اگر واکسن کرونا نمی‌زدیم!
مطالعه جدیدی بر اساس یک مدل‌سازی بسیار دقیق در دوران دلتا صورت گرفته و در مجله معتبر lancet به چاپ رسیده است. این مطالعه با این عنوان کار شده که «اگر ما واکسن نمی‌زدیم چه می‌شد؟» مطالعه با مدل‌سازی بسیار دقیق ریاضی که مورد قبول جامعه علمی مربوطه بوده است، اثبات می‌کند که اگر به ۴۰ درصد جامعه بشری واکسن تزریق نمی‌شد، میزان مرگ‌ومیر ناشی از کرونا می‌توانست تا ۲۰ میلیون نفر بالاتر برود.
همه‌گیری کروناست و در روزهایی به سر می بریم که تقریبا همه دنیا از خواب خرگوشی خیال پایان همه‌گیری بیدار شده و همه متخصصان بر لزوم تکمیل واکسیناسیون و تزریق دوزهای یادآور برای مقابله با جهش‌های اُمیکرون تاکید می‌کنند. از طرف دیگر ضد واکسنی‌ها هنوز ناامید نشده و بر ناشناخته بودن و احتمال عارضه‌های جدی کرونا مانور می‌دهند. این در حالی است که در ایران بیش از ۱۵۰ میلیون دوز واکسن تزریق شده، اما تزریق دوز سوم تنها ۲۷ درصد است، یعنی خیلی‌ها واکسیناسیون را نیمه‌کاره رها کرده‌اند. تزریق واکسن دوز چهارم در بسیاری از کشورها عملیاتی و در کشور ما هم برای عموم آغاز شده است. عوارض واکسن موضوع گفت‌وگوی «شهروند» با مجید مختاری، عضو کمیته ملی واکسن کووید-۱۹ است.
«عارضه یا عوارض پیش‌بینی‌نشده در مصرف هر دارویی، بسیار عادی است.» دکتر مجید مختاری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی درباره عوارض واکسن‌های کرونا و ادعاهایی که ضد واکسن‌ها از عوارض جدی و جبران‌ناپذیر واکسن برای واکسینه‌نشدن به آن متوسل می‌شوند، توضیح می‌دهد: «مطالعه جدیدی بر اساس یک مدل‌سازی بسیار دقیق در دوران دلتا صورت گرفته و در مجله معتبر lancet به چاپ رسیده است. این مطالعه با این عنوان کار شده که «اگر ما واکسن نمی‌زدیم چه می‌شد؟» مطالعه با مدل‌سازی بسیار دقیق ریاضی که مورد قبول جامعه علمی مربوطه بوده است، اثبات می‌کند که اگر به ۴۰ درصد جامعه بشری واکسن تزریق نمی‌شد، میزان مرگ‌ومیر ناشی از کرونا می‌توانست تا ۲۰ میلیون نفر بالاتر برود.
این پزشک فوق تخصص ریه در تحلیل داده‌های این مطالعه با اشاره به اینکه واکسیناسیون کرونا تا قبل از دوره اُمیکرون دست کم توانسته جلوی مرگ ۱۴ میلیون انسان را بگیرد، ادامه می‌دهد: «این رقم کلی در سراسر جهان است ولی در کشورهای توسعه‌یافته درصد نجات‌یافته‌های واکسن بالاتر بوده است. این مطالعه در یکی از معتبرترین مجلات پزشکی دنیا چاپ شده است.»
مختاری ادامه می‌دهد: «با این حال هر کسی می‌تواند درباره اطلاعات رسمی نیز شک و شبهه‌ای وارد کند و آمارهای رسمی را هم زیر سوال ببرد. مثلا عده‌ای می‌گویند این داده‌ها متعلق به همان شرکت‌های داروسازی است که در واکسن‌سازی هم دستی بر آتش دارند. همه این ابهامات می‌تواند وجود داشته باشد اما زمانی که ما با یک مدل‌سازی ریاضی و دقیق در استنادها مواجه هستیم، دست کم نتیجه این است که می‌توانیم بفهمیم نقش واکسن چه بوده است.»
ساده‌ترین داروها هم لیستی چند آیتمی از عوارض احتمالی دارند که به مصرف‌کننده هشدار می‌دهد در صورتی که عارضه‌ای جدی گریبانگیرش شد، با پزشک مشورت کند. مختاری درباره عوارض واکسن و داروهای مصرفی می‌گوید: «مشخصا یک واکسن شناخته‌نشده برای بیماری‌ای که هنوز ناشناخته است، به طور قطع در این مسیر پرچالش با فرازونشیب‌های زیادی مواجه می‌شود. ما هنوز هم بعد از دو سال از رفتار و کردار ویروس کووید-۱۹ مطلع نیستیم. به بیان ساده‌تر این ویروس آنقدر گمراه‌کننده و موذی است و به حدی تغییراتش سریع رخ می‌دهد که نمی‌توان هیچ پیش‌بینی قطعی درباره آن داشت.»
عضو کمیته ملی واکسن کووید-۱۹ ادامه می‌دهد: «وقتی تغییرات سریع و غیر قابل پیش‌بینی یک ویروس ناشناخته، مستقیما با رفتار بشر در ارتباط است، دیگر نمی‌توان دست روی دست گذاشت. ما می‌توانیم ساعت‌ها راجع به عوارض واکسن صحبت کنیم، اما در شرایط بسیار اضطراری شیوع کرونا که همه دنیا را غافلگیر کرد، ما نمی‌توانیم بگوییم چون که ممکن است ۱۰ سال دیگر عده‌ای بسیار معدود با عوارض طولانی‌مدت واکسن کرونا مواجه شوند، پس بیایید واکسن نزنیم.»
او با مطرح‌کردن این سوال که «اساسا ما چرا واکسن زدیم»، تصریح می‌کند: «آن روی سکه را هم باید دید. اگر واکسنی به این سرعت ساخته و به تولید انبوه نمی‌رسید و به مردم دنیا تزریق نمی‌شد، جمعیت جهانی به جامعه علمی دنیا هجمه‌های سنگین‌تر وارد می‌کرد که چرا دست روی دست گذاشته و واکسنی نساخته‌اید؟ و در آن شرایط میلیون‌ها نفر بیشتر از دست می‌رفتند و جان‌های بسیاری قربانی می‌شد، به دلیل اینکه جامعه علمی جهان از ترس آینده، اصلا به فکر واکسن نبوده است.»
مختاری نتیجه می‌گیرد که نمی‌شود به‌راحتی از جامعه علمی جهان انتقاد کرد: «عوارض سوء و غیر قابل جبران واکسن‌ها به عنوان مثال یک در سه میلیون یا یک در یک‌ونیم تا دو میلیون نفر است.»
عوارض کم‌عارضه‌تر و خفیف‌تر در واکسن‌های کرونا از قبیل درد در محل تزریق و مقداری بدن‌درد و تب و کوفتگی تا پنج روز هم طبیعی است. مختاری می‌گوید: «واکسن سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند. این تحریک برای ساختن آنتی‌بادی‌ها یکسری فعل و انفعالات در بدن ایجاد می‌کند. با این حال اگر بخواهیم تعداد افرادی که بر اثر واکسن دچار عوارض شدید یا مرگ‌ومیر می‌شوند، با کسانی که واکسن جلوی مرگ‌شان را گرفته، مقایسه کنیم، قابل قیاس نیست. در نتیجه تعداد افرادی که عوارض عمده و جدی از واکسن‌های کرونا داشته‌اند، چه در مطالعاتی که در ایران انجام شده و چه در مطالعات بزرگ‌تر خارجی، در کشورهای اروپا و آمریکا که هزاران هزار بیمار را پیگیری و تمام عوارض جدی و غیرجدی بیماران را ثبت کردند، در انتها به این نتیجه رسیده‌اند که منفعت واکسن کرونا از معایب آن بسیار بالاتر است. البته باید به این نکته مهم هم اشاره کنیم که همه واکسن‌های کرونا تاییدیه اضطرار گرفته‌اند. به طور کلی برای ساخت و تثبیت یک واکسن، فاصله زمانی هشت تا ۱۴ سال نیاز داریم. تصورش را کنید که آیا بشریت برای کووید-۱۹ می‌توانست این همه سال صبر کند تا مثلا روی حیوانات و گروه‌هایی از انسان‌ها مطالعه کند و دورادور واکسن‌ها را به‌تدریج به تایید برساند؟ تا بنشینیم و مشاهده کنیم در طول سال‌ها ویروس کرونا چه می‌کرد؟»
مختاری معتقد است این منطق درست نیست: «حتی یک عارضه جدی و حتی یک مرگ هم برای ما بسیار بسیار اهمیت دارد. اما عوارض جدی واکسن‌ها در مقابل منفعت واکسن بسیار ناچیز است. اینکه بگوییم واکسن‌ها عوارض دارند و معلوم نیست چند سال بعد چه اتفاقی می‌افتد و با این استدلال واکسن نزنیم، اصلا منطقی نیست. مطالعات بسیار جدید درباره ویروس کرونا نشان می‌دهد دوز چهارم واکسن به طور قطع از مرگ‌ومیر سالمندان بر اثر کرونا جلوگیری کرده است. درست است که واکسن‌ها قدرت خاصی در جلوگیری از ابتلا به بیماری در مقابل اُمیکرون نشان نداده‌اند، اما در مقابل بستری در بیمارستان و مراقبت‌های ویژه و مرگ، آمار کاملا به نفع تمام واکسن‌های موجود است؛ چه واکسن‌هایی که ما در ایران داریم و چه واکسن‌هایی که نداریم.»
مختاری درباره اخبار و حواشی اخیر درباره تاریخ انقضای واکسن‌های کرونا نیز توضیحاتی می‌دهد: «درباره تاریخ انقضای واکسن‌های کرونا، مسأله اصلی اطلاع‌رسانی غلط بود. این کارها ظلم به مردم ایران و دانشمندانی است که در این دوران سخت همه‌گیری به‌شدت کار مطالعاتی و آزمایشگاهی انجام دادند.»
مختاری با اشاره به اینکه این شدت هجمه بر جامعه علمی روی فرآیندی که کاملا بر اساس استاندارد بین‌المللی است، بسیار عجیب است، ادامه می‌دهد: «واکسن جدیدی که ساخته می‌شود، به هیچ وجه نمی‌تواند تاریخ انقضای بیشتر از شش ماه داشته باشد؛ چرا که درباره واکسن باید مطالعه شود. اگر جدول واکسن‌های فایزر و مدرنا را هم ببینیم، درک می‌کنیم که آنها هم دقیقا بعد از شش ماه تا یک سال و برخی از موارد تا یک‌سال‌ونیم روی تاریخ انقضا، تمدید زده‌اند. این فرآیند کاملا شناخته‌شده‌ای در واکسن‌شناسی و داروشناسی بوده و بسیار واضح و روشن است. با این حال در حواشی اخیر درباره تاریخ انقضای واکسن آنطور که باید به مردم توضیح داده نشد.»
او ادامه می‌دهد: «باید به مردم واضح گفته می‌شد که این تاریخ انقضا در حقیقیت دلیلی بر انقضای دارو نیست، بلکه این تاریخ به این دلیل است که در فاز چهارم مطالعاتی واکسن‌ها، لازم است مجددا بررسی و تاریخ استفاده تمدید شود.»
به طور کلی به گفته این عضو کمیته ملی واکسن کووید-۱۹ در واکسن‌هایی که پروتئینی هستند، نمی‌شود ببشتر از شش ماه تاریخ مصرف روی آن درج کرد. شرکت‌های واکسن‌ساز قبل از تمام‌شدن شش ماه دوباره واکسن را تست کرده، شدت و حدت اثرات و کارایی را بررسی می‌کنند. این روند بسیار استاندارد و طبیعی در سازمان بهداشت جهانی است و من متعجب می‌کنم که چطور این فرآیند استاندارد دستاوزیر حاشیه شد.
در آمریکا و کانادا که واکسن‌های mRNA استفاده می‌شود هم تاریخ شش ماه روی آنها درج شده و بعد از این مدت دوره مصرف واکسن تمدید می‌شود اما هیچ حرف و حدیثی پیش نیامد. مختاری معتقد است: «مسأله اعتماد است و مسائل علمی پشت صحنه که از آگاهی عموم جامعه فاصله دارد.»
مختاری حواشی ایجادشده درباره تاریخ مصرف واکسن‌های کرونا را توهین به جامعه علمی کشور تلقی می‌کند: «این حواشی حاصل دست کم گرفتن کمیته ملی واکسن بود که البته شفاف‌سازی در این موضوعات وظیفه کمیته ملی واکسن نیست بلکه سازمان غذا و دارو باید بر اساس پایش و نظارت بر این روندها برای مردم شفاف‌سازی کند.