سرطان، دارو و درمان اش در ایران

به گزارش فرتاک نیوز، دکتر سیدمحسن رضوی*:  در دهه‌های اخیر بیماری‌های قلبی عروقی در راس علل مرگ و میر انسان‌ها قرار داشتند اما با دستیابی به روش‌های درمانی مناسب از شیوع این بیماری‌ها کاسته شده و به نظر می‌رسد که سرطان در حال پیشی گرفتن از دیگر علل مرگ و میر باشد. تمام پیشکسوتان رشته سرطان از لحاظ آماری به این نتیجه رسیده‌اند که شیوع این بیماری در جهان رو به‌افزایش است. بنابراین دانش پزشکی و دست‌اندرکاران درمان سرطان همواره دنبال روش‌هایی برای درمان و پیشگیری از این بیماری هستند. آرزو می‌کنم که تمام بیماران مبتلا به سرطان از بهترین درمان‌ها برخوردار شوند. جامعه و پزشکان نیز باید در نهایت مسوولیت‌شناسی نسبت به تشخیص به‌موقع و درمان این افراد اقدام کنند.

کار گروهی برای درمان سرطان

کادر درمان سرطان از مجموعه‌ای از پزشکان با تخصص‌های مختلف تشکیل می‌شود؛ از جمله:

1. گروه پشتیبانی یا پاراکلینیک: در این گروه مسوولان آزمایشگاه، متخصصان پاتولوژی، تصویربرداری و رادیولوژی قرار دارند. این افراد از طریق روش‌های مختلف آزمایشگاهی و تصویربرداری، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، ام‌آر‌آی، روش‌های پیشرفته هسته‌ای و پت‌اسکن به تشخیص و پیگیری درمان کمک می‌کنند.

2. گروه فوق‌تخصصی و جراحی: این گروه را پزشکان فوق‌تخصص از جمله فوق‌تخصص خون و سرطان و جراحان در رشته‌های مختلف ارتوپدی، اعصاب، عمومی، کودکان، اورولوژی، قفسه سینه، دستگاه گوارش و... تشکیل می‌دهند. خوشبختانه امروزه بسیاری از رشته‌های پزشکی از زیرشاخه‌های فوق‌تخصصی مربوط به درمان سرطان نیز برخوردار هستند. برای مثال متخصصان رشته ارتوپدی، گوارش و ... می‌توانند در زیرشاخه درمان سرطان نیز تحصیل کنند.

3. گروه پرتودرمانی: متخصصان پرتودرمانی کنار پزشکان دیگر بخشی از درمان سرطان را برعهده دارند، به‌خصوص در سرطان‌های بافت جامد مثل مری، معده، انتهای دستگاه گوارش (رکتوم) و بعضی از تومورهای ریه، رحم، گردن رحم و استخوان (سارکوم یوئینگ). این متخصصان در چند سال اخیر با روش‌های نوین پرتودرمانی کمک‌های بسزایی به تیم پزشکی درمان سرطان کرده‌اند.

4. گروه طب تسکینی: این گروه چند سالی است که در ایران فعال شده و پاسخگوی تمام بیماران مبتلا به سرطان است. متخصصان طب تسکینی در زمینه روان‌شناسی، روان‌پزشکی، کنترل درد، انتقال خون و فرآورده‌ها، خارج کردن عوامل مسموم از بدن مثل ترشحات اضافه در فضای پرده جنب و فضای شکم و سایر نیازهای بیماران در هر ساعت از شبانه‌روز از آنها پشتیبانی و حمایت می‌کنند. درواقع، تمام بیماران مبتلا به سرطان باید از زمان تشخیص این بیماری تحت نظر گروه طب تسکینی قرار بگیرند. به طور کلی، حدود 33 درصد از بیماران مبتلا به سرطان با روش‌های درمانی کاملا بهبود می‌یابند و بعدها برای پیگیری به پزشک معالج اولیه خود مراجعه می‌کنند، اما حدود 60 درصد از بیماران باید همچنان با سرطان مبارزه کنند و از روش‌های تسکینی بهره ببرند.

این افراد حتی اگر برای ادامه درمان دیگر نیازی به شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی نداشته باشند باید برای بقیه عمر خود (که ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد) تحت حمایت گروه طب تسکینی قرار بگیرند. به عبارت ساده‌تر، بیمارانی که از میدان درمان مستقیم سرطان خارج می‌شوند، ممکن است همچنان از لحاظ درد و رنج مشکلاتی داشته باشند. بنابراین نیازمند پوشش لحظه‌ای تیم طب تسکینی هستند. متخصصان این طب می‌توانند با تماس‌های مکرر خود و گاهی ارائه خدمات در منزل، تاثیر بسزایی در کیفیت زندگی بیماران داشته باشند. در کشورهایی با نگرش دینی غنی‌تر و قوی‌تر، علاوه بر متخصصان طب تسکینی از روحانیان نیز برای پاسخگویی به مشکلات ذهنی و اعتقادی بیماران و خانواده‌ها کمک گرفته می‌شود.

بهترین برخورد با سرطان‌های پیشرفته

دیدگاه پزشکی نسبت به بیمار مبتلا به سرطان باید متفاوت از سایر بیماران باشد. برای مثال اگر یک بیمار مبتلا به سرطان پیشرفته کلیه با دست اندازی به مغز به بیمارستان مراجعه کند نباید مانند یک بیمار تصادفی و ضربه مغزی با او برخورد شود. مبتلایان به سرطان پیشرفته و افرادی که در مرحله نیمه‌نهایی یا نهایی این بیماری قرار دارند، معمولا به آی‌سی‌یو منتقل نمی‌شوند زیرا برنامه درمانی مدون و جدیدی برای آنها وجود ندارد، بلکه فقط با طب تسکینی می‌توان در چند ماه یا چند سال باقیمانده از عمرشان به آنها کمک کرد. این افراد نیازی به مراجعات مکرر بیمارستان، بستری شدن، مراقبت ویژه، دستگاه‌ها و لوله‌های تنفسی، اقدامات تشخیصی اضافه و ... ندارند. نگه داشتن آنها در بخش مراقبت‌های ویژه با کمک دستگاه تنفس مصنوعی نه تنها به بهبود وضعیت‌شان کمکی نمی‌کند، بلکه باعث افزایش بار هزینه‌های بیماری بر خانواده‌ها و بیمه‌ها می‌شود.

نباید اجازه دهیم که این بیماران بعد از فوت از محلی مثل آی‌سی‌یو به سردخانه منتقل شوند، بلکه باید از لحاظ حرمت و شرافت انسانی تلاش کرد تا آنها روزهای پایانی عمر خود را در منزل بگذرانند. در این مواقع پزشکان طب تسکینی و پرستاران می‌توانند با مراجعه به منزل بیمار به مشکلات او در زمینه تسکین درد و علائم، اکسیژن‌رسانی، تنظیم آب و الکترولیت‌ها، تغذیه، مسایل عاطفی و ...رسیدگی کنند. طب تسکینی در ایران هم‌اکنون در گام‌های اولیه خود قرار دارد و تعداد زیادی از بیماران مبتلا به سرطان را تحت پوشش خود قرار داده است. امید است که بتوان تا چند سال آینده تمام ‌بیماران مبتلا به سرطان را تحت پوشش و حمایت متخصصان این طب درآورد. این گروه حتی بعد از فوت بیمار نیز می‌تواند به پشتیبانی از خانواده و بازماندگان او کمک کند.

ایران کمبود داروی سرطان ندارد

در گذشته، تشخیص سرطان دشوار بود و خیلی از افراد به دلیل این بیماری جان خود را از دست می‌دادند، اما امروزه روش‌های تشخیصی افزایش پیدا کرده‌اند. با وجود پزشکان غنی از لحاظ علم سرطان، آزمایشگاه‌ها و دستگاه‌های تصویربرداری پیشرفته، امکانات پاتولوژی و تست‌های ژنتیکی و مولکولی می‌توان تمام جزییات بیماری سرطان را مشخص کرد. در زمینه درمان‌های دارویی سرطان نیز باید مژده داد که هر روزه داروهای جدیدی در حال کشف شدن هستند. هم‌اکنون که مشغول خواندن این مقاله هستید، صدها دانشمند و دانشجو در حال انجام آزمایش‌های متعدد روی سلول‌های موجودات زنده (غیرانسان) و بافت‌های سرطانی هستند و از این طریق به محتوای دانش بشری در مبارزه با سرطان کمک می‌کنند.

اگرچه در قرن حاضر شیوع سرطان افزایش پیدا کرده، اما درمان‌های روزافزون، امید و افق بینش ما را برای 10 سال آینده به مراتب بالاتر برده است. کشور ایران هم از درمان سرطان و کشف و ساخت داروهای مربوط به آن بی‌بهره نبوده است. خوشبختانه ایران از هیچ یک از داروهای مورد تایید سرطان در جهان محروم نیست و بیماران می‌توانند تمام ‌این داروها را از داروخانه‌ها تهیه کنند. درواقع، کارشناسان وزارت بهداشت با بررسی شبانه‌روزی و دقت نظر بالا، داروهای جدید را مورد بررسی قرار می‌دهند و داروهای موثر را برای ارائه به بازار معرفی می‌کنند. اگر این داروها مورد تایید قاطع پزشکان کارشناس قرار بگیرد، بیمه‌ها نیز آنها را تحت پوشش قرار می‌دهند. بعضی از بیمه‌ها پوشش صددرصدی و بعضی دیگر پوشش 40 تا 70 درصدی برای این داروها دارند. امید است که روزی تمام بیمه‌ها حداکثر پوشش را برای داروهای سرطان در نظر بگیرند.

3 گروه جدید دارویی در سرطان

داروهای سرطان را می‌توان به چند گروه تقسیم کرد؛ یک گروه از آنها داروهای شیمیایی هستند که وارد سلول می‌شوند و آن را به‌طور مستقیم از بین می‌برند. این داروها بیشتر روی سلول‌های سرطانی تاثیر می‌گذارند اما سلول‌های طبیعی بدن را هم تا حدودی تحت تاثیر قرار می‌دهند. بنابراین مصرف آنها با عارضه همراه است.

خوشبختانه دانش بشری در 20 سال اخیر به تکنولوژی درمان هدفمند دست یافته و توانسته کنار داروهای سیتوتوکسیک و داروهای سنتی شیمی‌درمانی، داروهای جدید و کم‌عارضه‌ای را تولید کند. سلول‌های سرطانی دارای آنتن‌هایی هستند که آنها را از سلول‌های طبیعی متمایز می‌کند. داروهای جدید پس از ورود به گردش خون با تشخیص این آنتن‌ها وارد سلول‌های سرطانی می‌شوند و انتقال سیگنال‌های غشایی سلول را به هسته مهار کرده یا با ورود داخل هسته سلول، فعالیت‌های متابولیک هسته را متوقف می‌کنند. تولید این داروها نیاز به هزینه و تحقیقات بسیاری داشته و سال‌ها زمان برده است. بنابراین اغلب آنها گران‌قیمت هستند.

سردسته داروهای جدید سرطان، داروهایی است که به شکل پادتن یا آنتی‌بادی ساخته شده‌اند. این داروها پس از تزریق به بدن وارد گردش خون می‌شوند و روی غشای سلول‌ها اثر می‌گذارند. برای فهم بهتر تاثیرگذاری آنها، سلول را مانند یک اتاق در نظر بگیرید. اگر در ورودی اتاق یک کلید برق وجود داشته باشد با روشن کردن آن می‌توان فعالیت‌های اتاق را مشاهده کرد و تحت کنترل قرار داد. پادتن‌های موجود در داروهای جدید می‌توانند وارد سلول شوند و روی کلید چراغ را بپوشانند. به این ترتیب عوامل بیرونی دیگر نمی‌توانند کلید را فشار دهند و فعالیت‌های سرطانی سلول را تشدید کنند.

این پادتن‌ها درواقع روی گیرنده‌های عامل رشد اثر می‌گذارند و از انتقال سیگنال به وسیله این عوامل و محرک‌های خارجی جلوگیری می‌کنند. ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که آیا در این اتاق فقط یک کلید برق وجود دارد یا نه؟ در پاسخ باید گفت که احتمال وجود کلیدهای دیگر نیز مطرح است. بنابراین باید سیم‌های برق بین لامپ و کلید را هم از بین ببریم تا دیگر با فشردن کلید، چراغی روشن نشود. انتقال سیگنال‌ها در سلول به وسیله عوامل پروتئینی «تیروزین کیناز» انجام می‌شود. در سال‌های اخیر ده‌ها دارو تولید شده که می‌توانند انتقال سیگنال از کلید به لامپ (از غشای سلول به هسته) را مهار کنند. داروهای مهارکننده «تیروزین کیناز» اغلب خوراکی هستند و به درجاتی در کنترل سرطان موثرند.

یکی دیگر از گروه‌های دارویی سرطان، مهارکننده‌های قرارگاه سیستم ایمنی یا مهارکننده‌های چک‌پوینت هستند. سلول‌های سرطانی از خود شاخص‌هایی را برون می‌دهند که از فعالیت طبیعی سیستم ایمنی در برابر سرطان جلوگیری می‌کنند. امروزه داروهایی ساخته شده‌اند که فعالیت طبیعی سیستم ایمنی را در برابر سرطان حفظ می‌کنند. با مصرف این داروها سلول‌های لنفوسیتی سیستم ایمنی می‌توانند سلول‌های سرطانی را از بین ببرند. این گروه دارویی عوارض ناچیزی روی دیگر اجزای بدن دارند و امیدی برای آینده سرطان محسوب می‌شوند. شاید در چند سال آینده بتوان بخش عمده‌ای از سرطان‌ها را با کمک این داروها درمان کرد.

افق درمان سرطان در ایران

در حال حاضر، افق روشنی برای درمان سرطان وجود دارد. با تکنولوژی روزافزون درمان در کشور از جمله تکنولوژی رادیوتراپی، درمان‌های هورمونی، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال، مهارکننده‌های تیروزین کیناز و ... توانسته‌ایم این بیماری را تحت کنترل درآوریم. کشور ایران با تقویت مقوله‌های دانش‌بنیان، قدرت تولید بخش زیادی از داروهای سرطان را برای خود تامین کرده است. هم‌اکنون مجامع تولیدکننده داخل کشور قادر به تولید حدود 50 درصد از داروهای معرفی‌شده در خارج از کشور هستند. هزینه این داروها نسبت به نمونه خارجی آنها بسیار پایین‌تر و دسترسی به آنها بسیار آسان است.

استفاده از این داروها برای بیمه‌ها نیز هزینه کمتری ایجاد می‌کند. امید است دانش علمی کشورمان به حدی افزایش پیدا کند تا خودمان موفق به کشف و تولید داروهای جدیدتر شویم و آنها را به جهانیان نیز ارائه دهیم. دنیای امروز نباید از درمان سرطان محروم باشد و هیچ انسانی نباید به دلیل کمبود دارو و محرومیت از درمان جان خود را از دست بدهد. در پایان برای تمام بیماران مبتلا به سرطان آرزوی طول عمر، تندرستی و دلگرمی دارم.

*فوق‌تخصص بیماری‌های خون و سرطان، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران