دیابت علاجی ندارد

سید حسین منشادی در گفت‌وگویی، از دیابت به‌عنوان یک بیماری مزمن و ناتوان‌کننده جسمی و روحی نام برد و اظهار کرد: دیابت از واژه یونانی «diabetes» به معنی بیرون‌روی گرفته شده است، البته زیاد آب خوردن و پر ادراری در دیابت نوع یک که مخصوص کودکان است اتفاق می‌افتد و در دیابت نوع دو، به‌ویژه در اوایل بیماری اتفاق نمی‌افتد، مگر اینکه قند خون خیلی بالا برود و کنترل نشود که در این صورت موجب پر نوشی و پر اداری می‌شود.

وی با اشاره به اینکه دیابت نوع یک و نوع دو، حدود ۵۰۰ میلیون نفر را در دنیا متأثر کرده است، گفت: اگر جمعیت دیابتی‌ها در یک کشور بودند، سومین کشور پرجمعیت دنیا می‌شدند و در حال حاضر دیابت فراگیرترین بیماری غیر واگیر انسان در دنیا است.

فوق تخصص غدد و متابولیسم گفت: از سال ۲۰۱۲ تاکنون میزان ابتلا جمعیت عمومی جهان به دیابت از ۷.۸ درصد با ۲ و نیم درصد افزایش، به ۹.۴ درصد رسیده است. در ایران هم این میزان به ۱۱.۵ تا ۲۵ درصد جمعیت رسیده و در شهری مثل یزد به ۴۲ درصد جمعیت می‌رسد.

ابتلای نیمی از مردم ایران به دیابت تا ۱۴۲۵

وی با اعلام اینکه بدون تغییر وضعیت زندگی، تا سال ۱۴۲۵ نیمی از مردم ایران دچار دیابت می‌شوند، افزود: مجموع مبتلایان به دیابت نوع یک و دو در ایران حداقل دو برابر متوسط جهانی است که این موضوع به سبک زندگی، کم‌تحرکی و اضافه‌وزن برمی‌گردد.

منشادی به دو نوع اصلی دیابت یعنی دیابت نوع یک در کودکان و دیابت نوع دو در بزرگ‌سالان اشاره و تصریح کرد: تقریباً درصد ابتلای ثابتی به دیابت نوع یک در دنیا وجود دارد و یک کودک از هر ۳۰۰ کودک به دیابت نوع یک مبتلا می‌شود.

وی در مورد تفاوت دیابت یک و دو توضیح داد: در دیابت نوع یک با کمبود شدید انسولین مواجه هستیم و به علت از بین رفتن سلول‌های انسولین ساز در پانکراس یا لوزالمعده، بدن نمی‌تواند قند خون را توسط انسولین کنترل کند و قند خون بالا می‌رود، در واقع در دیابت نوع یک به‌صورت مطلق کمبود انسولین داریم، اما در دیابت نوع دو میزان انسولین خون بالاتر از نرمال است و دیابتی‌های نوع دو، مقاومت به انسولین دارند، یعنی انسولین بدنشان کافی است، اما نمی‌تواند از دروازه‌های سلولی عبور کند تا باعث ورود قند به سلول و پایین نگه‌داشتن قند خون شود، به همین علت فرد دچار دیابت و قند خون بالا می‌شود.

به گفته این پزشک متخصص، در دیابت نوع یک به‌صورت مطلق کمبود انسولین داریم و در دیابت نوع دو مقاومت به انسولین داریم.

وی با اشاره به اینکه ۱۰ درصد از موارد دیابت در کل جهان از نوع یک و مربوط به کودکان است، گفت: ۹۰ درصد دیابت نوع دو و مربوط به بزرگ‌سالان است، درحالی‌که ۹۰ درصد افرادی که به دیابت نوع دو مبتلا می‌شوند چاق هستند و اضافه‌وزن دارند. بنابراین می‌توانیم فرمولی در نظر بگیریم که وقتی فردی زمینه ژنتیکی دارد و پدر، مادر یا اجدادش مبتلا به دیابت هستند و خودش هم اضافه‌وزن دارد تا ۸۰ درصد احتمال دارد به دیابت مبتلا شود. این افراد باید حتماً مراقب وزن و تغذیه خود باشند.

منشادی در مورد دیابت نوع یک توضیح داد: در دیابت نوع اول، آنتی‌بادی علیه سلول‌های انسولین‌ساز بدن در پانکراس یا لوزالمعده ساخته می‌شود، اما بدن سلول‌های انسولین ساز را به‌عنوان یک عامل بیگانه شناسایی می‌کند و سلول‌های ایمنی بدن به سلول‌های انسولین ساز در لوزالمعده حمله می‌کنند و آن را از بین می‌برند.

وی با بیان اینکه دیابت نوع یک کاملاً به‌صورت اتفاقی بروز می‌کند و هیچ ربطی به صفت ارثی ندارد، خاطرنشان کرد: اگرچه دیابت نوع یک ارثی نیست، اما معمولاً مبتلایان به این دیابت یک ژن معیوب در بدن خود دارند و به علت داشتن یک اختلال ژنتیکی که در اثر جهش ایجاد شده دچار دیابت نوع یک می‌شوند.

سن ابتلا به دیابت نوع یک در کودکان

این فوق تخصص دیابت و متابولیسم با اشاره به اینکه دیابت نوع یک معمولاً در پاییز و زمستان اتفاق می‌افتد، توضیح داد: معمولاً بعد از یک بیماری ویروسی تب‌دار، دیابت در کودکان خود را نشان می‌دهد. بیشترین سن ابتلا به دیابت نوع یک در کودکان سن پیش از ورود به مدرسه یعنی سنین ۵ تا ۷ سال و سنن بلوغ یعنی ۱۱ تا ۱۳ سالگی است.

وی خاطرنشان کرد: دیابت نوع یک در کودکان معمولاً وقتی خودش را نشان می‌دهد که تا ۹۰ درصد از سلول‌های انسولین ساز یا پانکراس در بدن از بین می‌رود و قند خون بالا می‌رود. مهم‌ترین علامت ابتلا به دیابت در کودکان این است که پس از چند روز تب، کودک به‌شدت آب می‌خورد و دچار پر ادراری می‌شود. در این شرایط معمولاً خانواده فکر می‌کنند کودک دچار سردی شده است.

منشادی با بیان اینکه کودکان مبتلا به دیابت با وجود اینکه اشتهای خوبی دارد، شروع به کم کردن وزن می‌کند، گفت: این کودکان حتی ممکن است دچار تنفس‌های شدید اسیدی شده، حال عمومی آن‌ها بد شود و آب بدنشان به‌شدت کم شود.

وی با بیان اینکه دیابتی نوع یک ممکن است کودک را به کما ببرد، توضیح داد: خانواده و پزشک ممکن است دیابت را تشخیص ندهند و فکر کنند این علائم ناشی از بیماری ویروسی است، درحالی‌که وقتی کودکی تب‌دار و هم‌زمان پر نوشی و پر اداری دارد و باوجود درمان‌های مختلف، حال عمومی او خوب نیست باید احتمال ابتلا به دیابت را در نظر گرفته و حتماً قند خون کودک اندازه‌گیری شود.

وی مهم‌ترین علامت دیابت نوع یک در کودکان را پر نوشی و پر اداری برشمرد و افزود: برعکس در دیابت نوع دو ممکن است سال‌ها از بیماری بی‌اطلاع باشیم و بدون علامت باشد، به‌طوری‌که ۵۰ درصد از افرادی که مبتلا به دیابت نوع دوم هستند از بیماری خود خبر ندارند و وقتی متوجه می‌شوند که دچار مشکلات کلیوی، بینایی و یا زخم پا می‌شوند.

انسولین، تنها درمان دیابت نوع یک

این پزشک فوق تخصص تنها درمان دیابت نوع یک را تزریق انسولین عنوان کرد و افزود: هیچ درمان جایگزینی اعم از داروهای خوراکی و طب سنتی وجود ندارد، به‌طوری‌که درمان‌های طب سنتی و گیاهی هیچ جایگاهی در درمان دیابت کودکان ندارد و فقط باید انسولین تزریق کنند. همچنین درمان دیابت نوع دو می‌تواند داروهای خوراکی و یا انسولین باشد.

وی عوارض دیابت نوع یک و دو را شامل ۳ عارضه اصلی دانست و گفت: دیابت شایع‌ترین علت کوری، نارسایی کلیه و قطع پا در دنیا است. اولین عارضه دیابت آسیب به شبکیه چشم است که شایع‌ترین علت کوری در جهان است و ۷۰ تا ۸۰ درصد از بیماران دیابتی دچار عارضه اختلال چشم می‌شوند. دومین عارضه دیابت آسیب به کلیه است که ۵۰ درصد از بیماران دیابتی دچار این عارضه می‌شوند. سومین عارضه نوروپاتی دیابتی است که منجر به بی‌حسی اندام تحتانی و پاها و زخم و عفونت پا می‌شود و درنهایت به علت نداشتن حس، زخم منتج به عفونت شدید و قطع اندام تحتانی می‌شود.

منشادی با بیان اینکه در دیابت نوع یک و دو، ۵ پایه درمان داریم که شامل آموزش است، تصریح کرد: بیماران دیابتی پس از تشخیص ابتلا به دیابت باید یک هفته تا ۱۰ روز در بیمارستان بستری شده و آموزش ببینند. این بیماران باید ۳ تا ۵ نوبت در روز انسولین تزریق کنند که کار سختی است، به‌ویژه برای کودکان زیر ۵ سال.

وی ادامه داد: کودکان مبتلا به دیابت باید چند آموزش برای کنترل قند ببینند؛ آموزش تزریق انسولین، اندازه‌گیری قند خون، تغذیه و ورزش.

این فوق تخصص غدد و متابولیسم با بیان اینکه همه بیماران دیابتی اعم از نوع یک و دو باید برای کنترل قند خون هر روز ۴۰ دقیقه تحرک داشته باشند، گفت: بیماران دیابتی هفته‌ای ۱۵۰ دقیقه یعنی روزی ۳۰ دقیقه ورزش ملایم و یا یک روز در میان ۴۵ دقیقه ورزش حرفه‌ای داشته باشند، البته کار خانه ورزش حساب نمی‌شود و ورزش باید ریتم قلب را بالا ببرد.

وی با تأکید بر اینکه خانواده و کودک مبتلا به دیابت باید توسط روان‌درمانگر اجتماعی ویزیت شوند، گفت: والدین باید بپذیرند فرزندشان دیابت دارد. درست است دیابت علاج قطعی ندارد اما قابل‌کنترل است و اگر قند خون کودک کنترل شود عمر طبیعی خواهد داشت و می‌تواند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد. واقعیت این است که دیابت ریشه‌کن نمی‌شود و فقط می‌توان آن را کنترل کرد.

تغذیه بیماران دیابتی

وی به تغذیه بیماران دیابتی اشاره و اظهار کرد: سه دسته مواد غذایی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها و ویتامین‌ها برای بدن ما لازم است و باید در وعده‌های غذایی باشند. ۵۰ تا ۶۰ درصد از کالری اصلی از کربوهیدرات‌ها تأمین می‌شود، ۲۰ تا ۲۵ درصد از پروتئین‌ها و حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد چربی‌ها که باید از چربی‌های غیراشباع و گیاهی مثل روغن زیتون و کنجد استفاده کنیم، اما چربی جامد و حیوانی به درد زندگی شهری نمی‌خورد.

منشادی با بیان اینکه فقط ۳ دسته از مواد غذایی قند دارند، توضیح داد: نان و غلات و هر آنچه شیرینی طبیعی دارند، میوه‌ها، شیر و ماست و دوغ قند دارند و مبتلایان به دیابت باید این مواد غذایی را با احتیاط مصرف کنند. بهتر است مواد غذایی که دارای قند ساده هستند را در یک وعده غذایی مصرف نکنند، مثلاً اگر در وعده صبحانه نان مصرف می‌کنند دیگر سیب‌زمینی، شیر، عسل یا مربا مصرف نکنند، اما می‌توانند نان سبوس‌دار، انواع پروتئین‌ها، تخم‌مرغ، کره، پنیر و خامه مصرف کنند.

قند نان بیشتر از برنج است

وی با اشاره به اینکه هر لیوان دوغ اگر غلظت کافی داشته باشد به‌اندازه نصف لیوان نوشابه یا کمتر قند دارد، گفت: بیشتر مردم فکر می‌کنند باید برنج را حذف یا کم کنند یا قند نان کمتر از برنج است، درحالی‌که با اختلاف خیلی کم، قند ماست، بیشتر از نان و قند نان بیشتر از برنج است. بیماران دیابتی باید نان سبوس‌دار و سبزی‌ها بخورند. تنها نوشیدنی مناسب آب ولرم و یا دم‌نوش با دمای متعادل است. همچنین یک واحد میوه به‌عنوان میان وعده با پوست بخورند. حبوبات هم قند دارند، اما قند نخود تقریباً صفر است و بهتر است از حبوبات و تخم‌مرغ به‌عنوان منبع پروتئین در وعده‌های غذایی استفاده کنند.

این فوق تخصص غدد و متابولیسم به بیماران دیابتی توصیه کرد از کربوهیدرات‌ها یا مواد قندی و نشاسته‌ای مرکب و پیچیده توأم با پروتئین و سالاد در وعده‌های غذایی استفاده کنند، افزود: کودک یا بزرگ‌سال مبتلا به دیابت باید حتماً ۳ تا ۹ نوبت غذا در روز بخورد، چون گرسنگی طولانی‌مدت ممکن است قند خون را بالا ببرد. به کودکان دیابتی باید شمارش کربوهیدرات را آموزش دهیم بدهیم تا یاد بگیرند هر مقدار مواد نشاسته‌ای و قندی که در وعده‌های غذایی مصرف می‌کنند چقدر قند دارد و معادل آن انسولین بزنند.

باورهای اشتباه درباره دیابت

وی به باورهای اشتباه مردم درباره دیابت اشاره و تصریح کرد: خیلی‌ها قند را به عصبی بودن ربط می‌دهند، درحالی‌که استرس و عصبی بودن مزید بر دیابت است و سلامت جسمی و روحی فرد را به خطر می‌اندازد. یا مثلاً اعتقادات عجیبی دارند که یک ماده مخدر قند را پایین می‌آورد درحالی‌که این باورها همه نادرست است.

منشادی با تأکید بر اینکه بیماران دیابتی باید آموزش ببینند و در رأس آموزش‌ها، درست غذا خوردن است، گفت: هر ایرانی باید یک دستگاه چک قند خون معتبر در خانه داشته باشد و قند خون دیابتی باید روزی ۴ بار، یعنی ناشتا و دو ساعت بعد از هر وعده غذایی چک شود.

این پزشک متخصص با بیان اینکه قند خون فردی که دیابت ندارد در حالت ناشتا باید زیر صد و بعد از غذا زیر ۱۴۰ باشد، افزود: قند صبح بیماران دیابتی باید ۷۰ تا ۱۳۰ و بعد غذا زیر ۱۸۰ باشد.

وی با تأکید بر اینکه اولین مسئله در کنترل قند، پذیرش بیماری است، گفت: بیماری دیابت قابل درمان نیست اما قابل‌کنترل است. برخی فکر می‌کنند با تزریق انسولین می‌توانند هر چیزی بخواهند بخورند، درحالی‌که این باور هم اشتباه است و بدون تغذیه و ورزش این بیماری کنترل نمی‌شود.