چطور بفهمیم کودک‌مان تنبلی چشم دارد؟
همه راه های شناسایی یک اختلال چشمی شایع در کودکان
شما به‌عنوان پدر و مادر باید حواس‌تان به تمام توانایی‌های فرزندتان باشد و مراقب باشید که آیا همه چیز رو به راه است یا نه. یکی از مهم‌ترین حواس انسان بینایی است و شما به‌عنوان والدین باید حواس‌تان به بینایی فرزندتان باشد که آیا چشمان او قدرت نرمال دیدن را دارد یا خدای نکرده مشکلی وجود دارد. متاسفانه برخی والدین به‌دلیل آگاهی کم، دیر متوجه مشکلات فرزند خود می‌شوند و ممکن است یک مسئله کوچک به کم‌بینایی یا حتی مشکلات جدی‌تر منجر شود. پس لازم است از همین الان دقت لازم را داشته باشید و اگر مشکلی به لحاظ کم‌بینایی وجود دارد هرچه زودتر آن را تشخیص داده و برای رفع آن اقدام کنید. حساسیت موضوع ما را بر آن داشت تا اطلاعات مهمی در این باره دراختیارتان قرار دهیم.
علت تنبل شدن چشم‌ها چیست؟
تنبلی چشم علل مختلفی دارد که عبارتند از: تنبلی ناشی از عیوب انکساری، انحراف چشم و اختلاف نمره دو چشم. تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که عیب انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که چشم دیگر سالم است) یا در دو چشم (در حالی که اختلاف قابل‌توجهی بین شماره دید دو چشم وجود دارد) پدید می‌آید. در این حالت چشم ضعیف‌تر، تنبل می‌شود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم نیز می‌تواند منجر به تنبلی هر دو چشم شود. انحراف چشم می‌تواند باعث دوبینی شده و اگر این مشکل را درمان نکنید، مغز فرزند شما می‌آموزد تصاویر ناقص دریافت شده از آن چشم را نادیده بگیرد و این می‌تواند به‌طور چشمگیری آسیب‌زا باشد. اشکالات مادرزادی در ساختمان چشم، مانند آب مروارید و پایین افتادگی پلک و کدورت قرنیه هم ممکن است باعث شود چشم نتواند تصویر واضحی دریافت کند و به‌تدریج دچار تنبلی شود. کم‌بینایی در کودکان به‌دلیل توارث و ژنتیک هم به وجود می‌آید و اگر در خانواده درجه اول، کسی به این بیماری مبتلا باشد، به احتمال بیشتری فرزندتان به آن مبتلا خواهد شد.
کی نمایان می شود؟
تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های چشم کودک شما آن‌طور که لازم است رشد نمی‌کند. در حقیقت تنبلی چشم زمانی آغاز می‌شود که یکی از چشم‌ها تمرکز بیشتر و دیگری دید کمتری داشته باشد. در حقیقت زمانی که بینایی یک چشم تکامل پیدا نکند، در این حالت اگرچه یک چشم ظاهرا سالم است اما کاهش دید مرکزی به وجود می‌آید و دید چشم ممکن است با عینک هم کامل نشود.
چطور اتفاق می افتد؟
از زمان تولد تا 8 سالگی، چشم و مغز کودک، ارتباطات حیاتی ایجاد می‌کنند. هر چیزی که دید یک یا هر دو چشم را مسدود یا تار می‌کند، می‌تواند باعث کند شدن یا جلوگیری از این ارتباطات شود. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، مغز ممکن است تصاویری که توسط یک یا هر دو چشم دیده می‌شود را کاملا تشخیص دهد. در این صورت مغز شروع به چشم‌پوشی از تصاویر دیده شده توسط چشم دیگر که به نظر می‌رسد سالم اما ضعیف‌تر است، می‌کند. از دست دادن قدرت بینایی (که بیشتر به ناتوانی حسی مربوط است نه ناتوانی فیزیکی) را با نام تنبلی چشم یا «amblyopic» می‌شناسند.
چه عوارضی دارد؟
دکتر علیرضا نادری، جراح و متخصص چشم، در سایت شخصی خود می‌نویسد: برخی مشکلاتی که ممکن است افراد کم‌بینا با آن مواجه شوند به شرح زیر است:
مشکل در دید دور: افراد کم‌بینا اغلب در تماشای تلویزیون، دیدن تخته کلاس، خواندن نام خیابان‌ها و دیدن افراد با مشکل روبه‌رو می‌شوند.
از دست دادن درک عمق: در چنین حالتی، فرد نمی‌تواند تشخیص دهد که ارتفاع یا عمق تا چه حد است و ممکن است متوجه نشود اندازه پله‌ها چقدر بالا یا پایین است. چنین کودکانی ممکن است در راه رفتن در شرایط ناهموار و پستی و بلندی‌ها دچار مشکل شوند.
اختلال در رنگ‌بینی: تنبلی چشم ممکن است باعث شود که فرد قادر به تمایز رنگ‌ها نباشد که این مشکل با نام اختلال در دید رنگ سبز –قرمز یا زرد– آبی شناخته می‌شود. به‌عنوان مثال، افراد دارای این مشکل قادر به تمایز رنگ‌های چراغ راهنما در چهارراه‌ها نیستند یا نمی‌توانند کارهای هنری دقیق که نیاز به رنگ‌شناسی دارند را انجام دهند.
از دست دادن حساسیت کنتراست: تشخیص لبه‌ها (مانند لبه پله‌ها و...)، دیدن سایه‌روشن‌ها خصوصا در هوای مه‌آلود و ابری یا در تشخیص چهره افراد مشکلاتی است که ممکن است افراد کم‌بینا با آن مواجه شوند.
مشکل در دید نزدیک: برای چنین فردی خواندن متن، نوشتن، کار با کامپیوتر و... با دشواری همراه است.
از کجا به تنبلی چشم کودک‌تان پی ببرید؟
تشخیص آمبلیوپی یا تنبلی چشم معمولا مشکل است، زیرا در این حالت ظاهر چشم‌ها طبیعی بوده و به نظر می‌رسد که دید کودک اشکالی نداشته باشد. اما والدین هم می‌توانند در تشخیص تنبلی چشم فرزند خود موثر باشند و با دقت و بررسی می‌توانند به علائمی از این بیماری در فرزندشان پی ببرند. مهم‌ترین علائم هشداردهنده اختلالات و بیماری‌های چشمی که باید در منزل حواس‌تان به آنها باشد شامل این موارد است: مالیدن چشم‌ها با دست بیش از حد طبیعی، تورم، ریزش اشک، قرمزی، حساسیت به نور و بستن چشم‌ها در برابر نور، تاری دید، افتادن پلک یا تغییر رنگ مردمک چشم هستند. اگر فرزندتان قادر نیست رنگ‌ها، فاصله‌ها، ارتفاع و... را به خوبی تشخیص دهد یا احساس می‌کنید در دیدن خطا می‌کند، حتما او را در هر سنی که هست برای معاینه نزد پزشک ببرید.
چه زمانی باید معاینه انجام دهید؟
چشم‌های کودک شما حتما باید قبل از سنین مدرسه مورد ارزیابی قرار گیرد، چراکه بهترین زمان برای درمان تنبلی چشم قبل از 6سالگی است. در این بررسی مواردی مثل اینکه کودک‌تان در برابر نور چشمان خود را نمی‌بندد، هر دو چشم مانند هم حرکت می‌کنند و دید هر دو چشم خوب است، مورد بررسی قرار می‌گیرد. متخصصان چشم پزشک معتقدند چشمان کودکان شما باید در 6ماهگی، 3سالگی، 6سالگی و بعد از آغاز مدرسه هر دوسال یک‌بار بررسی شوند. گفته می‌شود بعد از 6سالگی هرقدر درمان تنبلی چشم به تعویق بیفتد، احتمال درمان کمتر خواهد شد. به طوری‌که بعد از 10سالگی حتی ممکن است این بیماری درمان نشود.
اگر درمان را پشت گوش بیندازید!
حتما باید نسبت به پیگیری و درمان تنبلی چشم کودک خود اقدام کنید چراکه اگر به ضعف و مشکلات بینایی رسیدگی نشود بیماری‌های مرتبط با بینایی می‌تواند به تاخیر در فرآیند رشد منجر شود و کودک را دچار مشکلات آموزشی و درنهایت از دست دادن بینایی کند. این را هم باید بگوییم که اگر مشکلات بینایی در کودکان به‌موقع تشخیص داده شود قابل درمان است. براساس تحقیقات متخصصان و چشم‌پزشکان، اختلال در دید عمقی، اختلالات تحصیلی و یادگیری، نابینایی یا کاهش بینایی دائم، کاهش قدرت تمرکز و تفکیک و احتمال بیشتر حوادث و معلولیت را از عوارض ناشی از تنبلی چشم در کودکان دانستند.
چشم‌های تنبل چطور درمان می‌شوند؟
برای درمان این بیماری معمولا علت آن را از بین برده و سعی می‌شود از چشم ضعیف‌تر بیشتر کار کشیده شود. در اغلب موارد تصحیح عیب انکساری شاید تنها اقدام لازم باشد وکودک پس از استفاده از عینک بینایی کامل پیدا کند. یکی دیگر از درمان‌هایی که می‌توان برای این مشکل توصیه کرد بستن چشمی است که به خوبی کار می‌کند. البته این روش حتما باید توسط پزشک تجویز شود و ساعت بسته بودن چشم و تعداد دفعات آن در هفته، توسط متخصص مشخص شود. استفاده از قطره آتروپین هم برای درمان کاربرد دارد. همان‌طور که چشم‌بند بینایی را در چشم سالم مسدود می‌کند، قطره آتروپین نیز به‌طور موقت بینایی در چشم قوی را تار کرده و باعث می‌شود که مغز تلاش کند تصاویر دیده شده توسط چشم ضعیف را تشخیص دهد. جراحی، تمرینات بینایی و برخی بازی‌ها هم از دیگر روش‌های درمان این مشکل به‌شمار می‌روند.