تاثیر خودمراقبتی بر سلامت روان

قدسیه حکیم‌زاده، با اشاره به اهمیت خودمراقبتی و تاثیر آن بر سلامت روان، اظهار کرد: خودمراقبتی عملی است که در آن هر فرد از دانش و مهارت و توان خود استفاده می‌کند تا به طور مستقل از سلامت خود مراقبت کند. منظور از به طور مستقل، تصمیم‌گیری درباره خود است یعنی مسئولیت مراقبت و ارتقای وضعیت زندگی خود را به عهده بگیرد؛ البته این تصمیم‌گیری در مواقعی می‌تواند از نظر دیگران متاثر باشد.

وی با بیان اینکه سلامت روان باید در اولویت قرار داده شود، افزود: خودمراقبتی فعالیتی است که مردم برای تامین حفظ و ارتقا سلامت خود انجام می‌دهند اما نگاه جامع‌تر این مراقبت می‌تواند به فرزندان، خانواده، دوستان، همسایگان، هم محلی‌ها و همشهری‌های نیز گسترش یابد.

کارشناس مسئول سلامت روان مرکز بهداشت خوزستان در خصوص تعریف خودمراقبتی گفت: خودمراقبتی رفتار داوطلبانه و فعالیت آموخته شده است. همچنین حق و مسئولیتی همگانی برای حفظ سلامت خود، خانواده و نزدیکان و بخشی از مراقبت‌های نوزادان کودکان، نوجوانان و سالمندان است. ویژگی دیگر خود مراقبتی این است که از بزرگسالانی که قادر به خودمراقبتی نیستند و نیازمند دریافت مراقبت‌های بهداشتی از ارائه‌دهندگان خدمات اجتماعی یا بهداشتی هستند، مراقبت شود.

انواع خودمراقبتی

حکیم‌زاده بیان کرد: خودمراقبتی تنظیم‌کننده شامل عملیات منظم حفظ سلامت مانند خوردن، خوابیدن و اصلاح سبک زندگی، خودمراقبتی پیشگیرانه شامل انجام اعمال انتخاب شده توسط خود فرد مانند ورزش، رژیم غذایی و معاینات غربالگری برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها و خودمراقبتی واکنشی شامل پاسخ به علائمی است که توسط پزشک، برچسب بیماری نخورده است اما می‌تواند پیش‌آگهی بیماری باشد.

وی افزود: خودمراقبتی بازگرداننده سلامتی نیز شامل پذیرا بودن یک رژیم درمانی یا یک تغییر رفتاری است که توسط درمانگر توصیه می‌شود و پس از احتمال بیماری یا وجود نشانه‌ها بروز می‌یابد.

تفاوت خودمراقبتی و خوددرمانی

کارشناس مسئول سلامت روان مرکز بهداشت خوزستان گفت: گاهی از مفهوم خودمراقبتی برداشت غلطی می‌شود و با خوددرمانی اشتباه گرفته می‌شود. خوددرمانی به مفهوم اقدام به درمان بدون داشتن اطلاعات کافی در زمینه علائم و بیماری‌ها یا تصمیم‌گیری‌های خودسرانه و غیراستاندارد درمانی است از جمله رفتارهای خودسرانه‌ای که با استانداردهای خودمراقبتی تطبیق ندارند مانند استفاده نابجا از دارو که نه تنها موجب درمان بیماری نمی‌شود بلکه موجب ایجاد عوارض دارویی در طول مدت نیز می‌شود.

نقش سواد سلامت روان در خودمراقبتی

وی افزود: خودمراقبتی در سلامت روان نیاز به افزایش سواد سلامت روان دارد بدین معنی که خودآگاهی افراد در مورد اختلالات روان افزایش یابد و به شناسایی، مدیریت و پیشگیری از این اختلالات کمک کند.

کارشناس مسئول سلامت روان مرکز بهداشت خوزستان گفت: سواد سلامت روان جامعه یکی از مهم‌ترین پیش‌بینی کننده‌های سلامت روان است. تحقیقات حاکی از آن است که افزایش دانش افراد درباره سلامت روان و اختلالات روانی، آگاهی بیشتر از نحوه کمک‌خواهی و درمان و کاهش ننگ‌شماری اختلالات روانی در سطوح فردی و اجتماعی، سبب تشخیص به موقع اختلالات روانی می‌شود و آثار مثبت بسیاری بر سلامت روان جامعه و استفاده بیشتر از خدمات بهداشت روان دارد.

ابعاد سواد سلامت روان

حکیم‌زاده با اشاره به توانایی بازشناسی اختلالات روان بیان کرد: گاهی در مورد مشکلات روانی و توانایی شناسایی اولیه علائم و نشانه‌های آن‌ها اولین قدم، رفتار کمک‌خواهی و دریافت خدمات سلامت روان است. یکی از محدودیت‌های مرتبط با سلامت روان، پایین بودن نرخ شناسایی و درمان مشکلات روانی است. افرادی که یک پریشانی روانی یا یک اختلال روانی را تجربه می‌کنند باید بتوانند این علائم و نشانه‌ها را به یک مشکل روانی نسبت بدهند.

وی عنوان کرد: زمانی می‌توان بهترین روش اطلاع‌رسانی در حوزه سلامت روان را مشخص کرد که نیازسنجی اطلاعات بین عموم مردم انجام شود. مطالعات نشان داده‌اند که افراد دنبال اطلاعاتی مانند چگونگی مقابله با استرس، شناسایی نشانه‌های اختلال روانی، چگونگی گفت‌وگو با شخصی که تمایلات خودکشی دارد، تکنیک‌های خودکمکی، گزینه‌های مختلف برای درمان و چگونگی گفت‌وگو با یک بیمار روانی در زمینه سلامت روان هستند.

کارشناس مسئول سلامت روان مرکز بهداشت خوزستان گفت: خدمات سلامت روان در جامعه می‌تواند از منابع مختلف تامین شود؛ به عنوان مثال پزشک، متخصصان سلامت روان، خانواده،  دوستان، کتاب‌ها و اینترنت اما صحت اطلاعاتی که از این منابع دریافت می‌شود می‌تواند متفاوت باشد.

وی افزود: آگاهی و باورهای افراد در زمینه شناسایی عوامل خطر و علل بیماری‌های روانی شامل تداعی‌های اساسی می‌شود که افراد برای توضیح چگونگی مبتلا شدن به اختلالات روانی به کار می‌برند.

انواع خدمات تخصصی سلامت روان

کارشناس مسئول سلامت روان مرکز بهداشت خوزستان با اشاره به اهمیت آگاهی در مورد خدمات حرفه‌ای در دسترس، عنوان کرد: یکی از ابعاد سواد سلامت روان، اطلاع از خدمات تخصصی در دسترس است. خدمات حرفه‌ای در دسترس جمعیت عمومی در وزارت بهداشت شامل ارائه خدمات غربالگری، ارائه آموزش‌های روانشناختی و آموزش‌های پیشگیرانه است که هدف آن شناسایی زودهنگام و پیشگیری از مشکلات سلامت روان است. این خدمات توسط کارشناسان سلامت روان در مراکز خدمات جامع سلامت شهری به صورت رایگان ارائه می‌شود.

وی بیان کرد: خدمات تخصصی‌تر در مراکز سلامت روان جامعه‌نگر یا سراج به صورت رایگان در ۱۵ دانشگاه علوم پزشکی ارائه می‌شود. هدف از این مداخلات، پیشگیری و درمان مشکلات و اختلالات سلامت روان و جلوگیری از عود بیماری است.

حکیم‌زاده افزود: خدمات تخصصی این مراکز شامل تشخیص و درمان اختلالات شدید روان، تشخیص و درمان اختلالات خفیف روان، خدمات مددکاری اجتماعی، ویزیت در منزل، آموزش‌های پیشگیرانه در حوزه سلامت روان شامل مهارت‌های زندگی فرزندپروری و خودمراقبتی و آموزش به بیماران با مشکلات روانپزشکی و خانواده‌های آن‌ها است.