علائمی که خبر از شروع آلزایمر می دهد
اگر علایم هشدار غیرطبیعی و تکرارشونده در فرد دیده شود، حتما باید اقدام‌های تشخیصی انجام بگیرد. اولین و ساده‌ترین کار هم انجام تست حافظه به وسیله مشاور و روان‌شناس است.
آلزایمر نوعی بیماری مربوط به مغز است که ماهیت آسیب شناختی آن در سال ۱۹۰۶ به‌وسیله یک پزشک آلمانی به نام «آلویس آلزایمر» توصیف شد.
آمارهای سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد جهان در سال‌های آینده با جمعیت عظیمی از سالمندان روبرو خواهد بود و اگر آمادگی لازم در این زمینه ایجاد نشده باشد، مشکلات و عوارض شایع دوران سالمندی، معضلات بسیار و هزینه‌های سنگینی را برای خانواده‌ها و جامعه به بار خواهند آورد...
یکی از این عوارض شایع، «بیماری آلزایمر» است که متاسفانه مردم اطلاعات کامل و دقیقی از نوع، علایم و سرانجام آن ندارند. اعظم میرحاج، مسوول مرکز آموزش انجمن آلزایمر ایران گفت‌وگو کرده‌ایم.
آیا تمام سالمندان به آلزایمر مبتلا خواهند شد؟
واقعیت این است که با افزایش سن، مقداری از توانایی‌های ذهنی و جسمی افراد کاهش می‌یابد زیرا مغز هم مثل سایر قسمت‌های بدن دچار تغییر، تحلیل و فرسودگی می‌شود و اگر برای حفظ و مراقبت از آن کاری نکرده باشیم، ممکن است رو به زوال و نابودی برود. آلزایمر شایع‌ترین نوع «زوال عقل» است. این بیماری یکی از مشکلات شایع دوران سالمندی است و احتمال ابتلا از سن ۶۵-۶۰ سال به بعد بیشتر می‌شود، اما الزاما هر فرد مسنی به آلزایمر دچار نخواهد شد.
آیا آلزایمر، بیماری قرن حاضر است یا در گذشته هم وجود داشته؟
این بیماری تا قبل از اینکه علم پزشکی آن را کاملا مشخص و تشریح کند هم وجود داشته ولی تشخیص داده نمی‌شده یا آن رابیماری یا مشکل دیگری می‌دانسته‌اند. البته امروزه شیوع آن از گذشته بیشتر شده است. متاسفانه به دلیل افزایش عوامل خطرساز در زندگی امروزی، درصد شیوع و بروز برخی بیماری‌ها مثل سکته، دیابت و نیز آلزایمر در جامعه بالا رفته است.
چرا اسم این بیماری را آلزایمر گذاشته‌اند و تعریف کامل آن چیست؟
آلزایمر نوعی بیماری مربوط به مغز است که ماهیت آسیب شناختی آن در سال ۱۹۰۶ به‌وسیله یک پزشک آلمانی به نام «آلویس آلزایمر» توصیف شد. در این بیماری رسوب غیرعادی برخی پروتئین‌ها در مغز، کاهش نقل و انتقال‌های عصبی و در نهایت تحلیل رفتن و کوچک شدن مغز اتفاق می‌افتد. آلزایمر در بخشی از قسمت گیجگاهی مغز که مسوول نگهداری اطلاعات، حافظه و یادگیری است، شروع می‌شود و با توجه به روند پیشرونده بیماری به‌تدریج سایر بخش‌های مغز را هم درگیر می‌کند. «فراموشی» شایع‌ترین علامتی است که در مراحل اولیه بیماری به صورت اختلال در حافظه کوتاه‌مدت، خود را نشان می‌دهد و سپس حافظه بلندمدت را هم درگیر می‌کند. آلزایمر با «فراموشی» آغاز می‌شود اما به مرور زمان و با پیشرفت بیماری، کارکردهای مغزی هم یکی پس از دیگری مختل می‌شوند یا از بین می‌روند. به همین دلیل مشکلات ذهنی و جسمی فراوانی در فرد به وجود می‌آید، اما متاسفانه بیشتر مردم آن را فقط بیماری حافظه و فراموشی می‌دانند.
علایم و نشانه‌های اختصاصی این بیماری چه هستند؟
این بیماری در نخستین مراحلش معمولا ۱۰ علامت هشدار دارد: اختلال حافظه، اختلال در انجام وظایف روزمره، گم کردن زمان و مکان، اختلال در گفتار، اختلال در قضاوت، اختلال در تفکر، تغییر در خلق و خو، جابه‌جا گذاشتن وسایل، از دست دادن یا کاهش انگیزه زندگی و تغییرات شخصیتی.
چگونه می‌توان مطمئن شد به این بیماری مبتلا هستیم یا نه؟
اگر علایم هشدار غیرطبیعی و تکرارشونده در فرد دیده شود، حتما باید اقدام‌های تشخیصی انجام بگیرد. اولین و ساده‌ترین کار هم انجام تست حافظه به وسیله مشاور و روان‌شناس است. در صورت تشخیص احتمالی، بیمار برای بررسی‌های بیشتر به پزشک متخصص ارجاع داده می‌شود و اقدام‌های تشخیصی مانند سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی، نوار مغزی، آزمایش مایع نخاع و... برای فرد مشکوک به ابتلا انجام می‌گیرد.
دوره این بیماری چقدر است؟
روند پیشرفت بیماری در افراد مختلف با توجه به شرایط و پیشینه زندگی، زمان تشخیص، نوع اقدام‌های مراقبتی و درمانی متفاوت است و گاهی به ۱۰ سال هم می‌رسد. به طور کلی این بیماری ۳ مرحله دارد؛ در مرحله اول یا خفیف، علایم به‌تدریج ظاهر می‌شوند و مشکلاتی را برای فرد به وجود می‌آورند. در مرحله میانی، تمام علایم بروز می‌کنند و بیمار قادر نیست تنها زندگی کند و حتما به همراهی نیاز دارد. در مرحله نهایی هم به دلیل درگیر شدن بخش‌های زیادی از مغز، علاوه بر مشکلات ذهنی، مشکلات جسمی متعددی نیز در فرد به وجود می‌آید و بیمار برای زندگی، کاملا به دیگران وابسته می‌شود.
آیا راهی برای درمان آلزایمر وجود دارد؟
هنوز درمان قطعی برای این بیماری پیدا نشده، اما پیشرفت‌های زیادی برای کنترل آن دیده می‌شود. درحال حاضر درمان‌های دارویی و اقدام‌های مراقبتی و توانبخشی از قبیل تمرین‌های بدنی، موسیقی، ماساژ، هنر، عطر و کاردرمانی برای کنترل روند پیشرفت بیماری، حفظ توانمندی‌های جسمی و ذهنی موجود، افزایش توانایی‌های شناختی و مهارت‌های حرکتی در حد امکان، بهبود مشکلات رفتاری و در نهایت ارتقای کیفیت زندگی بیمار انجام می‌شود.
چه عاملی در بروز این بیماری بیشتر موثر است؟
بیماری آلزایمر هم مثل خیلی از بیماری‌ها یک عامل دقیق و مشخص ندارد و عوامل متعددی از جمله وراثت، پیری، تغذیه ناسالم، کمبود فعالیت‌های ذهنی، انزوا و نداشتن فعالیت‌های اجتماعی، استرس‌ها و فشارهای روحی - روانی، صدمه به سر، آلاینده‌ها، شیوه زندگی ناسالم، چاقی و کم‌تحرکی، بالابودن مزمن و مداوم قند، چربی و فشارخون در بروز آن موثر شناخته شده‌اند.
یعنی اگر پدر یا مادری به آلزایمر مبتلا باشند، حتما فرزندان آنها هم دچار این بیماری خواهند شد؟
نه! درست است که ارث در بروز این بیماری موثر شناخته شده اما با توجه به بقیه عوامل خطرساز می‌توانیم برای سلامت جسمی و ذهنی خود قدم برداریم و برای پیشگیری از آلزایمر کاری بکنیم.
راهی برای پیشگیری هست؟
راه پیشگیری قطعی از آلزایمر وجود ندارد اما هر کاری که برای از بین بردن یا کاهش عوامل خطرساز انجام دهیم، نه فقط در جلوگیری از آلزایمر بلکه در پیشگیری از خیلی بیماری‌ها موثر است. طبق پژوهش‌‌های انجام شده، راهکارهای ساده و مفیدی وجود دارد که ضمن حفظ سلامت عمومی به «سلامت مغز» نیز کمک می‌کنند؛
راهکارهایی مانند تغذیه سالم، فعالیت ذهنی و جسمی و اجتماعی، آرامش روانی، محافظت سر از هرگونه ضربه یا صدمه، جلوگیری و درمان به‌موقع عوارض بالا بودن قند و و فشارخون، کنترل آلاینده‌ها، داشتن شیوه زندگی سالم و معاینه‌های دوره‌ای. با توجه به عوامل خطرساز یادشده، هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که در برابر این بیماری کاملا مصون است. به هر حال برای داشتن زندگی بهتر باید بخواهیم و بدانیم تا بتوانیم سالم بمانیم.
حرف آخر؟
مرکز آموزش انجمن آلزایمر ایران با توجه به لزوم ارتقای آگاهی عمومی و همچنین برای رفاه حال هموطنان عزیز، علاوه بر برنامه‌های داخل مرکز آمادگی دارد در فرهنگسراها، سراهای محله، خانه‌های سلامت، خانه‌های فرهنگ، مدارس، مساجد، اداره‌ها، مراکز یا مکان پیشنهادی علاقه‌مندان، برنامه‌های آموزشی و انجام تست برگزار و نشریه‌ها و بروشورهای مربوطه را توزیع کند.