کسانی که باید واکسن آنفلوآنزا و ذات‌الریه بزنند
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، بیماری‌های پنوموکوکی (عفونت ریه یا ذات الریه) بخش مهمی از عفونت‌های تنفسی و اولین بیماری عفونی کشنده در سراسر دنیا هستند؛ به گونه‌ای که سالانه بیش از یک میلیون کودک زیر پنج سال بر اثر ابتلا به این بیماری‌ها جان خود را از دست می‌دهند.
در همین رابطه دکتر محمدرضا مسجدی - فوق تخصص بیماری‌های ریوی و دستگاه تنفس و استاد پیشکسوت بیماری‌های داخلی – ریه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اظهار کرد: پنومونی یا عفونت ریه یکی از مهم‌ترین علل مرگ و میر در سطح جهان بوده و در سنین کودکی اولین علت مرگ و میر کودکان محسوب می‌شود.
وی با تقسیم بندی عفونت‌های تنفسی به عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفلوانزا و عفونت‌های باکتریال شامل ذات‌الریه و عفونت اختصاصی ریه، عنوان کرد: به عنوان نمونه از انواع عفونت‌های تنفسی می‌توان به بیماری عفونی سل اشاره کرد که همه بدن را در برگرفته و ۸۵ درصد بروی ریه و دستگاه تنفس متمرکز شده و از راه تنفس منتقل می‌شود.
عفونت‌های تنفسی در سنین کودکی و سالخوردگی
مسجدی با تقسیم عفونت های تنفسی در طیف های سنی کودکی قبل از بلوغ، بعد از بلوغ و سالخوردگی عنوان کرد: عفونت های تنفسی از نظر مرگ و میر جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده‌اند. از نظر تنوع نیز در سنین زیر چهار سال، هر کودکی بین ۸ تا ۱۰ بار در سال دچار سرماخوردگی می‌شود که اغلب گذراست، ولی همین عفونت‌ها اگر خیلی شدید بوده و یا کودک دارای بیماری زمینه‌ای باشد، می‌تواند عامل بروز عفونت‌های ثانویه، سایر میکروب‌ها و گرفتاری‌های شدیدتر باشد.
احتمال تبدیل عفونت‌های تنفسی به ذات‌الریه
وی افزود: این مساله برای بعد از بلوغ نیز صدق می‌کند؛ به گونه‌ای که عفونت‌های تنفسی در فصول مختلف با اشکال گوناگون سرماخوردگی بروز می‌یابند و در افراد دارای زمینه سایر بیماری‌ها و یا در شرایط خاص احتمال تبدیل آن به عفونت‌های شدید ریوی یا ذات الریه نیز وجود دارد.
تغییرات ژنتیکی سالانه ویروس آنفلوانزا
دبیر شبکه ملی تحقیقات بیماری‌های تنفسی با تاکید بر اهمیت توجه به شیوع آنفلوانز در فصول پاییز و زمستان، عنوان کرد: آنفلوانزا یک نوع عفونت ویروسی است که دستگاه تنفسی را بیش از سایر بخش‌ها متاثر می‌کند. ویروس آنفلوانزا هر ساله دچار تغییرات ژنتیکی متنوعی شده و بر همین اساس کمپانی‌های واکسن‌ساز سعی می‌کنند برای پیشگیری از بروز اپیدمی آنفلوانزا، با توجه به اپیدمی سال‌های گذشته و اعمال آزمایش‌های ژنتیکی بروی ویروس‌ها، واکسن‌های جدید و موثرتری تولید کنند.
دو موج اپیدمی آنفلوانزا
وی با اشاره به دو موج اپیدمی آنفلوانزا در اواخر پاییز و اوایل زمستان، تصریح کرد: اپیدمی آنفلوانزا با مرگ و میر بسیار بالایی بخصوص در کودکان، زنان باردار، افراد سالخورده و افراد دارای بیماری‌هایی همچون دیابت، بیماری مزمن ریوی و یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای همراه است.
تحمیل بار مالی سنگین عفونت‌های تنفسی بر جامعه و بودجه سلامت عمومی
مسجدی با بیان اینکه عفونت‌های تنفسی از لحاظ بار مالی جزو بیماری‌های گروه اول محسوب می‌شوند، افزود: عفونت های تنفسی بار مالی سنگینی به جامعه و بودجه سلامت عمومی کشور تحمیل می‌کنند. بنابراین باید با آگاه‌سازی عمومی بویژه در مورد عفونت‌های ویروسی فصل پاییز، اقدامات جدی پیشگیرانه اعمال کنیم.
عوامل مستعد و تشدید کننده عفونت‌های دستگاه تنفسی
این استاد پیشکسوت دانشگاه با اشاره به دو فاکتور اساسی آلودگی هوا و استعمال دخانیات به عنوان عوامل مستعد و تشدید کننده عفونت‌های دستگاه تنفسی، افرود: این دو فاکتور که متاسفانه در کشور ما نیز در حد نگران کننده‌ای وجود دارد، می‌تواند ضمن افزایش زمینه انتشار عفونت‌ها، منجر به تشدید و طولانی شدن بیماری شود. متاسفانه مساله آلودگی هوا به خصوص در پاییز و اوایل زمستان در بیش از ۱۵ شهر کشور بسیار جدی است و ضمن این که بروی سلامت مردم تاثیرگذار است، برای افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای و همین طور کودکان خردسال یا افراد سالخورده بسیار خطرناک است.
راه‌های پیشگیری از بروز بیماری
دبیر شبکه ملی تحقیقات بیماری‌های تنفسی با بیان اینکه آلودگی هوا باعث تشدید بیماری افراد در معرض خطر، بروز عفونت‌های ثانویه و میکروبی می‌شود، افرود: اگر به این علائم توجه نشود، احتمال بروز مشکلات جدی‌تر، بستری شدن و حتی مرگ و میر افراد نیز وجود دارد. بنابراین در این فصول افراد باید هوشیارتر بوده و اصول بهداشتی را بیش از پیش رعایت کنند؛ چراکه برخلاف باور عمومی ویروس‌های تنفسی بجز از راه تنفس، عمدتا از طریق دست و مواد آلوده منتقل می‌شود. به عنوان نمونه به افراد دارای علائم سرماخوردگی توصیه می‌شود که علاوه بر رعایت اصول بهداشتی، بیشتر استراحت کرده و مایعات گرم بنوشند، در این صورت بدون مصرف دارو خوب می‌شوند.
وی با اشاره به برخی از این اصول بهداشتی مانند دست ندادن با فرد بیمار، عدم استفاده از وسایل مشترک و ضدعفونی کردن مدام دست ها با آب و صابون، عنوان کرد: با رعایت همین اصول ساده، انتقال عفونت های تنفسی در افراد به خصوص در مهد کودک‌ها و مدارس، محل تجمع سالمندان یا بیمارستان‌ها کمتر اتفاق می‌افتد.
چه کسانی در معرض ابتلا به ذات‌الریه قرار دارند؟
این استاد پیشکسوت دانشگاه با اشاره به عفونت‌های باکتریال مانند ذات الریه و پنومونی، تصریح کرد: احتمال بروز این عفونت‌ها در تمامی افراد وجود دارد، با این حال افراد دارای ضعف بدنی به علت سن خیلی پایین یا سن خیلی بالا، افراد دارای بیماری های همراه، استفاده از داروهای تضعیف کننده ایمنی یا کورتون، افراد دارای نقص ایمنی و افراد پیوند عضو شده بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند. همچنین شدت بیماری در این افراد بیشتر از سایرین است. بنابراین باید هرچه سریع‌تر برای تشخیص و درمان به موقع به پزشک متخصص مراجعه کنند، در غیر این صورت با عوارض جدی و حتی مرگ ومیر همراه خواهد بود.
علائم عمومی و اختصاصی عفونت‌های باکتریال
مسجدی با اشاره به علائم عمومی و اختصاصی این نوع عفونت‌ها گفت: ضعف، تب و بی‌حالی، درد بدن، حالت تهوع، بی‌اشتهایی، بی‌حوصلگی و اختلال در خواب برخی از علائم عفونت‌های ویروسی و باکتریایی و علائمی مانند سرفه ساده، سرفه همراه با خلط زرد و یا سبز رنگ و یا گاها همرا با رگ‌های خونی، نفس تنگی و درد سینه از علائم افراد دارای عفونت در دستگاه تنفس است.
وی در این رابطه ادامه داد: در صورت شروع این علائم به صورت ساده و در فصول شیوع سرماخوردگی، بیمار تنها با استراحت بیشتر، مصرف مایعات گرم، در معرض هوای آلوده قرار نگرفتن و استفاده از غذاهای سالم مانند سوپ و لبنیات به بهبود سریع بیماری خود کمک کند.
علائم هشداردهنده برای مراجعه سریع به پزشک
این فوق تخصص بیماری‌های ریوی و دستگاه تنفس با اشاره به برخی علائم هشداردهنده برای مراجعه سریع به پزشک متخصص، عنوان کرد: تب شدید همراه با احساس تنگی نفس و سرفه شدید برخی از علائم هشدار برای مراجعه به پزشک است که در این صورت پزشک براساس تشخیص، درمان‌های خانگی را شروع کرده و یا در صورت تشدید علائم مانند تب بالا، افزایش تعداد تنفس و یا ضربان تند قلب، دارو تجویز می‌کند و در شرایط ضروری حتما برای بستری کردن مبتلایان اقدام کنند.
علائم عفونت ریه و افراد در معرض خطر
وی همچنین با اشاره به برخی علائم عفونت‌های ریه، عنوان کرد: تب شدید، تعریق بالا، سرفه همراه با خلط، تغییر رنگ خلط، درد در قفسه سینه و نفس تنگی برخی از علائم هشدار عفونت ریه است که با تشخیص پزشک نسبت به بروز عفونت‌های قوی‌تر، آنتی بیوتیک تجویز شده و یا حتی در برخی موارد بیمار بستری می‌شود.
مدیرگروه ریه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه پاییز و زمستان فصل شیوع ویروس‌های تنفسی مانند سرماخوردگی و آنفلوانزاست، گفت: همین بیماری‌های ساده در صورت عدم درمان به موقع، می‌تواند پیش زمینه‌ای برای عفونت‌های شدید ریوی مانند مانند ذات الریه و عفونت ریه باشد.
وی با اشاره به افراد در معرض خطر ابتلا به این بیماری‌ها، عنوان کرد: افراد دارای سن خیلی پایین و سن خیلی بالا، افراد دارای بیماری های زمینه‌ای، زنان باردار و افراد شاغل در مراکز بهداشتی – درمانی جزو افراد در معرض خطر هستند که باید با رعایت اصول بهداشتی، از ابتلا، پیشگیری کنند. همچنین افراد مبتلا باید با دست ندادن و نبوسیدن سایرین، استفاده از ماسک در زمان بیماری، شست و شوی مدام دست‌ها و عدم استفاده از وسایل مشترک به جلوگیری از انتقال بیماری به سایرین کمک کنند.
بایدها و نبایدهای واکسن آنفلوانزا
مسجدی در ادامه با اشاره به مساله تزریق واکسن آنفلوانزا در فصول شیوع بیماری، گفت: در کشور ما هم واکسن آنفلوانزا و هم واکسن ذات الریه و پنومونی در دسترس است، ولی متاسفانه در اغلب جوامع باور نامطلوبی در رابطه با واکسن آنفلوانزا وجود دارد. اغلب تصور می کنند که با تزریق واکسن آنفلوانزا دیگر نباید به سرماخوردگی مبتلا شوند؛ در حالیکه این تصور غلط است؛ چراکه واکسن آنفلوانزا تنها برای پیشگیری از همین بیماری است. گرچه ممکن است باعث تخفیف عوارض سرماخوردگی هم شود. به عبارت دیگر هدف از تزریق واکسن آنفلوانزا تنها پیشگیری از بروز این بیماری در افراد پرخطر است.
ضرورت برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی برای تزریق واکسن آنفلوانزا
وی با بیان اینکه در شرایط کنونی توصیه ما عدم تزریق این واکسن برای همه افراد عادی است و اولویت برای گروه‌های در معرض خطر یا پرخطر است، گفت: واکسن آنفلوانزا باید باکیفیت باشد؛ گرچه واکسن‌های عرضه شده توسط وزارت بهداشت معمولا با کیفیت است. مساله بعدی مقرون به صرفه بودن آن است؛ اگرچه کشور ما نیز از دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی برای کشورهای توسعه یافته پیروی می‌کند؛ با این حال برای صرفه‌جویی بیشتر هزینه‌ها امیدواریم در چند سال آینده این واکسن در داخل کشور تولید شود، ولی در شرایط فعلی با توجه به ضرورت تزریق واکسن آنفلوانزا در افراد پرخطر، باید برنامه‌ریزی صحیحی برای اولویت‌بندی تزریق واکسن داشته باشیم.
پزشکان از تجویز بی‌مورد واکسن آنفلوانزا خودداری کنند
وی ادامه داد: به عنوان نمونه اگرچه دستورالعمل تزریق واکسن آنفلوانزا در امریکا به عنوان یک توصیه عام ارایه می شود، با این حال تنها ۴۵ درصد افراد واکسن می زنند و برای تزریق واکسن به افراد در معرض خطر مانند کودکان، سالمندان، افراد دارای بیماری های مزمن و نقص ایمنی، خانم های باردار و شاغلین مراکز بهداشتی درمانی اولویت‌بندی می‌شود. بنابراین توصیه عام برای تزریق واکسن عملی نیست و باید برای تزریق واکسن به کلیه افراد پرخطر و در معرض خطر جامعه برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی شود. همچنین پزشکان و متخصصان باید این مساله را در نظر داشته باشند و از تجویز واکسن در موارد غیرضروری خودداری کنند. در غیراینصورت سهمیه واکسن آنفلوانزا در مدت زمانی کوتاه توسط افراد دارای امکانات مالی بهتر مصرف شده و در نتیجه برای بیماران واقعا نیازمند، دچار کمبود می‌شویم.
وی تحقق این مساله و رفع مشکلات موجود را مستلزم همکاری جامعه پزشکی و مردم دانست و گفت: باید با برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی بهترین تصمیمات اتخاذ شود.
دستورالعمل کمیته واکسیناسیون برای تمامی پزشکان الزام‌آور باشد
وی با بیان اینکه دستورالعمل‌های مرتبط با واکسیناسیون در کمیته واکسیناسیون وزارت بهداشت و مبتنی بر توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی تهیه می‌شود، گفت: این دستورالعمل‌ها باید با توجه به شرایط کشور و هماهنگی بین کمیته واکسیناسیون و اولویت بندی‌های دقیق تهیه شود و همچنین رعایت و اجرای آن برای پزشکان سراسر کشور الزام‌آور باشد.
چه کسانی باید واکسن ذات الریه تزریق کنند؟
وی با ارایه توضیحاتی درباره واکسن پنومونی و ذات الریه، اظهار کرد: این واکسن تنها برای افراد پرخطر و بر اساس دستورالعمل‌های خاص توصیه و تزریق شده و برای مصرف عموم نیست. همچنین مقدار و تعداد آن نیز بسیار محدودتر از واکسن‌های دیگر بوده و برای استفاده از آن باید اصول خاصی رعایت شود.
آنفلوانزا و عفونت‌های تنفسی جزو ۱۰ علت مهم مرگ و میر در دنیا
مسجدی در ادامه آنفلوانزا و عفونت‌های تنفسی را جزو ۱۰ علت مهم مرگ و میر در دنیا عنوان کرد و گفت: این آمار توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر می‌شود. با این حال مرکز بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت نیز به صورت جدی در حال جمع آوری آمار بیماری‌های تنفسی، عفونت‌ها و سایر بیماری‌هاست. البته تحقق این مساله نیازمند تعامل جدی در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی و مراکز پزشکی و حتی مطب پزشکان است. طرح پرونده الکترونیک سلامت نیز به اجرایی شدن این طرح و ثبت آمار رسمی و دقیق کمک زیادی می‌کند.