نکته‌هایی در مورد مسمومیت دارویی
بیماری‌های متعدد، عدم استفاده کامل از داروهای تجویز شده، اصرار بر مصرف خودسرانه مسکن‌ها، دسترسی آسان به سم‌کش‌های کشاورزی و مواد شیمیایی و در کل تغییر الگوی جدید زندگی دست به دست هم می‌دهد تا هر روز شاهد بروز مسمومیت‌هایی‌گاه خواسته و‌گاه ناخواسته باشیم. مسمومیت‌هایی که گاه با تلاش تیم پزشکی، زندگی مجدد و‌گاه خداحافظی همیشگی را به همراه دارد. در این مطلب به بررسی چند و چون برخی از مسمومیت‌ها پرداخته‌ایم.
به گزارش بهداشت نیوز: هر ماده‌ای که از راه خوراکی، استنشاق، جذب پوستی و یا تزریقی جذب بدن شود، در کارکرد بدن و سلول‌های آن اختلال ایجاد کند و ساختمان سلول را دچار آسیب کند، یک ماده سمی است. این تعریف کوتاه از سم مقدمه صحبت‌های دبیر انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های ایران است.
شاهین شادنیا با بیان تعریف سم گفت: «هر ماده‌ای در طبیعت می‌تواند سم تلقی شود. آن چیزی که می‌تواند نشان دهد که چه موقع این ماده سمی است یا نه، مقدار مصرف دارو است. حتی آبی که به عنوان مایع حیات استفاده می‌شود، مقادیر زیاد آن می‌تواند، باعث مسمومیت شود.» وی افزود: «مسمومیت زمانی اتفاق می‌افتد که یک ماده سمی در دسترس باشد. اگر محیط زندگی و کار از لحاظ سمی پاک باشد شانس وقوع مسمومیت به حداقل می‌رسد.» شادنیا با شمردن عوامل مختلف که می‌تواند چرخه سالم را بشکند و باعث بروز مشکل شود، گفت: «به کرات گفته شده که مواد شیمیایی در منزل انبار نشود و در صورت انبار کردن دور از دسترس کودکان قرار گیرد. محیط منزل و کار باید از نظر مواد سمی ایمن باشد زیرا وقتی مواد سمی و خطرناک در محیط زندگی نباشد خطر مسمومیت نیز وجود ندارد.» وی خاطرنشان کرد: «در خصوص مواد دارویی نیز همین اتفاق می‌افتد. زمانی که بدلیل عدم استفاده کامل دارو در طول درمان، داروهای مختلف از نسخه‌های متفاوت در منزل نگه‌داری می‌شود خطر مسمومیت در محیط بالا می‌رود.»
داروی بدون نسخه یا با نسخه
وی در خصوص چگونگی تجمع داروها در محیط گفت: «بخشی از داروهای موجود در محیط، دلیل عدم استفاده کامل دارو در درمان بیماری است و بخشی دیگر تهیه آن از داروخانه بدون نسخه پزشک است. وقتی دارو تهیه می‌شود و در دسترس قرار می‌گیرد، شانس وقوع مسمومیت نیز بالا می‌رود.» شادنیا در خصوص تهیه داروی بدون نسخه از داروخانه گفت: «از لحاظ پزشکی یکسری دارو به نام داروی OTC وجود دارد که داروخانه می‌تواندبه میزان کم و بدون نسخه در اختیار بیمار قرار دهد. داروهای OTC عمدتا داروهایی مانند داروهای مسکن از قبیل استامینوفن، داروهای سرماخوردگی و از این قبیل هستند، ولی آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای اعصاب را شامل نمی‌شود زیرا این قبیل داروها باید توسط پزشک تجویز شود.» وی افزود: «داروساز با توجه به صلاحیت علمی و تحصیلات آکادمیک مرتبطی که دارد، می‌تواند با تشخیص خود یکسری از داروهای OTC را برای کاهش درد و علائم موقت بیماری و رسیدن بیمار به پزشک در اختیار بیمار قرار دهد.» وی تصریح کرد: «این داروها عمدتا کم‌خطر هستند و بدون نسخه در اختیار بیمار قرار می‌گیرند.»
شادنیا خاطرنشان کرد: «زمانی داروهای OTC می‌توانند ایجاد مشکل کنند که دارو به تعداد زیاد در اختیار بیمار قرار بگیرد و یا ممکن است بیمار با مراجعه به داروخانه‌های مختلف اقدام به تهیه دارو کند و در نهایت مقدار داروی تهیه شده زیاد شود و در نتیجه شانس بروز مسمومیت بالا برود. در موارد خیلی نادر نیز ممکن است داروخانه‌ای دارویی را که جزو دروهای OTC نیست، به دلیل اصرار بیش از حد بیمار در اختیار بیمار قرار دهد. این موارد زمینه‌ساز بروز مسمومیت‌های دارویی می‌شود.» وی تصریح کرد: «دارو تا زمانی که در مقدار درمانی مورد نیاز استفاده شود نقش درمانی دارد، اما اگر همین دارو به مقدار زیاد استفاده شود می‌تواند، باعث مسمومیت شود. در موارد خاص اگر پزشک تشخیص اشتباهی از بیماری فرد بدهد و دارویی را که ارتباطی با آن بیماری ندارد تجویز کند، دارو می‌تواند عوارض خاص خود را در بدن فرد ایجاد کند اما این عوارض سمی نیست. آنها عوارض ناشی از مصرف داروهاست زیرا حتی در صورت تشخیص اشتباه دارو در مقدار مجاز تجویز می‌شود.»
داروهای تاریخ مصرف گذشته
شادنیا در خصوص داروهای تاریخ مصرف گذشته گفت: «مسمومیت دارویی دلیل گذشتن تاریخ مصرف دارو برای همه داروها عمومیت ندارد. برخی داروها با گذشتن تاریخ مصرف دیگر اثر درمانی ندارند. برخی دیگر بخصوص داروهایی که در اشکال تزریقی هستند و در شرایط خاص جهت عاری بدون از هرگونه میکروب و عوامل بیماری‌زا بسته‌بندی می‌شوند، با گذشت تاریخ مصرف آنها عملا ایمنی لازم را برای تجویز درمان از دست می‌دهند.»
وی در خصوص نحوه تهیه دارو گفت: «دارو باید از طریق تشخیص پزشک مربوطه و ارائه نسخه به داروخانه تهیه شود. داروخانه تحت نظارت داروساز است و داروی تاریخ مصرف گذشته دست بیمار نمی‌دهد به همین دلیل بهترین راه تهیه دارو است. تهیه دارو خارج از سیستم مربوط به خود، چه قاچاق چه تولید داخل، می‌تواند باعث ایجاد خطر و مسمومیت شود.»
دبیر انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های ایران در خصوص پیشگیری از مسمومیت‌های دارویی گفت: «باید اطلاعات لازم در خصوص ایمن نگه‌داشتن محیط زندگی به جامعه ارائه شود.» وی بهترین نوع پیگیری از مسمومیت را اطلاع‌رسانی دانست و گفت: «مانند هر رشته دیگری در پزشکی ارائه یکسری آموزه‌ها می‌تواند شانس بروز مسمومیت را به حداقل برساند.» وی افزود: «باید آموزش‌های لازم و اطلاعات کافی به بیماران ارائه شود.» شادنیا هدف انجمن را کاهش مسمومیت دارویی، شیمیایی و انواع مسمومیت‌ها دانست و گفت: «هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها فرصت خوبی است که از طریق جراید اطلاعات اولیه برای کاهش شانس بروز مسمومیت ارائه شود و بروز مسمومیت به حداقل برسد.