دلایل دیسپارونی یا درد هنگام سکس و رابطه جنسی چیست؟

وسط آجیل خوری، یک بادام یا تخمه تلخ زیر زبان تان رفته تا به حال؟ یا شده گرسنه باشید و سر سفره بنشینید به نیت دلی از یک غذای چرب درآوردن و اولین لقمه را که خوردید، از شوری غذا حال تان بد شود؟ درست وقتی لذت را انتظار می کشیم، اگر رنج و درد به جایش بنشیند، بدترین اتفاق دنیا افتاده. تلخی همیشه تلخی است، اما وقتی جای شیرینی بنشیند، می شود زهر هلاهل.

مطالعات در کشورهای غربی نشان می دهد از هر ۱۰ زن، یکی به این نشانه مبتلاست اما تخمین متخصصان در کشور ما بالاتر از اینهاست.

دیسپارونی چیست؟

درد هنگام رابطه زناشویی در خانم‌ها -مشکلی که پزشکان به آن «دیسپارونی» می‌گویند- مصداق همان زهر هلاهل است. تحقیقات در کشورهای غربی نشان داده شیوع لحظه‌ای آن در جمعیت عمومی زنان حدود ۱۰ درصد است. در زنان ۲۰ تا ۳۰ سال، ۱۳ درصد می شود و در زنان ۵۰ تا ۶۰ سال ۷درصد. اما اگر از متخصصان بپرسید، خیلی های شان می گویند در ایران، شاید بیش از نیمی از زنان در دوره ای از زندگی شان این نشانه را تجربه کرده باشند. از طرفی گفته می شود در ایران، بیش از نیمی از طلاق ها ریشه در مشکلات جنسی دارد.

حاصل مقاربت های دردناکی که اغلب به دلیل ناآگاهی از قابل درمان بودن آن یا شرم از بازگویی آن حتی با همسر، مثل یک راز در سینه یک زن می ماند، گاهی می شود سردی روابط زناشویی و گاه طلاق و این در حالی است که با کمک یک مشاور سلامت جنسی می توان این بیماری را درمان کرد.

دیسپارونی (Dyspareunia) را فرهنگستان زبان فارسی ترجمه کرده: دش آمیزی. دش را هم از کلمه دشوار گرفته اند. در اصطلاح پزشکی، به زنی که هنگام نزدیکی درد دارد و از رابطه زناشویی لذت نمی برد، می گویند «دیسپارونی» دارد.

دلایل ایجاد درد

دلایل ایجاد این مشکل البته بسیار متنوع است؛ از علل ارگانیک مثل تنگی واژن گرفته تا علل روانی مثل واژینیسموس یا همان انقباض غیرارادی عضلات واژن. متخصصان می گویند دیسپارونی در خانم های ایرانی بسیار شایع است و بعضی ها حتی شیوع آن را حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد ذکر می کنند، اما متاسفانه بیشتر خانم ها برای درمان به پزشک مراجعه نمی کنند.

درد گاهی از نخستین رابطه جنسی شروع می شود، گاهی بعدها و به دنبال ایجاد یک مشکل جسمی یا روانی ایجاد می شود و گاهی هم به علت کاهش سطح هورمون ها در سنین بالاتر.

معلوم است که نوع اول، بیشتر خانم های جوان را گرفتار می کند؛ مخصوصا در کشور ما به دلیل وجود مسائل فرهنگی، خجالت، ترس و ابهام در مورد روابط جنسی شایع تر است. درواقع ترس از درد و پاره شدن پرده بکارت و انقباضات کف لگن از یک طرف و نابلد بودن و عجول بودن همسر از طرف دیگر، گاهی باعث می شود نخستین روابط بعد از ازدواج به سختی صورت بگیرد. گاهی توصیه می کنند خانم ها در اولین روابط از ژل های بی حس کننده و روان کننده استفاده کنند، اما راه حل اصلی، مشاوره قبل از ازدواج است؛ اتفاقی که بیشتر وقت ها نمی افتد.

چرا مقاربت دردناک می شود؟

دیسپارونی علاوه بر اینکه می تواند بر اثر عوامل روحی، استرس و اضطراب ایجاد شود، دلایل فیزیکی زیادی هم دارد که با رفع آنها درد مقاربت نیز برطرف می شود، مثلا گاهی ممکن است پرده بکارت بعد از رابطه سالم بماند و هر بار درد ایجاد کند که در این صورت باید با کمک جراحی برداشته شود. در بعضی موارد نادر هم ممکن است در واژن پرده هایی به صورت طولی یا عرضی وجود داشته باشد و موقع نزدیکی ایجاد درد کند که در این موارد هم باید پرده ها با جراحی برداشته شوند. این یعنی در اولین قدم، باید معاینه توسط متخصص زنان صورت بگیرد.

اما گاهی هم هیچ مانع فیزیکی ای وجود ندارد و «واژینیسموس» وجود دارد یعنی انقباض غیرارادی عضلات واژن که مانع دخول می شود. واژینیسموس معمولا زمینه روانی دارد و باید زیر نظر مشاور روانشناس درمان شود.

البته متخصصان زنان گاهی برای رفع این انقباضات و همچنین تنگی جدار واژن از تزریق بوتاکس هم استفاده می کنند و فلج کردن این عضلات باعث می شود رابطه با درد کمتری همراه باشد، اما معلوم نیست که بعد از چند ماه که تاثیر بوتاکس کمتر شد مشکل دوباره عود نکند.

درد گاهی با بچه می آید!

دیسپارونی و انقباضات کف لگن حین بارداری هم معمولا علل روانی دارد و به دنبال ترس از آسیب دیدن جنین اتفاق می افتد. همین طور بعد از زایمان و موقع شیردهی هم به دلیل بالا بودن سطح پرولاکتین، ترشح هورمون استروژن کاهش پیدا می کند و مخاط واژن مانند دوران یائسگی خشک می شود. خانم ها در این دوران هم معمولا دیسپارونی را تجربه می کنند که در این موارد استفاده از ژل های لغزنده توصیه می شود.

اگر فرزند دختر باشد می توان به مدت محدود و تحت نظر پزشک از کرم های واژینال حاوی استروژن هم استفاده کرد. البته دیسپارونی بعد از زایمان و سزارین به ندرت می تواند نشانه یک وضعیت خطرناک باشد به خصوص امروزه که عوارض بعد از زایمان بسیار کمتر شده است.

در خانم های سن بالا

از حدود ۴۵ سالگی به بعد با نزدیک شدن به یائسگی، ترشح هورمون استروژن کاهش پیدا می کند و خشکی و درد هنگام مقاربت و واژینیسموس بیشتر می شود. در این موارد اگر سطح هورمون ها کاهش چشمگیری داشته باشد باید آنها را با هورمون های خارجی جایگزین کنیم؛ کاری که پزشکان به آن HRT می گویند. همین طور می شود از ژل ها یا قرص های مخصوص هورمونی در داخل واژن استفاده کرد.

اما بعد از ۷۰ سالگی به خصوص اگر فرد زایمان طبیعی نکرده باشد، دچار تنگی شدید واژن و دیسپارونی می شود و مخصوصا اگر خانم ها عمل افتادگی مثانه و مقعد انجام داده باشند، این اتفاق بیشتر می افتد. البته همه اینها زیر نظر متخصص زنان قابل درمان است.

آیا با سرطان ربط دارد؟

به عنوان یک اصل، اگر مقاربت با درد و خونریزی همراه باشد باید حتما به متخصص زنان مراجعه کرد تا از لحاظ سرطان های دهانه رحم بررسی صورت بگیرد. در بعضی موارد نادر سرطان های واژن هم می توانند باعث دیسپارونی شوند. درواقع هرجور تومور یا بدخیمی در کف لگن، روده، مثانه، رحم، واژن و. . . می تواند با دیسپارونی همراه باشد.

وجود «مول» یا بچه خوره در ناحیه واژن هم یکی دیگر از دلایل درد هنگام مقاربت است. در این بیماری به جای تشکیل جنین و جفت در رحم مادر، تنها بافتی از جنس جفت به وجود می آید که می تواند ترشح خونی یا غیرخونی داشته باشد، البته این مورد خیلی شایع نیست. تومورهای قسمت پایین دستگاه گوارش هم می توانند باعث دیسپارونی شوند.

شاید اندومتریوز باشد

اندومتریوز یکی دیگر از دلایل دیسپارونی است. در این بیماری بافت رحم در جایی به غیر از رحم کاشته می شود مثلا در مخاط واژن، مقعد، مثانه یا کف لگن و. . . این بیماری باعث لکه بینی بین دو عادت ماهانه و دردهای بسیار شدید در روز سوم و چهارم عادت ماهانه می شود، همچنین درد حاصل از آن هر ماه بدتر می شود. این بیماری بدخیم نیست اما باید تحت درمان قرار بگیرد. کیست های تخمدان و فیبروم های رحم هم می توانند باعث درد هنگام مقاربت شوند که البته با برطرف شدن آنها درد نیز از بین می رود.

رحم به عقب برگشته

رحم در حالت طبیعی به طرف جلو و سمت مثانه خم شده اما در گروهی از افراد به طرف مقعد و سمت عقب می چرخد، در این صورت هنگام مقاربت، برخورد آلت با دهانه رحم باعث می شود تخمدان ها و رحم به استخوان های عقب (ساکروم) برخورد کنند و دردناک شوند. البته اگر مقاربت خیلی عمیق نباشد معمولا دردی حس نمی شود. این هم یکی از علت های رایج دیسپارونی است.

افتادگی رحم هم اگر شدید باشد، می تواند باعث دیسپارونی شود. برای مثال خانم هایی که زایمان های متعدد داشته اند یا کسانی که به سندرم مارشال مبتلا هستند و بافت های بدن شان شل است، معمولا دچار افتادگی رحم می شوند. در این حالت چون رحم پایین تر از جایگاه عادی خود قرار دارد، برخورد آلت با دهانه آن می تواند باعث جابه جایی تخمدان ها و درد شود، البته این مشکل امروزه کمتر دیده می شود زیرا تعداد زایمان ها کمتر شده است. با این حال در موارد نادری هم دیده می شود که بیمار حتی با یک بار زایمان دچار افتادگی رحم می شود.

وقتی بعد از جراحی اتفاق بیفتد. . .

چسبندگی بعد از جراحی های شکم و رحم هم می تواند باعث دیسپارونی شود. هر عمل جراحی که روی شکم انجام می شود با مقداری چسبندگی همراه است. هرقدر جراحی بزرگ تر باشد، چسبندگی هم بیشتر می شود. در عمل هیسترکتومی (خارج کردن رحم) روده ها جای خالی رحم را پر می کنند و ممکن است هنگام مقاربت تحریک شوند.

گاهی اوقات جراح زنان مجبور می شود همراه با رحم، تخمدان ها را خارج کند؛ به خصوص اگر داخل آنها کیست وجود داشته باشد و سن بیمار بالا باشد. در این صورت یک یائسگی خیلی سریع برای بیمار اتفاق می افتد و خشکی واژن و درد هنگام نزدیکی افزایش پیدا می کند.

وقتی ریشه مشکل جایی دیگر است

دیسپارونی گاهی هم ریشه های مطلقا روانی دارد؛ وقتی تصویری که یک زن از رابطه جنسی پیدا می کند، تصویری ناخوشایند و ترسناک می شود. گاهی هم تنها به این علت که یک مرد «پیش نوازی» همسرش را در رابطه نادیده می گیرد اتفاق می افتد. اینها مسائل ساده ای است که با مشاوره راحت حل می شود و بدون مشاوره، گاهی حل و فصلش غیرممکن است.

اشکال اینجاست که خیلی از ما اصلا مشاوره را به رسمیت نمی شناسیم و فکر می کنیم خودمان از پس همه مسائل مان بر می آییم. گاهی هم خجالت می کشیم. خیلی خانم ها این مسئله را مخفی نگه می دارند و نقش بازی می کنند. غافل از اینکه این کار درنهایت باعث دلزدگی در همسر شان می شود. وقتی حس متقابل وجود نداشته باشد، میل جنسی در مردان کم کم فروکش می کند. به این اضافه کنید که چنین مشکلی احساس اعتماد به نفس جنسی یک زوج را هم به شدت تحت تاثیر قرار می دهد و این یعنی نقطه شروع برای پایان یک زندگی سعادتمند مشترک؛ آن هم برای مشکلی که آسان می شد اگر فقط رودربایستی با خودمان را کنار می گذاشتیم.

عفونت های تناسلی باعث درد نزدیکی می شوند؟

عفونت های واژن معمولا همراه درد نیستند و نهایتا ممکن است خارش و سوزش ایجاد کنند. عفونت های ناحیه تناسلی در صورتی باعث دیسپارونی می شوند که خیلی شدید باشند یا اینکه به طرف لوله های رحمی رفته باشند. اما عفونت مزمن و التهاب دوطرف واژن می تواند باعث تنگی واژن و درد هنگام مقاربت شود. عفونت و التهاب کف لگن (PID) نیز معمولا با ترشحات بدبوی زرد یا سبزرنگ همراه است و باعث دیسپارونی می شود. PID یک بیماری جدی است چون می تواند باعث ایجاد آبسه در لوله های رحمی و تخمدان ها و چسبندگی کف لگن شود.

نکته مهم این است که موقع درمان عفونت های تناسلی زنان، در اغلب موارد شوهر هم باید همزمان با همسر خود تحت درمان قرار بگیرد زیرا عفونت در پروستات مردان باقی می ماند اما علامت کلینیکی ایجاد نمی کند. خیلی وقت ها دقیقا به همین علت است که درمان یک طرفه خانم ها باعث ریشه کن شدن عفونت نمی شود و ممکن است بعد از بهبود، دوباره عفونت عود کند. در عفونت های تناسلی، زن و شوهر باید بین ۱۴ تا ۲۱ روز تحت درمان با آنتی بیوتیک خوراکی قرار بگیرند و طی این مدت از کاندوم استفاده کنند.

ضایعاتی مثل زگیل و تبخال ناحیه تناسلی بیشتر باعث خارش می شوند تا درد. باید توجه داشته باشید بعضی از انواع زگیل ممکن است منجر به سرطان ابتدایی یا پیشرفته شود بنابراین حتما باید تست پاپ اسمیر و نمونه برداری از دهانه رحم و زگیل ها صورت گیرد تا مشخص شود زگیل از نوع پرخطر و سرطان زاست یا خیر. حساسیت نسبت به کاندوم، ژل و دیگر مواد نیز معمولا باعث سوزش و خشکی پوست می شود اما دیسپارونی ایجاد نمی کند.

خود درمانی ممنوع!

آیا می شود برای پیشگیری از این درد به مسکن پناه برد؟ قطعا نه! استفاده از داروهای مسکن برای دیسپارونی تنها زمانی توصیه می شود که پزشک بیمار را کاملا بررسی کرده باشد و علت خاصی برای این مشکل پیدا نکرده باشد. در این موارد بیمار به فوق تخصص درد ارجاع داده می شود تا داروهای مناسب برایش تجویز شود اما مصرف داروهای مسکن به صورت سرخود، تشخیص علت را به تعویق می اندازد و اصلا توصیه نمی شود. گرما و آب گرم هم می تواند باعث کاهش درد شود اما این روش هم ممکن است تشخیص را به تعویق بیندازد بنابراین استفاده از آن هم بدون نظر پزشک جایز نیست.

درد در بارداری و بعد از زایمان چه علتی دارد؟

دیسپارونی و انقباضات کف لگن حین بارداری هم معمولا علل روانی دارد و به دنبال ترس از آسیب دیدن جنین اتفاق می افتد. همین طور بعد از زایمان و موقع شیردهی هم به دلیل بالا بودن سطح پرولاکتین، ترشح هورمون استروژن کاهش پیدا می کند و مخاط واژن مانند دوران یائسگی خشک می شود.