بخور و نخورها در سنگ کلیه
نقش عمده کلیه، حفظ تعادل مایعات، الکترولیت‌ها و مواد آلی است. سنگ های کلیوی، در اثر تجمع املاح و نمک های معدنی در کلیه ایجاد می شوند. این سنگ ها در ادرار، مثانه یا مجاری ادراری تشکیل می شوند. این سنگ ها تا زمانی که در کلیه هستند، مشکل ساز نیستند ولی به محض اینکه شروع به حرکت به سمت مثانه می کنند با دردهای شدید همراه خواهند بود. از طرف دیگر این سنگ ها می توانند مسیر تخلیه مثانه را مسدود کنند و در نهایت منجر به خونریزی شوند.
سنگ های کلیوی بیشتر در سنین ۵۰-۳۰ سالگی دیده می شود و بروز آن در مردان بیشتر از زنان است. فشار خون بالا، نقرس و عفونت مجاری ادراری، احتمال ابتلا را به سنگ های کلیوی افزایش می دهند. البته در صورت درمان این مشکلات، خطری وجود نخواهد داشت. به علاوه، سنگ های کلیوی با چاقی، دیابت، سندروم متابولیک و بیماری های قلبی- عروقی در ارتباط هستند. چاقی یکی از عوامل خطر مهم بروز سنگ های کلیه است و مصرف رژیم غذایی بالاتر از ۲۲۰۰ کیلوکالری انرژی در روز خطر تشکیل سنگ های کلیوی را به میزان ۴۲ درصد افزایش می دهد.
رژیم غذایی دریافتی می تواند اسیدیته یا قلیائیت ادرار را تحت تاثیر قرار دهد. به طور کلی شیر، میوه ها و سبزیجات به استثنای ذغال اخته و آلوها خاکستربازی ایجاد می کنند. مواد غذایی غنی از پروتئین (گوشت، ماهی، تخم مرغ و گوشت مرغ، انواع پنیرها، بادام زمینی و کره بادام زمینی، آجیل‌ها)، غلات، کیک و کلوچه، ماکارونی، برنج، عدس، ذرت و نان‌ها ادرار را اسیدی می کنند. آب ذغال اخته ادرار را اسیدی می کند و برای عفونت های مجاری ادراری و سنگ های استراویتی مفید است. آب کشمش سیاه بی دانه باعث افزایش دفع ادراری اگزالات از ادرار می شود و در نتیجه در بیماران با سنگ های اگزالات مفید است.
توصیه های غذایی
۱) پروتئین
– پروتئین دریافتی کنترل شود. میزان مصرف پروتئین حیوانی (تخم مرغ، گوشت قرمز، گوشت مرغ و ماهی) باید با دقت و احتیاط باشد. از افراط در مصرف این گروه بپرهیزید.
۲) کلسیم
– مقادیر طبیعی و مشابه با افراد سالم توصیه می شود. مصرف ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم در روز برای افراد کمتر از ۵۰ سال و ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم در روز برای افراد بالای ۵۰ سال مبتلا به سنگ کلیه توصیه می شود.
۳) اگزالات
– مصرف مواد غذایی محتوی اگزالات کاهش یابد. این دسته از مواد غذایی عبارتند از: ریواس، اسفناج، توت فرنگی، شکلات، سبوس گندم، فراورده‌های غلات کامل، آجیل (بادام زمینی و گردو)، چغندر و چای (سبز و سیاه). علی رغم اگزالات بالای چای، در صورتی که چای همراه با شیر مصرف شود، تاثیری در بروز سنگ ندارد به این دلیل که اگزالات چای با کلسیم موجود در شیر باند شده و از بدن دفع می شود. توصیه به افرادی که عادت به مصرف چای دارند این است که مقادیر متوسطی چای (در حدود دو لیوان در روز، به صورت کم رنگ و همراه با شیر مصرف شود. دم کرده های گیاهی، اگزالات بسیار کمی دارند و می توانند جایگزین خوبی برای چای باشند. از مصرف نوشابه و کولا نیز بپرهیزید زیرا ادرار را اسیدی کرده و خطر تشکیل سنگ را افزایش می دهند.
۴) مایعات
– مایعات دریافتی بالا یکی از استراتژی های به کار رفته در تمام انواع سنگ های کلیوی است. مصرف حداقل ۲.۵ لیتر مایعات در طول روز توصیه می شود. دقت داشته باشید که چای جزء این گروه نمی شود. برای رسیدن به این منظور باید در فواصل بین وعده های غذایی و حتی در طول شب هم آب بنوشید.
۵) پورین ها
– سعی کنید از مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین و پورین بالا بپرهیزید. این دسته از مواد غذایی عبارتند از: مارچوبه، قارچ، شاه ماهی، دانه های خشک شده، نخود فرنگی، عدس، اسفناج، گل کلم، گوشت قرمز، دل، جگر، قلوه، مغز، گوشت گاو، بره و نیز عصاره و آبگوشت
۶) ویتامین C
– از مصرف مکمل ویتامین C پرهیز کنید. مقدار توصیه شده این ویتامین در این دسته از بیماران، کمتر از ۵۰۰ میلی گرم در روز است.
۷) ویتامین B۶
– این ویتامین باعث کاهش تشکیل اگزالات در داخل بدن می شود. از این رو مصرف مکمل های آن می تواند خطر تشکیل سنگ های اگزالاتی را کاهش دهد. مصرف ۱۰-۲ میلی گرم ویتامین B۶ در طول روز می تواند خطر تشکیل سنگ را کاهش دهد.
۸) سدیم
– مصرف نمک و غذاهای محتوی نمک را محدود کنید. یکی از راهکارها این است که از مصرف غذاهای فرآیند شده و کنسروی، غذاهای آماده، شیرینی ها (به دلیل اینکه محتوی سدیم مونوگلوتامات هستند) رستورانی پرهیز کنید. از آوردن نمک بر سر سفره خودداری کنید. مقدار توصیه شده نمک در افراد مبتلا به سنگ های کلیوی، حداکثر یک قاشق مرباخوری در طول روز است.
۹) پتاسیم
– افرادی که کلیه سنگ ساز دارند به طور طبیعی پتاسیم دریافتی نسبتا کمتر و سدیم مصرفی بالاتری دارند. دریافت پتاسیم بالا در رژیم غذایی رابطه معکوس با خطر تشکیل سنگ دارد. مواد غذایی غنی از پتاسیم عبارتند از: موز، طالبی، خربزه، میوه های خشک، آلو، لوبیاها، سیب‌زمینی، گوجه فرنگی و رب گوجه فرنگی
۱۰) منیزیم
– مانند کلسیم نقش مهمی در افزایش دفع اگزالات دارد. بنابراین در افراد مبتلا به سنگ های اگزالاتی مفید است.