی ندارند، از دیگران بعنوان ابزار استفاده می‌کنند.

در ارتباطات اجتماعی معمولا صدا سازی ها را که خودشان انجام می دهند.  وقتی کسی با آنها بازی می کند علاقه ای نشان نمی دهند. ارتباط چشمی بی معنا و کمتری دارند. وقتی که به سنین گفتار می رسند حتی برخی از آنها گفتار را از دست می دهند یا با تاخیری شروع می کنند و البته در برخی هم سیر تکاملی ارتباط کلامی بد نیست.

ما بیشترین مشکل را در تشخیص بهنگام افرادی داریم که در سطح یک هستند و به گفتار می افتند و اختلالات همراه و عوارض کمتری دارند معمولا در سنین پیش از دبستان یا زمانی که خانواده ها مشاهده می کنند که  ارتباطات اجتماعی کودکشان دچار مشکل است یا در بازی  فقط در یک زمینه علاقه مند هستند. این کودکان معمولا در ابراز احساسات هم دچار مشکل می شوند و نمی توانند خودشان را جای طرف مقابل بگذارند.

- آیا راهی برای درمان اتیسم کشف شده است؟

در اتیسم درمان یک شبه وجود ندارد.

خانواده های درگیر این کودکان در سطح دو و سه، به حمایت های اجتماعی، روانی و مالی دارند. وظیفه دولت و حکومت حمایت از آنهاست. هیچ درمان دارویی برای آن ساخته نشده البته گفته شده دارویی ساخته شده که در 2020 عرضه می شود که روی افراد بزرگسال عوارض را شاید کم کند. بنابراین درمان قطعی وجود ندارد و اگر افرادی ادعای درمان قاطع آن را دارند یا علمی نیست و دچار کمبود دانش هستند و یا اهداف غیرانسانی دارند. لذا خانواده ها باید در این حوزه اطلاعاتشان را افزایش دهند. همچنین همسایگان و آشنایان نیز باید بتوانند حمایت کنند. وقتی کودک در طیف اتیسم را جایی می برند و دیگران از خانواده می خواهند که کودک را جدا و دور از سایرین نگه دارند یا حتی دلسوزی می کنند، چاره کار نیست! در برخی مواقع بی تفاوتی بهترین اثر را دارد و یا اینکه در خانه همسایه ها از داد و فریادهای او شاکی می شوند و والدین برای آنکه کودکشان فریاد نزند به او باج می دهند این خود اختلال رفتاری دیگری را ایجاد می کند.