هرآنچه از تومور مغزی باید بدانیم

 هفته آگاهی در مورد تومور مغزی، رویدادی است که هر سال توسط انجمن بین‌المللی تومور مغزی برگزار می‌شود و در سال ۲۰۱۹ میلادی نیز این رویداد برای سیزدهمین بار برگزار خواهد شد، هدف از برگزاری این رویداد، انجام فعالیت‌های مشترک در جهت افزایش آگاهی و جلب توجه عمومی نسبت به چالش‌های خاص تومورهای مغزی، تاکید بر نیاز به واکنش‌های خاص و لزوم انجام تحقیقات علمی در این زمینه است.

تومور مغزی چیست

تومور مغزی مجموعه‌ای از سلول‌های غیرعادی است که درون مغز تجمع کرده و یک توده غیرطبیعی را تشکیل می‌دهند. تومورهای مغزی ممکن است سرطانی (بدخیم) یا غیر سرطانی (خوش‌خیم) باشند. جمجمه که در برگیرنده مغز است،‌ ساختار سخت و انعطاف‌ناپذیری دارد و رشد هرنوع توده در چنین فضای محدودی می‌تواند مشکل‌ساز شود. صرف‌نظر از بدخیم یا خوش‌خیم بودن تومور، رشد آن درون مغز موجب افزایش فشار درون جمجمه می‌شود و این فشار می‌تواند به مغز آسیب وارد کرده یا موجب مرگ شود.

تومورهای مغزی در دو گروه تومورهای اولیه و ثانویه دسته‌بندی می‌شوند. تومورهای اولیه درون مغز شکل می‌گیرند و بسیاری از آن‌ها خوش‌خیم هستند. تومورهای ثانویه که با عنوان تومورهای متاستازی هم شناخته می‌شوند، زمانی شکل می‌گیرند که سلول‌های سرطانی سایر اندام‌ها مانند ریه یا سینه به بافت مغز رسیده و در آن گسترش می‌یابند.

انواع تومور مغزی

تومورهای اولیه

گلیوما (Glioma): یکی ازتومورهای اولیه سیستم عصبی مرکزی است که در نخاع یا مغز بروز می‌کند و منشاء آن از سلول‌های  گلیال است. سلول‌های گلیال معمولا ساختار سیستم عصبی مرکزی را پشتیبانی می‌کنند، مواد مغذی را در اختیار این سیستم عصبی قرار می‌دهند، ضایعات سلولی را پاکسازی کرده و نورون‌های مرده را تجزیه می‌کنند. منشاء گلیوما ممکن است انواع مختلف سلول‌های گلیال باشند. گلیومای خفیف توموری است که در سلول‌های پیشتیبان و محافظ سیستم عصبی مغز تشکیل می‌شود و درمان آن شامل جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی است.

گلیوبلاستوما (Glioblastoma) : شایع‌ترین تومور بدخیم اولیه سیستم عصبی مرکزی است که در نخاع یا مغز بروز می‌کند.

الیگودندروگلیوم (Oligodendroglioma) : نوعی گلیوما است که از یاخته الیگودندروسیت نشات می‌گیرد.

تومور آستروسیتوما (Astrocytoma): نوعی گلیوما محسوب می‌شود که منشا آن سلول‌هایی تحت عنوان آستروسیت‌ هستند. این سلول‌ها وظیفه پشتیبانی از سلول‌های عصبی را بر عهده دارند.

نورومای آکوستیک (Acoustic neuroma): تومور خوش‌خیم عصب هشتم جمجمه‌ای است.

تومورهای هیپوفیز (Pituitary tumors): تومورهای هیپوفیز توده‌هایی هستند که در هیپوفیز تشکیل می‌شوند.

مننژیوما (Meningioma): مننژیوما در سلول‌های غشای احاطه‌کننده مغز و نخاع به وجود می‌آیند.

مدولوبلاستوما (Medulloblastoma): نوعی تومور بدخیم است که منشاء آن از مخچه است.

کوروئید پلکسوس کارسینوما (Choroid plexus carcinoma): این تومور در فضایی از مغز که بطن نام دارد ایجاد می‌شود.

کرانیوفارنژیوما (Craniopharyngioma): شایع‌ترین اختلال هیپوتالاموسی است و منجر به اختلال هیپوفیز می‌شود.

اپندیموما (Ependymoma): از تغییر نئوپلاست سلول‌های اپندیمال نشات می‌گیرد.

تومورهای ثانویه

متاستازهای مغزی یا تومورهای ثانویه، بخش عمده موارد سرطان مغز را به خود اختصاص می‌دهند. این نوع سرطان‌ها در یکی از اندام‌های بدن آغاز شده و سپس به مغز می‌رسند. سرطان‌های ریه، سینه، کلیه و پوست قابلیت متاستاز به مغز را دارند. تومورهای ثانویه همواره بدخیم هستند. تومورهای خوش‌خیم هرگز از یک اندام به اندام دیگر گسترش نمی‌یابند.

تومورهای خوش خیم هم ممکن است منجر به مشکلات جدی شوند. علت خطرساز شدن تومورهای مغزی این است که جمجمه یک فضای محدود و بسته از جنس استخوان ضخیم است و به همین علت هر چیزی که درون جمجمه یا خارج از بافت مغز رشد کند فضای زیادی را اشغال کرده و به نقاط حساس مغز فشار وارد می کند. به همین علت در مورد تومورهای مغزی تنها به نوع آن ها توجه نمی شود، بلکه محل شکل گیری تومور هم دارای اهمیت زیادی است.

تومورهای مغزی از جمجمه خارج نمی شوند. تمام تومورهای مغزی دارای این ویژگی مشترک هستند که به سایر اندام ها سرایت نمی‌کنند؛ زیرا نحوه دسترسی آن‌ها به رگ‌های خونی با سایر اندام‌های بدن متفاوت است.

متاسفانه هیچ راه موثری برای جلوگیری از تشکیل و رشد تومورهای مغزی وجود ندارد. با وجود این پزشکان توصیه می کنند که افراد، به ویژه افراد کمتر از ۱۸ سال، تا حد ممکن از قرار گرفتن در معرض تشعشعات شدید اجتناب کنند.

علایم و نشانه‌های تومور مغزی

علایم و نشانه‌های یک تومور مغزی بسته به اندازه، موقعیت و نرخ رشد آن متفاوت است؛ اما به طور کلی می‌توان موارد زیر را از علایم تومور مغزی دانست:

- ابتلا به سردرد یا تغییر الگوی سردردها

- سردردهای مکرر که دفعات یا شدت وقوع آن‌ها افزایش می‌یابد

- حالت تهوع یا استفراغ غیرقابل توضیح

- مشکلات بینایی مانند تاری دید، دوبینی یا از بین رفتن دید محیطی

- از دست دادن تدریجی حس لامسه یا قدرت حرکت در یک بازو یا پا

- مشکل در حفظ تعادل

- اختلالات گفتاری

- سردرگرمی در امور روزمره

- تغییرات رفتاری یا شخصیتی

- تشنج، به ویژه درافرادی که فاقد سابقه تشنج هستند

- مشکلات شنوایی

عوامل خطر تومور مغزی

در اغلب موارد، علت ابتلا به تومور مغزی مشخص نیست؛ اما متخصصان برخی از عوامل را شناسایی کرده‌اند که ممکن است خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش دهند.

این عوامل شامل سابقه خانوادگی،‌ سن، نژاد، قرار گرفتن در معرض تشعشعات و مواد شیمیایی و همچنین عدم ابتلا به آبله مرغان هستند. در واقع بین ۵ تا ۱۰ درصد از تمام انواع سرطان‌ها به صورت ژنتیکی به ارث می‌رسند و تومورهای مغزی نیز به ندرت حاصل عوامل وراثتی هستند. با وجود این اگر تعداد قابل توجهی از اعضای خانواده دچار تومور مغزی شده‌اند، باید موضوع با پزشک متخصص مطرح شود تا در صورت لزوم آزمایشات ژنتیکی انجام گیرد.

افزایش سن نیز یکی از عوامل خطر تومور مغزی است و با افزایش سن، احتمال ابتلا به تومور مغزی نیز بیشتر می‌شود.

قرار گرفتن در معرض مواد و ترکیبات شیمیایی، مانند ترکیباتی که در محیط‌های کاری صنعتی یافت می‌شوند، می‌تواند موجب افزایش خطر ابتلا به تومور مغزی شود. انستیتوی ملی سلامت و ایمنی محیط کار آمریکا هرسال فهرستی از مواد شیمایی را که عامل بالقوه ابتلا به سرطان هستند و در محیط‌های کاری یافت می‌شوند، منتشر می‌کند.

اشخاصی که در معرض نوعی تشعشعات موسوم به تابش‌های یون‌ساز قرار می‌گیرند،‌ بیش از سایرین دچار خطر ابتلا به تومور مغزی هستند. ممکن است شخص در جریان پرتودرمانی سرطان یا در اثر برخورد با غبارهسته‌ای در معرض این نوع تابش‌ها قرار گیرد. حوادثی که در نیروگاه‌های هسته‌ای فوکوشیما و چرنوبیل رخ داد، نمونه‌هایی از انتشار تابش‌های یون‌ساز در محیط زیست هستند.

به گزارش انجمن تومور مغزی آمریکا، افرادی که سابقه ابتلا به آبله مرغان را در دوران کودکی ندارند، بیش از سایرین در معرض ابتلا به تومورهای مغزی قرار دارند.

جدیدترین پیشرفت‌ها در زمینه درمان و تشخیص تومور

محققان دانشگاه‌های لیورپول در انگلیس، آلگاروه در پرتغال و پورتسمورث در انگلیس موفق به ساخت یک داروی ترکیبی شده‌اند که با حداقل عوارض جانبی و همراه با روش‌های کنونی، قادر به درمان تومور مغزی است. این داروی جدید  IP۱۸۶۷B نام دارد و ترکیبی از سه داروی آسپرین، تری آستین و ساخارین است. داروی IP۱۸۶۷B آزمایش‌های حیوانی را با موفقیت پشت سر گذاشته و آماده آزمایش‌های بالینی انسانی است.

محققان دانشگاه تمپر واقع در فنلاند یک بینی مصنوعی ساختند که امکان تشخیص بافت سرطانی و خارج کردن کامل آن را در جریان عمل جراحی مغز فراهم می‌کند. در آزمایشات اولیه که با استفاده از ۶۹۴ نمونه بافت مغز انجام گرفت مشخص شد دقت این سیستم در طبقه‌بندی تومورها ۸۳ درصد است.

محققان مرکز پزشکی Northwestern در آمریکا با استفاده از یک ابزار الکتریکی جدید موفق به کاهش سرعت رشد تومور مرگبار مغز شدند. در این روش که  TTFields نام دارد، موهای یک بخش از جمجمه بیمار تراشیده می‌شود و یک ابزار الکتریکی روی آن بخش قرار می‌گیرد و میدان الکتریکی ضعیف و مستمری تولید می‌کند. امواج از طریق الکترودهای عایق دستگاه به سمت تومور هدایت می‌شوند و سرعت رشد تومور را کاهش می‌دهد. این روش در ترکیب با شیمی درمانی و پرتو درمانی موفقیت‌آمیز است. سوزش و ناراحتی پوستی در محل اتصال الکترودها به جمجمه، مهمترین عوارض جانبی این روش درمانی است.

تحقیقات جدید محققان آمریکایی نشان می‌دهد که نوعی داروی ضدانگل متداول در بازار به نام mebendazol می‌تواند در درمان انواع خاصی از سرطان مغز از جمله گلیومای خفیف، موثر باشد.