دلایل کاهش پلاکت خون و راه‌های افزایش آن
پلاکت‌ها سلول‌های خونی هستند که به لخته شدن کمک می‌کنند و حفظ سطح آن‌ها ضروری است. با این حال، برخی از افراد ترومبوسیتوپنی یا تعداد پلاکت کمی دارند، پس باید راه‌هایی برای افزایش آن پیدا کنند.
ترومبوسیتوپنی اصطلاح پزشکی برای توصیف تعداد پلاکت پایین است. پلاکت‌ها یکی از سلول‌های خونی و کارشان کمک به ما برای جلوگیری از خونریزی است. صرف‌نظر از سن، ترومبوسیتوپنی به‌عنوان تعداد پلاکت کمتر از 150،000 سلول در میلی‌لیتر تعریف می‌شود.
علائم کاهش تعداد پلاکت‌ها
از آنجا که پلاکت‌ها عامل بسیار مهم و حیاتی برای جلوگیری از خونریزی هستند، علائم و نشانه‌های کمبود آن با افزایش خطر خونریزی مرتبط است. اگر ترومبوسیتوپنی شما خفیف باشد، ممکن است علامتی نداشته باشید. هرچه تعداد پلاکت شما کمتر باشد احتمال خونریزی بیشتر است.
. خونریزی از بینی
. خونریزی از لثه‌ها
. وجود خون در ادرار یا مدفوع
. لکه‌های خونی زیر پوست یا خون‌مردگی‌ها در دهان که پورپورا نام دارد
. راحت و آسان کبود شدن بدن
. نقاط کوچک قرمز و بثورات مانند که پتشیا نام دارد
علل کاهش پلاکت‌ها
علل متعددی برای ترومبوسیتوپنی وجود دارد از جمله خطای آزمایشگاهی! برخی از دلایل موقتی هستند و ممکن است با درمان برطرف شوند و برخی دیگر نیاز به درمان مادام‌العمر دارند.
- ویروس‌ها: در طی عفونت‌های ویروسی، مغز استخوان شما ممکن است به طور موقت پلاکت‌های کمتری تولید کند. این اتفاق، سرکوب ویروسی نامیده می‌شود. پس از پاک شدن ویروس از بدن، مغز استخوان می‌تواند تولید طبیعی را از سر بگیرد.
- داروها: برخی از داروها می‌توانند توانایی بدن در ساخت پلاکت‌ها را مهار کنند و یا پادتن‌هایی بسازند که پلاکت‌ها را از بین می‌برند. لیست داروهایی که موجب ترومبوسیتوپنی می‌شوند طولانی و عبارت است از: آنتی‌بیوتیک‌ها (وانکومایسین، تری متوپریم، سولفامتوکسازول، ریفامپین و سایر موارد)، رانیتیدین (Zantac)، داروهایی درمان‌کننده‌ی مالاریا و اسید والپروئیک (داروهای ضد تشنج). خوشبختانه، اکثر افرادی که این داروها را دریافت می‌کنند، هرگز دچار ترومبوسیتوپنی نمی‌شوند.
. ترومبوسیتوپنی ایمنی: این شرایطی است که سیستم ایمنی بدن دچار سردرگمی می‌شود و پلاکت‌ها را هنگامی که نباید، از بین می‌برد.
. بدخیمی: برخی از سرطان‌ها، به ویژه سرطان خون، ممکن است باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها شود. این به طور کلی به این دلیل است که سرطان فضای مغز استخوان را می‌گیرد و از تولید پلاکت‌های جدید جلوگیری می‌کند.
. شیمی‌درمانی: شیمی‌درمانی اغلب با حمله به سلول‌هایی که سریع تقسیم می‌شوند مانند سلول‌های سرطانی عمل می‌کند. متأسفانه، سلول‌های خونی ما از سلول‌های سریع تقسیم شونده در مغز استخوان می‌آیند و هنگامی که آسیب ببینند، شما قادر به ساختن سلول‌های خونی جدید نیستید. هر سه سلول خونی ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند که پان‌سیتوپنی نامیده می‌شود.
. کم‌خونی آپلاستیک: کم‌خونی آپلاستیک شرایطی است که مغز استخوان نمی‌تواند سلول‌های خونی را به طور عادی بسازد که ممکن است منجر به ترومبوسیتوپنی شود.
. ترومبوسیتوپنی ارثی: شرایط ارثی مانند بیماری‌های برنارد سولیر و بیماری‌های مرتبط با جهش ژن MYH9 وجود دارند که موجب می‌شود ترومبوسیتوپنی ثانویه به یک جهش ژنتیکی منجر شود.
. بزرگ شدن طحال: بخشی از پلاکت‌های ما در طحال ذخیره می‌شوند؛ اندامی در سیستم ایمنی بدن. اگر طحال بزرگ شود، پلاکت‌های بیشتری در طحال به دام می‌افتند که منجر به ترومبوسیتوپنی می‌شود. اسپلنومگالی یا بزرگ شدن طحال می‌تواند ناشی از شرایط متعددی از جمله فشارخون بالا در سیاهرگ باب کبدی یا اسفروسیتوز ارثی باشد.
. پورپورای ترومبوسیتوپنی ترومبوتیک: این شرایط که عمدتاً در زنان بالغ دیده می‌شود باعث ایجاد لخته‌های کوچک در رگ‌های خونی می‌شود که پلاکت‌ها و گلبول‌های قرمز را تخریب می‌کند.
. بارداری: ترومبوسیتوپنی می‌تواند در بیش از 5٪ از حاملگی‌های طبیعی رخ دهد یا ممکن است نتیجه پره اکلامپسی باشد.
تشخیص
ترومبوسیتوپنی در ابتدا با شمارش کامل خون (CBC) تشخیص داده می‌شود که می‌تواند یا به دلیل درخواست آزمایش خون به‌عنوان بخشی از یک معاینه سالانه بدنی انجام شود یا اینکه به دلیل علائم خونریزی به پزشک مراجعه کرده باشید و وی برای تشخیص، این آزمایش را خواسته باشد. اما برای تعیین علت ترومبوسیتوپنی، پزشکتان به آزمایش‌های مختلفی نیاز دارد. برای تعیین علت ترومبوسیتوپنی حتی ممکن است لازم باشد به یک متخصص خون مراجعه کنید.
درمان
درمان مناسب شما با توجه به شدت علائم خونریزی و علت ترومبوسیتوپنی تعیین می‌شود. تمام بیماران مبتلا به ترومبوسیتوپنی باید از مصرف آسپیرین یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن پرهیز کنند زیرا این داروها باعث کاهش عملکرد پلاکت و توانایی تشکیل لخته می‌شوند.
. هیچ درمانی لازم نیست: اگر ترومبوسیتوپنی شما خفیف است و یا خونریزی فعالی ندارید، ممکن است به هیچ درمانی نیاز نداشته باشید. اگر تصور می‌شود ترومبوسیتوپنی شما ثانویه به علت عفونت ویروسی باشد، تعداد پلاکت شما ممکن است چندین بار بررسی شود تا از بازگشت آن به حالت عادی اطمینان حاصل شود.
. تزریق پلاکت: ترومبوسیتوپنی زودگذر، همان‌طور که در طول درمان‌های شیمی‌درمانی مشاهده می‌شود، با تزریق پلاکت قابل درمان است. در صورت داشتن خونریزی فعال با ترومبوسیتوپنی، تزریق پلاکت نیز به طور مکرر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
. قطع داروها: اگر ترومبوسیتوپنی شما نتیجه‌ی مصرف یک دارو است، پزشکتان ممکن است این دارو را متوقف کند. این کاملاً به نظر پزشک و شرایط شما بستگی دارد؛ در واقع یک بازی تعادل است. بدین ترتیب که اگر وضعیت شما (مثلاً تشنج) به خوبی با دارو کنترل شود و ترومبوسیتوپنی شما خفیف باشد، پزشکتان ممکن است این دارو را ادامه دهد.
. مصرف دارو: اگر ترومبوسیتوپنی شما نتیجه ترومبوسیتوپنی ایمنی (ITP) باشد، ممکن است شما با داروهایی مانند استروئیدها، ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIg) یا ایمونوگلوبولین ضد D درمان شوید.
. جراحی برداشتن طحال (اسپلنکتومی): در بسیاری از انواع ترومبوسیتوپنی، طحال محل اصلی تخریب پلاکت‌ها یا به دام انداختن پلاکت‌ها است. اسپلنکتومی، جراحی برداشتن طحال، ممکن است تعداد پلاکت‌هایتان را بهبود بخشد.
. تعویض پلاسما: پورپورای ترومبوسیتوپنی ترومبوتیک (TTP) با تعویض پلاسما درمان می‌شود. در این روش، پلاسما (بخش مایع خون) از طریق IV حذف می‌شود و پلاسمای یخ‌زده تازه جایگزین می‌شود.
چگونه می‌توان تعداد پلاکت‌ها را به طور طبیعی افزایش داد؟
خوردن برخی مواد غذایی، حذف برخی دیگر و استفاده از یک سری از مکمل‌ها می‌تواند به افزایش تعداد پلاکت‌های فرد به طور طبیعی کمک کند.
غذاهایی که باید بخورید:
چندین ویتامین و مواد معدنی وجود دارد که می‌توانند به افزایش تعداد پلاکت‌ها کمک کنند، از جمله:
مواد غذایی غنی از فولات
فولات یک ویتامین B ضروری برای سلول‌های خون سالم است. اسیدفولیک فرم مصنوعی فولات است.
بر اساس آمار موسسه ملی بهداشت (NIH)، بزرگسالان به حداقل 400 میکروگرم فولات در روز و زنان باردار به 600 میکروگرم نیاز دارند.
غذاهای حاوی فولات یا اسیدفولیک عبارت‌اند از:
سبزیجات برگ سبز تیره مانند اسفناج و جوانه بروکسل
جگر گاو
لوبیا چشم بلبلی
غلات صبحانه و محصولات لبنی غنی‌شده با این ویتامین
برنج
مخمر
افراد باید مراقب باشند مقادیر بیش از حد اسیدفولیک را از مکمل‌ها یا غذاهای غنی‌شده دریافت نکنند، زیرا دریافت بیش از حد این ویتامین می‌تواند در عملکرد ویتامین B-12 اختلال ایجاد کند؛ اما خوردن مقدار زیادی غذای غنی از فولات مشکلی ایجاد نمی‌کند.
مواد غذایی غنی از ویتامین B12
ویتامین B-12 برای تشکیل گلبول‌های قرمز خون ضروری است.
پایین بودن سطح B-12 در بدن نیز ممکن است در کم بودن تعداد پلاکت‌ها نقش داشته باشد.
بر اساس NIH، افراد 14 ساله و بالاتر به روزانه 4/2 میکروگرم ویتامین B-12 نیاز دارند. زنان باردار و شیرده تا 8/2 میکروگرم نیاز دارند.
ویتامین B-12 در محصولات حیوانی موجود است، مانند:
جگر و گوشت گاو
تخم مرغ
ماهی قزل‌آلا، ماهی سالمون و ماهی تن
محصولات لبنی هم حاوی ویتامین B-12 هستند، اما برخی تحقیقات حاکی از آن است که شیر گاو می‌تواند بر تولید پلاکت‌ها تأثیر بگذارد.
گیاهخواران می‌توانند ویتامین B-12 را از این طریق دریافت کنند:
غلات غنی‌شده
جایگزین‌های لبنی غنی‌شده مانند شیر بادام یا شیر سویا
مکمل‌ها
مواد غذایی غنی از ویتامین C
ویتامین C نقش اساسی در عملکرد سیستم ایمنی بدن دارد و به عملکرد صحیح پلاکت‌ها نیز کمک می‌کند. این ویتامین توانایی بدن در جذب آهن را تقویت می‌کند که یکی دیگر از مواد مغذی ضروری برای پلاکت‌ها است.
بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین C هستند، از جمله:
کلم بروکلی
جوانه بروکسل
مرکبات، مانند پرتقال و گریپ‌فروت
کیوی
فلفل دلمه‌ای قرمز و سبز
توت‌فرنگی
توجه داشته باشید که گرما ویتامین C را از بین می‌برد، بنابراین بهتر است در صورت امکان مواد غذایی غنی از ویتامین C را به صورت خام مصرف کنید.
مواد غذایی سرشار از ویتامین D
ویتامین D در عملکرد صحیح استخوان‌ها، عضلات، اعصاب و سیستم ایمنی بدن نقش دارد.
طبق اعلام انجمن حمایت از اختلالات پلاکت (PDSA)، ویتامین D همچنین در عملکرد سلول‌های مغز استخوان که تولید پلاکت و سایر سلول‌های خونی را بر عهده دارند، نقش مهمی دارد.
بدن می‌تواند ویتامین D را از قرار گرفتن در معرض نور آفتاب تولید کند، اما همه افراد هر روز به اندازه کافی نور خورشید را دریافت نمی‌کنند، به خصوص اگر در آب و هوای سردتر یا مناطق شمالی زندگی کنند. بزرگسالان 19 تا 70 ساله روزانه به 15 میکروگرم ویتامین D نیاز دارند.
منابع غذایی ویتامین D شامل موارد زیر است:
زرده تخم مرغ
ماهی‌های چرب مانند ماهی قزل‌آلا، ماهی تن و ماهی خال‌مخالی
روغن‌های کبد ماهی
شیر و ماست غنی‌شده
گیاهخواران می‌توانند ویتامین D را از این طریق دریافت کنند:
غلات صبحانه غنی‌شده
آب پرتقال غنی‌شده
جایگزین‌های لبنی غنی‌شده مانند شیر سویا و ماست سویا
مکمل‌ها
قارچ‌هایی که در معرض اشعه ماوراءبنفش خورشید قرار گرفته‌اند
مواد غذایی سرشار از ویتامین K
ویتامین K برای لخته شدن خون و سلامت استخوان‌ها ضروری است.
طبق بررسی غیررسمی PDSA، 26.98 درصد افرادی که ویتامین K مصرف کردند، تعداد پلاکت‌ها و علائم خونریزی‌شان بهبود یافت.
دریافت کافی ویتامین K در بزرگسالان 19 سال و بالاتر، برای مردان 120 میکروگرم و برای زنان 90 میکروگرم است.
غذاهای سرشار از ویتامین K عبارت‌اند از:
ناتو (سویای تخمیر شده)
سبزیجات برگ‌دار مانند اسفناج
کلم بروکلی
سویا و روغن سویا
کدوحلوایی
مواد غذایی سرشار از آهن
آهن برای سطوح سالم گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها ضروری است. تحقیقات انجام شده بر روی کودکان نوپا و نوجوانان مبتلا به کم‌خونی فقر آهن نشان می‌دهد که آهن ممکن است تعداد پلاکت‌ها را در افراد مبتلا به این بیماری افزایش دهد.
بر اساس NIH، مردان بالای 18 سال و زنان بالای 50 سال روزانه به 8 میلی‌گرم آهن نیاز دارند، در حالی که زنان 19 تا 50 ساله به 18 میلی‌گرم نیاز دارند. زنان در طول بارداری به 27 میلی‌گرم آهن در روز نیاز دارند.
غذاهای غنی از آهن عبارت‌اند از:
جگر گاو
غلات صبحانه غنی‌شده
لوبیا سفید و لوبیا قرمز
شکلات تیره
عدس‌ها
توفو
منابع گیاهی آهن مانند لوبیا، عدس و توفو را با منبع ویتامین C بخورید تا میزان جذب آهن افزایش یابد. از خوردن غذاهای سرشار از کلسیم و مصرف همزمان مکمل‌های کلسیم با منبع آهن خودداری کنید.
مواد غذایی که نباید خورده شوند:
برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند تعداد پلاکت‌ها را کاهش دهند از جمله:
الکل
شیرین‌کننده مصنوعی آسپارتام
آب زغال‌اخته
کینین که در آب تونیک وجود دارد
مکمل‌های افزایش‌دهنده‌ی پلاکت‌ها
ثابت شده است که برخی مکمل‌ها می‌توانند مقدار پلاکت‌ها را افزایش دهند مانند کلروفیل، عصاره برگ پاپایا و ملاتونین
در نهایت این که
افرادی که تعداد پلاکت‌هایشان کم شده است ممکن است با خوردن برخی غذاها و مصرف مکمل‌ها بتوانند وضعیت خود را بهبود بخشند، اما باید همیشه به توصیه‌های پزشکی نیز عمل کنید؛ زیرا ممکن است رژیم غذایی به تنهایی برای بازگرداندن پلاکت‌ها به مقدار طبیعی، کافی نباشد.