با علائم آپاندیس آشنا شوید

«آپاندیسیت» یکی از علل دردهای شدید شکمی است که بسیاری از ما تجربه آن را در خودمان یا اطرافیانمان داشته ایم. دردی که از سمت راست شکم شروع می شود و کم کم بر شدت آن افزوده می شود به طوریکه تا تن به تیغ جراح ندهید آرام نخواهد گرفت.

آپاندیس، زایده‌ای کوچک در محل تلاقی روده کوچک و روده بزرگ است. این عضو در زمینه فعالیت سلول‌های ایمنی بدن نقش دارد اما اهمیت آن در موجوداتی مثل پرندگان بیشتر از پستانداران است. درواقع می‌توان گفت آپاندیس نقش قابل‌ملاحظه‌ای در بدن انسان ایفا نمی‌کند و برداشتن آن باعث ایجاد اختلال در سیستم ایمنی بدن نمی‌شود.

در چه شرایطی این عضو مشکل‌ساز شده و نیاز به درمان پیدا می‌کند؟

مهم‌ترین بیماری آپاندیس، عفونت و التهاب است که تحت عنوان آپاندیسیت شناخته می‌شود. آپاندیس مانند لوله‌ای است که یک سر آن بسته باشد. بنابراین با مسدود شدن دهانه آن، به سرعت دچار عفونت و التهاب می‌شود. تومورها و غده‌های سرطانی هم از بیماری‌های غیرمتداول آپاندیس هستند.

شیوع و آمار ابتلا به آپاندیسیت در جامعه چقدر است؟

میزان شیوع این بیماری در جوامع مختلف، متفاوت است. شایع‌ترین سن بروز آپاندیسیت بین 10 تا 30 سالگی است. پس از آن از شیوع این بیماری به‌تدریج کاسته می‌شود. آپاندیسیت در سنین خیلی پایین و در افراد مسن ایجاد نمی‌شود. علت اینکه کودکان شیرخوار مبتلا نمی‌شوند این است که آنها غذایی نمی‌خورند تا دهانه آپاندیس را مسدود کند و در افراد خیلی مسن هم غدد لنفاوی ناحیه تحلیل رفته و مجرایی وجود ندارد تا آپاندیس درگیر شود ولی به‌طور کلی هر چه سن بالاتر می‌رود شیوع آپاندیس کمتر می‌شود.

در صورت بروز علایم آپاندیسیت بعد از 50 سالگی فرد باید حتما از لحاظ سرطان بررسی شود. لازم به ذکر است که شیوع آپاندیسیت در آقایان کمی بیشتر از خانم‌هاست.

آپاندیسیت به چه علتی ایجاد می‌شود؟

علت بروز این بیماری در اغلب موارد، مسدود شدن دهانه آپاندیس به‌وسیله مواد غذایی و محتویات روده است. هنوز مشخص نشده است که چرا محتویات روده در بعضی از افراد منجر به بسته شدن دهانه آپاندیس می‌شود. شاید محل دهانه آپاندیس در این افراد به شکلی باشد که مواد غذایی به راحتی آن را مسدود کنند. از لحاظ ژنتیک هم هنوز نقش مشخصی برای بروز این بیماری پیدا نشده است. با این حال مشاهده می‌شود که آپاندیسیت در بعضی خانواده‌ها بیشتر رخ می‌دهد. عفونت‌های میکروبی از دیگر عواملی هستند که می‌توانند باعث التهاب آپاندیس شوند. البته این موارد معمولا خودبه‌خود برطرف می‌شوند و نیاز به جراحی پیدا نمی‌کنند.

التهاب آپاندیس با چه علایمی همراه است؟

شایع‌ترین علامت آپاندیسیت دل‌دردی است که از بالای ناف شروع می‌شود، به‌تدریج به سمت راست و پایین شکم -لبه استخوان لگن- تغییر محل می دهد و در آنجا متمرکز می‌شود. این درد با حساسیت شدید نسبت به لمس همراه است یعنی با دست گذاشتن، فشار و ماساژ محل درد میزان آن افزایش می‌یابد. در این شرایط حتی سرفه کردن هم باعث تشدید درد می‌شود. از دیگر علایم آپاندیسیت می‌توان به بی‌اشتهایی و گاه حالت تهوع اشاره کرد. اغلب بیماران در زمان مراجعه به پزشک ساعت‌ها‌ست اشتهای خود را از دست داده‌ و چند وعده غذا میل نکرده‌اند.

از زمان شروع درد چقدر فرصت داریم تا بیمار را به اورژانس برسانیم؟

این موضوع در افراد مختلف، متفاوت است. بعضی از بیماران خیلی سریع، ظرف کمتر از 8 ساعت دچار پارگی آپاندیس می‌شوند و باید فورا تحت عمل جراحی قرار بگیرند. در برخی دیگر، درد آپاندیسیت چند روز باقی می‌ماند و شدت و ضعف پیدا می‌کند. گاهی اوقات هم محتویات مسدودکننده دهانه آپاندیس خودبه‌خود جابجا شده و دهانه آپاندیس باز می‌شود. به دنبال این اتفاق محتویات آپاندیس تخلیه شده، التهاب و درد برطرف می‌شود و آپاندیسیت بهبود می‌یابد.

بیمار تا زمان رسیدن به بیمارستان باید در چه وضعیتی قرار بگیرد؟

با شروع درد آپاندیسیت، فرد باید در نخستین فرصت به پزشک مراجعه کند. در این وضعیت توصیه می‌شود بیمار در حالت درازکش قرار بگیرد و حرکت نکند. همچنین می‌تواند از داروهای مسکن معمولی استفاده کند که تاثیری در سیر بیماری ندارند. بیماران در این شرایط معمولا میل به مصرف مواد خوراکی و مایعات ندارند و نباید آنها را مجبور به خوردن کرد.

تشخیص آپاندیسیت با چه آزمایش‌هایی مورد تایید قرار می‌گیرد؟

بهترین راه برای تشخیص این بیماری گرفتن شرح‌حال و معاینه بالینی است. سایر روش‌ها عمدتا نقش کمکی دارند. آزمایش خون در تشخیص آپاندیسیت ساده نقشی ندارد اما در صورت بروز پارگی در آپاندیس می‌تواند کمک‌کننده باشد. سونوگرافی هم در این زمینه خیلی دقیق نیست. بسیاری از اوقات ممکن است آپاندیس سالم باشد و سونوگرافی به اشتباه تشخیص آپاندیسیت دهد یا برعکس، فرد آپاندیسیت داشته باشد و سونوگرافی آپاندیس را سالم نشان دهد. بنابراین ضرورتی به انجام سونوگرافی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد، اما اگر پزشک نسبت به دردهای مشابه آپاندیسیت مثل درد حاصل از اختلال تخمدان مشکوک باشد، می‌تواند از سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن کمک بگیرد. سی‌تی‌اسکن در تشخیص آپاندیسیت دقت بالایی دارد اما این روش وقت‌گیر و گران‌قیمت است و امکان انجام آن در هر مرکزی وجود ندارد. درواقع انجام سی‌تی‌اسکن برای تشخیص آپاندیسیت فقط در مواردی ضرورت دارد که تشخیص بالینی قطعی نیست.

سونوگرافی ممکن است برای دخترانی که اولین بار است عادت ماهیانه می‌شوند و پزشک نسبت به افتراق درد عادت ماهیانه از درد آپاندیس شک داشته باشد، درخواست شود. یکی از مشکلات تشخیصی آپاندیس در زنان باردار است چون با بزرگ‌شدن رحم، آپاندیس به بالا هل داده می‌شود و در هفته 20 بارداری به موازات ناف منتقل خواهد شد. در نتیجه پزشکان باید به سن بارداری خانم نیز توجه داشته باشند.

عدم درمان به‌موقع آپاندیسیت چه عوارضی خواهد داشت؟

مهم‌ترین عارضه آپاندیسیت، پارگی یا سوراخ شدن این عضو است. درواقع التهاب شدید می‌تواند باعث سیاه شدن قسمتی از دیواره آپاندیس و پارگی آن شود. در این شرایط، عفونت به حفره شکم وارد می‌شود و بسیاری از اوقات همان جا یک آبسه تشکیل می‌دهد. این آبسه مانند یک توده در محل باقی می‌ماند. گاهی هم عفونت در تمام شکم منتشر می‌شود و بیمار را در معرض خطر مرگ قرار می‌دهد.

عفونت آپاندیس چگونه درمان می‌شود؟

راه درمان قطعی این بیماری، جراحی و برداشتن زایده آپاندیس است. البته مطالعات نشان داده‌اند که در آپاندیسیت‌ها‌ی خفیف تا متوسط بهتر است درمان با تجویز آنتی‌بیوتیک وسیع‌الطیف آغاز شود چرا که گاهی اوقات این بیماران با مصرف آنتی‌بیوتیک طی چند ساعت رو به بهبود می‌روند و نیاز به جراحی پیدا نمی‌کنند، اما اگر علایم بیمار از ابتدا شدید باشد، بلافاصله جراحی انجام می‌شود.

انواع روش‌های جراحی آپاندیس کدامند؟

هدف از جراحی، برداشتن زایده آپاندیس است. این کار را می‌توان با جراحی باز و یا لاپاراسکوپی انجام داد. در جراحی باز، جدار شکم برش می‌خورد و در جراحی لاپاراسکوپی با ایجاد 3 سوراخ کوچک روی شکم و استفاده از ابزار مخصوص، زایده آپاندیس خارج می‌شود. روش جراحی لاپاراسکوپی برای خانم‌ها مناسب‌تر است. گاهی اوقات گرفتاری در تخمدان‌ها علایم مشابه با آپاندیسیت ایجاد می‌کند. در این شرایط پس از وارد کردن دوربین لاپاراسکوپی و نبود التهاب در زایده آپاندیس، جراحی متوقف می شود و معمولا زایده آپاندیس برداشته نمی‌شود.

بعد از جراحی نیاز به چه مراقبت‌هایی وجود دارد؟

بیمار معمولا پس از عمل تحمل مصرف مواد خوراکی را ندارد. پس از آن به‌تدریج غذا خوردن و راه رفتن را شروع می‌کند و ظرف 1 تا 2 روز از بیمارستان مرخص می‌شود. آنتی‌بیوتیک قبل از عمل شروع شده و بر حسب شدت عفونت مشاهده شده حین جراحی تجویز می‌شود. گاهی اوقات نیاز به ادامه آنتی‌بیوتیک بعد از عمل وجود ندارد اما در صورت وجود عفونت شدید، مصرف آنتی‌بیوتیک ممکن است تا چند روز ادامه یابد. دوران نقاهت بعد از جراحی باز طولانی‌تر از جراحی لاپاراسکوپی است. بیماران طی این مدت باید از فعالیت‌های فیزیکی سنگین و ضربه به ناحیه عمل خودداری کنند.

بیماری‌های مشابه با آپاندیسیت کدامند و چگونه می‌توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد؟

شایع‌ترین بیماری با علایم مشابه، التهاب انتهای روده باریک است. علاوه براین، در نزدیکی انتهای روده باریک زایده دیگری هم گاهی وجود دارد که التهاب آن می‌تواند علایم مشابه با آپاندیسیت ایجاد کند. اختلالات تخمدان در خانم‌ها مثل تخمک‌گذاری دردناک و پارگی کیست‌های تخمدان از دیگر عواملی هستند که باعث ایجاد دردهای مشابه با آپاندیسیت می‌شوند. برای تشخیص این بیماری‌ها از آپاندیسیت باید به شرح‌حال و معاینه بیمار دقت کرد. گاهی اوقات انجام سی‌تی‌اسکن هم ضرورت پیدا می‌کند.

آیا حمام رفتن یا ورزش کردن بعد از غذا باعث آپاندیسیت می‌شود؟

سرماخوردگی، گلودرد چرکی و... در کودکان همان‌طور که باعث تورم لوزه‌ها و غدد لنفاوی می‌شود، ممکن است باعث تورم غدد لنفاوی آپاندیس هم شود که اگر به موقع تشخیص داده شود می‌توان با آنتی‌بیوتیک التهاب را از بین برد ولی ورزش و حمام رفتن بعد از خوردن غذا ارتباطی به بروز آپاندیسیت ندارد.

آپاندیسیت در کودکان

 کودکان معمولا در سنین 9 تا 12 سال ممکن است دچار این مشکل شوند. درد شکم، اولین علامت معمول این عارضه است؛ یعنی اگر کودک در سنی باشد که بتواند دردش را ابراز کند، از درد شکم شکایت خواهد داشت. مشخصه این درد این است که در ناحیه اطراف و بالای ناف، احساس می‌شود و دردی مبهم و مداوم است. به‌تدریج بیمار دچار بی‌اشتهایی می‌شود و به‌طور شایع، حالت تهوع و استفراغ پیدا می‌کند و حتی ممکن است یکی دو بار استفراغ کند. والدین توجه داشته باشند که نباید تهوع و استفراغ این کودکان را با مسمومیت غدایی اشتباه بگیرند. در مسمومیت غذایی از همان ابتدا حالت تهوع و استفراغ وجود دارد اما در آپاندیسیت اول درد شکم شروع می‌شود و سپس حالا تهوع و استفراغ ایجاد می‌شود. درد کم‌کم به قسمت پایین و راست شکم منتقل می‌شود و گاهی به پهلو یا بیضه‌های کودک تیر می‌کشد. در چنین مواردی درد آپاندیسیت با درد ارگان‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شود و همین باعث تشخیص دیر هنگام خواهد‌شد. البته اگر علایم مبهم باشد، پزشک معمولا آزمایش خون هم درخواست می‌کند چون در خون کودک دچار آپاندیسیت معمولا تعداد گلبول‌های سفید افزایش می‌یابد. حتی ممکن است آزمایش ادرار و عکس شکم هم درخواست شود. البته عکس شکم، برای رد احتمال مشکلات دیگر انجام می‌شود وگرنه آپاندیسیت علامت خاصی در عکس ندارد.

جراحی باید بعد از تشخیص آپاندیسیت هر چه سریع‌تر انجام شود و اینکه برخی پدر و مادر‌ها برای اطمینان بیشتر و نشان دادن کودک به پزشکان دیگر، عمل را به تاخیر می‌اندازند، که به ضرر کودک تمام می‌شود. مخصوصا اینکه آپاندیس ملتهب در بچه‌ها در زمان کمتری ممکن است پاره شود و چرک و آلودگی را وارد شکم کند و سلامت کودک را به خطر بیندازد.