باید و نبایدهای تغذیه تابستانی

بنا بر اعتقاد متخصصان طب سنتی، هر پدیده‌ای در عالم طبیعت، مزاجی دارد و مزاج فصل تابستان، گرم و خشک است و شدت گرمی و خشکی در این فصل باعث آسیب بیشتر به فرد، به ویژه افرادی که مزاج گرم و خشک دارند می‌شود، بر این اساس ضروری است در آداب زندگی به خصوص تغذیه، نکات پیشگیرانه لحاظ شود.

۶ تدبیر پیشگیرانه طب سنتی برای حفظ سلامت

عضو هیأت علمی دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: یکی از مهم‌ترین راه‌های نگهداری تندرستی و پیشگیری از بیماری‌ها، به کار بستن تدابیر متناسب با هر فصل در گذر سال برای حفظ اعتدال بدن است.

دکتر مجید انوشیروانی افزود: حکیمان بر این باور بودند که همان گونه که بیماری بدون سبب رخ نمی‌دهد، تندرستی نیز بدون تدبیر و تدارک سبب‌های آن، پایدار و برقرار نمی‌ماند. ‌

وی با بیان اینکه هر فرد با مزاجی خاص متولد می‌شود و در طول سالیان عمر عوامل مختلفی، مزاج را دستخوش تغییر می‌کند، ادامه داد: ‌پزشکان کهن تدابیر طب سنتی پیشگیرانه را بر ۶ نوع آب و هوا، خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها، تحرک بدنی، خواب و بیداری، استفراغ (دفع مواد زائد) و احتباس (نگهداری مواد حیاتی در بدن) و نیز مسائل روحی و روانی دانسته‌اند.

این مسوول در مورد دانش تغذیۀ نیاکان بیان کرد: حکیمان ایرانی بهترین خوراک‌های تابستانه را انواعی می‌دانستند که هم لطیف، سبک، خوشگوار و زودهضم باشد، و هم طبع سرد و تر معتدل داشته باشد، و هم مانع تحریک و افزونی صفرا باشد تا از آسیب‌های گرمی و خشکی مفرط هوا جلوگیری کند و محیط داخلی بدن را در حالت تعادل نگاه دارد.

پرهیز تابستانی از پرخوری و مصرف غذاهای با طبع گرم و خشک

عضو هیأت علمی دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: با توجه به اینکه مزاج تابستان، گرم و خشک است، پرهیز از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های با طبع گرم و خشک برای حفظ اعتدال مزاج ضروری است.

با توجه به این که مزاج تابستان، گرم و خشک است، در این فصل پرهیز از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های با طبع گرم وخشک برای حفظ اعتدال مزاج ضروری است.

دکتر انوشیروانی افزود: بر این اساس مصرف سبزیجاتی مانند تره و شاهی تند، سیر و پیاز، پیازچه تند و ادویه ای نظیر فلفل، زنجبیل، دارچین و نیز سس‌های تند در این فصل توصیه نمی‌شود و از سویی باید دانست که شوریجات و آجیل شور، پخت غذا به شکل بو دادن، تف دادن و سرخ کردن باعث خشکی طبع غذا می‌شود.

وی ادامه داد: در فصل تابستان اجتناب از غذاهای سنگین و غلیظ و همچنین خودداری از پرخوری نیز باید مورد توجه قرار گیرد و مقدار خوراک باید کمتر شود چرا که به‌ سبب تغییر در توزیع حرارت در سطح و عمق بدن در هوای گرم تابستان، نیروی هاضمه دچار سستی و کم‌توانی می‌شود و از پس هضمِ مقدارِ زیادِ غذاهای سنگین برنمی‌آید؛ از این رو کاستن از خوراک در تابستان به حفظ سلامت بدن و دستگاه گوارش کمک می‌کند.

وی ادامه داد: خرما، شیرۀ انگور، عسل، حلوا ارده، گردو، پسته، باقلوا، حلوا و شیرینی‌های چرب مانند دونات از جمله غذاهای بسیار گرم به شمار می‌روند.

دکتر انوشیروانی اضافه کرد: برخلاف تصور رایج، خوراکی‌های گرمی‌بخش همواره و در همه مزاج‌ها به سود تندرستی و تقویت بدن نیست و چه‌بسا موجب امراض حاد شود.

مصرف غذاهای شیرین و گوشت قرمز در تابستان ممنوع

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفت و گویی با اشاره به اینکه غذاهای آبکی در فصل تابستان برای بدن مفیدتر است، گفت: در فصل تابستان باید مصرف شیرینی طبیعی به حداقل برسد و از مصرف زیاد انجیر و موز پرهیز کرد، علاوه براین مصرف حداقلی گوشت‌های قرمز مثل گوشت شتر و شتر مرغ نیز توصیه می‌شود.

گوشت‌های قرمز حرارت زیادی دارند بنابراین مصرف گوشت سفید برای فصل تابستان مناسب‌تر است.

دکتر محمدرضا مهری با بیان اینکه گوشت‌های قرمز حرارت زیادی دارند بنابراین مصرف گوشت سفید در تابستان مناسب تر است، افزود: مصرف غذاهایی مانند فسنجان را باید در این ماه به حداقل رساند، علاوه بر این مصرف چای پررنگ به دلیل افزایش دفع آب بدن توصیه نمی‌شود.

وی با اشاره به اینکه مصرف زیاد مواد غذایی و پرخوری در فصل تابستان می‌تواند برای بدن مضر باشد، اظهار کرد: در این فصل باید مصرف ماکارونی و کته برنج را به حداقل رساند و در عوض مصرف غذاهای با طبع سرد و تر مانند آب‌دوغ‌خیار در این ماه توصیه می شود.

این متخصص طب سنتی و ایرانی اظهار داشت: از سویی چون مصرف ماست و دوغ به همراه غذا موجب اختلال در هضم غذا می‌شود، می‌توان به عنوان وعده شام یک کاسه ماست را با نعناع مصرف کرد.

دکتر مهری اضافه کرد: بی‌خوابی باعث خشکی بدن می‌شود بنابراین توصیه می‌شود افراد با طبع گرم و خشک در روز استراحت کمی داشته باشند.

وی ادامه داد: انجام بعضی ورزش‌های سخت در تابستان نیز فرد را دچار گرمازدگی و عطش می‌کند، بنابراین توصیه می‌شود افراد از انجام حرکات ورزشی سنگین در طول روز پرهیز کرده و علاوه بر پوشیدن لباس نخی و کتانی با رنگ های روشن، از اعمال یداوی اجتناب کنند.

تاکید بر مصرف غذاهای با طبع سرد در فصل گرم

مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: در تابستان مصرف غذاهایی که طبع سرد دارند و فعالیت غدد عرق را بیشتر کرده و باعث گشادی عروق در سطح پوست و خنکی بدن می‌شوند، مناسب‌تر است.

دکتر زهرا اباصلتی افزود: از جمله این نوع غذاها می‌توان به غذاهای دریایی همراه با سیر، ماست و خیار و دوغ با مقدار کمی نمک که تأمین‌کننده املاح بدن باشد، اشاره کرد.

در فصل تابستان به جای استفاده از گروه کربوهیدرات‌ها باید بیشتر از سبزیجات استفاده کرد و میزان مصرف پروتئین و چربی را در حد استاندارد نگه داشت.

وی ادامه داد: همچنین بهتر است که در این فصل به جای گروه کربوهیدرات‌ها بیشتر از سبزیجات استفاده کرد و میزان مصرف پروتئین و چربی را در حد استاندارد نگه داشت.

وی بیان کرد: توصیه می شود افراد پس از بیدار شدن از خواب با یک صبحانه کامل بدن خود را تقویت کنند و در صبحانه میوه‌های تازه مصرف کنند چرا که خوردن یک غذای مقوی باعث افزایش انرژی در طول روز می‌شود.

اباصلتی با اشاره به فواید مصرف ماهی، بیان کرد: ماهی نه تنها حاوی پروتئین و چربی سالم است، بلکه کالری کم و سبکی دارد و در عین حال می تواند شما را سیر نگه دارد، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش دهد؛ همچنین دارای خواص ضدالتهابی است و باعث می‌شود که کمتر در معرض خطراتی مثل آفتاب سوختگی قرار گیرید.

وی افزود: مصرف غذاهای سبک و انواع نوشیدنی‌های گیاهی در فصل تابستان نباید فراموش شود و روزهای گرم سال مصرف غذاهای سبک‌تر و کم حجم‌تر مناسب‌تر است و معتقدیم که می‌توانیم از طریق مصرف سوپ سبزی‌ها، انواع نوشیدنی‌های گیاهی مثل چای سبز، عرقیات گیاهی مقدار زیادی مایعات وارد بدن خود کنیم.

وی با تأکید بر اینکه باید مصرف فست فودها در تابستان کنار گذاشته شود، گفت: هر آنچه که در روغن تفت داده شده است نیاز بدن به آب را افزایش می‌دهد و نمک بیشتری وارد بدن می‌شود و شبکه دفاعی را ضعیف می‌کند، بنابراین بهتر است از غذاهای حاوی گوشت، سبزیجات و منابع پروتئینی و حبوبات استفاده شود و آشپزخانه با غذاهای رنگارنگ پر شده و از مصرف غذاهای بسته‌بندی شده و آماده خودداری شود.

تاکید بر مصرف میوه‌های با طبع سرد

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به اینکه مصرف میوه‌های با طبع سرد و تر مانند هنداونه در فصل تابستان توصیه می‌شود، افزود: البته مصرف این میوه برای افرادی که معده سردی دارند می‌تواند موجب مشکلات هاضمه شود.

دکتر مهری افزود: سیب ترش، آلبالو، شاتوت، مایعات مانند شربت سکنجبین از جمله مواد غذایی مناسب برای فصل تابستان است.

مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز گفت: در روزهای گرم سال توصیه بر خوردن بیشتر میوه داریم، زیرا انجام این کار موجب بالارفتن ذخایر آب بدن‌ می‌شود و بهتر است آب همراه با مواد فیبری نگه‌دارنده مصرف شود تا به تدریج وارد دستگاه گوارش‌ شده و سریع دفع نشده و موجب یبوست نشود که مصرف هویج، هندوانه، طالبی، خربزه، هلو و یا خاکشیر می‌تواند در این زمینه بسیار مفید باشد.

دکتر اباصلتی ادامه داد: در فصل گرما نوع تغذیه‌ ما باید تغییر کند و به همین دلیل میوه و سبزیجات این فصل ویژگی‌های خاص خود را دارند و در واقع نوع نیاز ما در فصل گرم با خلقت‌مان همگون شده است.

مرطوب و دهیتراته نگه داشتن بدن با مصرف آب الکترولیت‌دار

مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در تابستان باید بدن خود را مرطوب و هیدراته نگه داریم، چون در این فصل بدن برای خنک نگه داشتن خود عمل تعریق را افزایش می‌دهد، بنابراین یکی از نیازهای اولیه در این روند، تأمین آب و الکترولیت‌های بدن است.

دکتر اباصلتی با اشاره به اینکه به جای آب بهتر است که آب‌الکترولیت‌دار نوشیده شود، افزود: نباید فراموش کرد که با تعریق فقط آب از دست نمی‌رود، بلکه الکترولیت‌های با ارزشی مثل سدیم و پتاسیم هم از دست می‌روند، سدیم و پتاسیم ۲ عنصر بسیار مهم برای حفظ فشار خون و عملکرد شبکه عصبی، اسکلتی و ریتم قلب هستند و به همین جهت تأمین الکترولیت‌ها بسیار مهم است.

وی گفت: با افزودن کمی آب لیموی تازه و نمک به آب، الکترولیت‌ها ترمیم می‌شوند و این بی حالی و اُفت فشار را بهبود بخشیده و شبکه ایمنی را تقویت می‌کند، ضمن اینکه می‌توان برای تأمین الکترولیت‌های لازم، پودر اُ.آر.اس را با آب مخلوط کرده و استفاده کرد.

این مسوول اظهار داشت: افرادی که در محیط‌های گرم کار می‌کنند و تعریق زیادی دارند طبیعتاً احساس تشنگی بیشتری می‌کنند و نیاز به نوشیدن آب در آن‌ها بیشتر می‌شود، بنابراین قبل از آن که دچار کم‌آبی شوند باید آب مورد نیاز بدن را با نوشیدن آب الکترولیت‌دار تامین کنند.

وی با بیان اینکه، درست‌تر آن است که اصلاً نگذاریم بدن به مرحله‌ای برسید که به دلیل حس تشنگی نیاز به آب پیدا کند، ادامه داد: بنابراین توصیه‌ می‌شود به اندازه‌ کافی در این فصل به بدنتان آب برسانید تا از آسیب‌های ناشی از کم‌آبی دور بمانید و آب رساندن به بدن هم به این معنی نیست که تنها آب بخورید.

دکتر اباصلتی عنوان کرد: مایعات مصرفی در تابستان نباید خیلی داغ و نه بسیار سرد باشند، زیرا مایعات بسیار سرد به دستگاه‌های مختلف بدن آسیب وارد می‌کنند و به خصوص در کار طبیعی کبد و معده اختلال ایجاد کرده و در مسیر گوارش انسداد ایجاد می‌کنند.

وی افزود: دسرهای غذایی سرد معمولاً باعث تضعیف شبکه گوارش می‌شوند، مصرف غذاها و نوشیدنی‌های بسیار سرد باعث می‌شود که عمل هضم غذا کند شود.

متخصص طب سنتی و ایرانی نیز با بیان اینکه در مصرف آب نباید زیاده روی کرد، زیرا این می‌تواند مشکلاتی را بدن ایجاد کند، ادامه داد: بهترین نشانگر کم آبی بدن، احساس تشنگی است اما توصیه می‌شود افراد آب را تا یک ساعت بلکه ۲ ساعت بعد از غذا مصرف نکنند.

دکتر مهری افزود: اگر پس از خوردن غذا، احساس تشنگی بر فرد غالب شد می‌تواند مایعات گرم را به مقدار کم و جرعه جرعه مصرف کند.

توصیه های طب ایرانی برای پیشگیری از گرمازدگی

عضو هیأت علمی دانشکده طب ایرانی و مکمل مشهد با بیان اینکه رعایت تدابیر و توصیه های تابستانی برای پیشگیری از گرمازدگی بسیار حائز اهمیت است، گفت: در روزهای گرم سال استفاده از مصرف میوه‌های با مزاج سرد از جمله آلبالو، گیلاس، آلو، هندوانه و نیز استفاده بیشتر از سبزی‌های با مزاج سرد مثل کاهو، کدو، اسفناج و خیار مورد تأکید است.

دکتر عالیه کیانی‌طلایی افزود: پرهیز از مصرف غذاهای گرم و خشک، یخ، اجتناب از ورزش سنگین، پوشیدن لباس‌های نخی و کتان، شنا، استراحت در مکان‌های خنک و پرداختن به کارهای فاقد نیاز به فعالیت زیاد و استفاده از وسایل خنک کننده مناسب نیز در فصول گرم مورد تاکید است.

وی ادامه داد: عدم مصرف غذاهای غلیظ و سنگین، مصرف غذاهای سریع‌الهضم و لطیف، مصرف شربت خاکشیر و آلو و تخم شربتی و بالنگو به همراه گلاب، شربت‌های ریواس، انار، آبلیمو، نارنج، آلبالو و انواع سکنجبین ساده و عنابی یا بهی یا زرشکی، برای پیشگیری از گرمازدگی توصیه می شود.

این پزشک طب سنتی عنوان کرد: اجتناب از پیاده‌روی در زیر تابش مستقیم خورشید نیز مورد تأکید است چرا که علاوه بر افزایش گرمی و خشکی بدن، سبب سوء مزاج مغز می‌شود و افراد در صورت ضرورت به پیاده‌روی در زیر آفتاب باید از پوشش سر استفاده کنند.

دکتر کیانی‌طلایی افزود: در صورتی که احساس تشنگی بر فرد غلبه کند، استحمام با آب ولرم یا خنک مؤثر است و پاکسازی مناسب در این فصل هم قی و اسهال است.

وی ادامه داد: شیوع بیماری‌های گوارشی در فصل تابستان به دلیل ضعف هاضمه است که به دلیل گرمی هوا رخ می‌دهد و رعایت تدابیر این فصل، در افراد با مزاج گرم و خشک و جوانان ضرورت بیشتری دارد.