سلامت| کودکان
خشونت و پرخاشگری فرزندان را چگونه کاهش دهیم؟
به گفته روانشناسان رفتارهای پرخاشگرانه که انگیزه درونی دارند، واکنشی است که از محرومیت و ناکامی سرچشمه می‌گیرد.
امروزه بسیاری از خانواده‌ها از خشونت و پرخاشگری فرزندان خود شکایت دارند. آنها تمایل دارند علت این رفتارها را بدانند و راه‌های پیشگیری و اصلاح رفتار را در این زمینه به کار گیرند.
رفتار پرخاشگرانه که از انگیزه پرخاشگری سرچشمه می‌گیرد واکنشی است انفجاری و آتشین نسبت به محرومیت و ناکامی. در واقع پرخاشگری وسیله‌ای رفتاری است برای رسیدن به هدفی مشخص. گاهی پرخاشگری نتیجه عدم توانایی کودک در کنترل خود است که به شکل‌های مختلف بدنی (زدن، لگد پراندن، گاز گرفتن)، یا لفظی (فریاد زدن، رنجاندن) یا به صورت تجاوز به حقوق دیگری مانند (چیزی را به زور گرفتن) یا وسیله‌ای (مانند گرفتن اسباب بازی از کودک دیگر) و یا خصمانه باشد که مقصود از آن آسیب رساندن به دیگری است ظاهر می‌شود.
روانشناسان می‌گویند نوع پرخاشگری رابطه مستقیم با سن، شخصیت، نیرومندی جسمانی، جنسیت و… دارد. همچنین موقعیت و طبقه اجتماعی در تنوع تظاهرات پرخاشگرانه مؤثر است. کارشناسان معتقدند پرخاشگری را باید از جرأت ورزی متمایز دانست جرأت ورزی، دفاع از حقوق یا متعلقات (مانند ممانعت کودک از اینکه کسی به اسباب بازی‌اش دست بزند) یا بیان امیال و آرزوها را بر می‌گیرد.
کودکان هنگامی که با وقایع تنش‌زایی همچون جدایی پدر و مادر یا به دنیا آمدن کودکی جدید رو به رو می‌شوند بیشتر پرخاشگر می‌شوند. البته عوامل دیگری همچون علل ارثی، علل جسمانی (مانند کم کاری یا پرکاری برخی غدد) تنبیه بدنی، تقلید از پرخاشگری والدین، دوستان و فیلم‌های پرخاشگرانه که می‌بینند، نابسامانی خانواده، اعتیاد یکی از والدین، رفتار متضاد والدین، غیبت‌های طولانی والدین و هم چنین تبعیض بین خواهر و برادران نیز موجب پرخاشگری در کودکان می‌شود.
برخی مطالعات نشان می‌دهد که ثبات پرخاشگری دخترها در طول زمان کمتر از پسرهاست در بیشتر جوامع پسرها بیش از دخترها تشویق به ابراز خشونت و پرخاشگری می‌شوند.
به گفته روانشناسان کودک رفتار پرخاشگرانه حدوداً بعد از ۱۸ ماهگی ظاهر می‌شود و قبل از آن اثری از پرخاشگری نیست. از طرفی دیگر عدم توازن در مقابله با رفتار کودک از طرف والدین، مانند نوازش فرزند پس از تنبیه وی، در او حالت تضاد به وجود می‌آورد و کودک را پرخاشگر می‌سازد. این حالت معمولاً به کودک زیانی نمی‌رساند اما اگر ادامه یابد موجب عدم رشد. اجتماعی و وجدان اخلاقی می‌شود و در نتیجه در مراحل بعدی زندگی ممکن است به اختلالات شخصیتی منجر شود.
متأسفانه در بسیاری از موارد در خانواده‌هایی که فرزندان به شدت پرخاشگرند کنش‌های متقابل، غالباً وضعیتی ایجاد می‌کنند، که الگوی رفتار پرخاشگرانه را در خانواده افزایش می‌دهد. وقتی که واکنش خشونت آمیزی بروز می‌کند سایر اعضای خانواده کاری می‌کنند که موجب دامن زدن به رفتار پرخاشگرانه می‌شود.
یکی از دلایل عمده‌ای که موجب پرخاشگری و گاه حتی فراتر رفته و تبدیل به شکستن هنجارها و بزهکاری می‌شود سرزنش و نکوهش‌های بسیار والدین در دوران کودکی و نوجوانی است.سرزنش‌هایی که در انتها موجب از بین رفتن اعتماد به نفس کودکان نسبت به عملکرد خود می‌شود و به همین منظور دائم تلاش می‌کنند تا به جای برآورد و بیان خواسته‌های خود به خواسته‌های دیگران توجه کنند.
متأسفانه این عملکرد والدین در بسیاری مواقع با شکست رو به رو می‌شود زیرا هنگامی که کودک کاری مورد انتظار را انجام می‌دهد ولی نوازش دریافت نمی‌کند احساس می‌کند که به او خیانت شده است به همین دلیل بعدها کودک دچار مشکل شده و راه حل را در گرفتن انتقام با شکستن هنجارها یا پرخاشگری می‌بیند.
متخصصین تاکید دارند که به طور کلی خشونت و پرخاشگری بیشتر عامل بیرونی دارد و فقط در موارد خاص به علل درونی مربوط می‌شود والدین در درجه اول باید محرک‌های محیطی را که موجب تحریک خشم و ایجاد خشونت در فرزندانشان می‌شود شناسایی و سپس برای رفع آن به کمک روان شناسان و متخصصان اقدام کنند.
چند راهکار توصیه شده توسط روان شناسان در درمان پرخاشگری کودکان وجود دارد که بررسی آنها می‌پردازیم:
۱- محدودیت‌هایی برای کنترل پرخاشگری وضع کنید و آنها را با کودک در میان بگذارید.
۲- مدل‌های پرخاشگری را به حداقل برسانید می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید
ساعاتی را که کودک فیلم‌های خشونت‌آمیز تلویزیونی می‌بیند محدود کنید. فیلم‌ها، تصاویر، مجلات و شبکه‌های اجتماعی مورد استفاده کودک را به دقت انتخاب کنید تلاش کنید الگوهایی را در اختیار کودک بگذارید که پرخاشگرانه نباشد.
۳- همدلی را افزایش دهید. آگاهی کودک را نسبت به رنجی که بر اثر پرخاشگری او در افراد یا حیوانات به وجود می‌آید، افزایش دهید.
۴- رفتارهایی را که مغایر با رفتار پرخاشگرانه است، تقویت کنید.
۵- به جای کودک پرخاشگر به کودکی که به وی پرخاش شده توجه کنید.
۶- نحوه ارتباط کودک را با افرادی که با او زندگی می‌کنند مورد بررسی قرار دهید.
۷- دقت داشته باشید اگر قرار است کودک به دلیل رفتار خشونت آمیزش تنبیه شود بهتر است به طریقی باشد که منجر به حمله انتقامی و تلافی‌جویانه از طرف کودک نشود.
۸- فرصت تخلیه هیجانات را برای کودک خود فراهم کنید.
۹- مباحث گروهی یا خانوادگی را که تاکید بر همکاری با دیگران دارد به کار گیرید.
۱۰ - همکاری ، مسئولیت و پیگیری مسائل مورد علاقه کودک را با دادن مسئولیت به کودکان تشویق کنید.
۱۱ - برای مهار رفتار کودکان فنون محروم سازی ممکن است تا حدودی مفید واقع شود. بنابراین رفتارهای پسندیده را به وضوح تشریح و پاداش‌ها و کیفرهای آنها را بیان کنید.
۱۲ - فعالیت‌های ساعتی او را در صورت امکان با همراهی کودکی دیگر طراحی کنید.
۱۳ - جدا از تنبیهات بدنی پرهیز کنید.
۱۴ - علت رفتار پرخاشگرانه کودک را بیابید.
۱۵ - ثبت وقایع روزانه، بازی درمانی، بازی‌های جالب جمله سازی و گوش دادن فعال خوب است به عنوان کمکی برای درک کودکان خشن به کار گرفته شود.
۱۶ - به کودک بفهمانید که با هر رفتار خشونت‌آمیز خود را از شما بیشتر دور می‌کند.
۱۷ - از کودک پرخاشگر بخواهید الگوی مطلوبی برای خود بیابد و فهرستی از رفتارهای الگو را در کوتاه مدت اجرا کند. برای رفتارهای مطلوبش جایزه‌ای به او بدهید و برای اعمال نامطلوبش ممنوعاتی به کار ببرید مانند ندیدن برنامه کودک اما فراموش نکنید تنبیه هرگز.
و در نهایت برای درمان پرخاشگری یا خشونت کودکان این نکته حائز اهمیت است که والدین و مربیان کودک شرایطی فراهم آورند که از پرخاش‌های کودک بکاهند بنا بر این فضایی در اختیار کودک قرار دهید که در آنجا کاملاً احساس آزادی کند و اجازه تحرک داشته باشد.