سکته مغزی قابل پیشگیری است؟

سکته مغزی، یکی از ۳ علت اصلی مرگ و میر در جهان محسوب می‌شود. طبق آمار سازمان‌های جهانی، سالانه حدود ۱۵ میلیون نفر در سراسر دنیا دچار سکته مغزی می‌شوند که یک‌سوم آنها می‌میرند.

در ایران نیز سالانه نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر دچار سکته مغزی می‌شوند که ۱۵ درصد از آنان می‌میرند و حدود ۳۰ درصد زنده می‌مانند اما تا پایان عمر گرفتار ناتوانی‌های مغزی می‌شوند. به همین دلیل پزشکان توصیه اکید دارند که اگر کسی در نزدیکی شما علائم سکته مغزی داشت، باید خیلی فوری و بدون معطلی او را به بیمارستان برسانید تا در ساعت طلایی که ۳ تا ۶ ساعت است، لخته خون از مغزش بیرون آورده شده و درمان شود. وگرنه مرگ یا ناتوانی مغزی دائمیِ او حتمی است.

چرا سکته مغزی می‌کنیم؟

سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون در بخشی از مغز کاهش می‌یابد یا قطع می‌شود. این اتفاق باعث می‌شود که رسیدن اکسیژن و مواد غذایی به مغز مختل شود. در این حالت، سلول‌های مغزی در چند دقیقه از بین می‌روند. ۸۵ درصد از حمله‌های مغزی از نوع مسدود شدن رگ هستند که اگر این حالت طولانی شود، قسمتی از مغز که خون‌رسانی به آن متوقف شده است، از بین می‌رود. چون خون و اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد و سلول‌های مغز برای همیشه از بین می‌روند.

متخصصان می‌گویند سلامت مغز به این وابسته است که اکسیژن و مواد غذایی به آن برسد. بنابراین بسیار مهم است که بیمار بدون هیچ تاخیری به مراکز درمانی رسانده شود. اما چه دلایلی باعث بروز سکته مغزی در بعضی از افراد می‌شود؟

به گفته متخصصان، سکته مغزی وابسته به عوامل مختلفی از جمله افزایش سن است. بعد از ۵۵ سالگی میزان بروز این عارضه ۱۰ برابر افزایش پیدا می‌کند. متخصصان می‌گویند سن قابل دستکاری نیست و نمی‌توان مانع از افزایش آن شد، اما می‌توان با سبک زندگی مناسب، تغذیه سالم و ورزش منظم مانع ابتلا به دیابت و فشار خون بالا شد که از جمله عوامل بروز سکته مغزی هستند.

دکتر بابک زمانی، متخصص مغز و اعصاب و رئیس انجمن سکته مغزی ایران هم درباره دلایل و عوامل بروز سکته مغزی به همشهری‌آنلاین توضیح می‌دهد: غیر از ژنتیک؛ مصرف نامرتب داروها، داشتن دیابت، چاقی، اضافه وزن، فشار خون بالا، کلسترول خون بالا، مصرف بی‌رویه قلیان و سیگار، عدم فعالیت فیزیکی، خواب و استراحت ناکافی و همچنین آلودگی هوا همگی ریسک‌فاکتورهای سکته مغزی هستند و از همه اینها مهم‌تر، فشار خون بالا یا پرفشاری خون است. درواقع مهم‌ترین علت قابل پیش‌بینی برای بروز سکته مغزی، فشار خون بالا است.

این عارضه قابل پیشگیری است؟

برخی آمارها می‌گویند میزان بروز سکته مغزی در ایران ۱.۵ برابر متوسط جهانی است. یعنی اگر در جهان به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر، سالانه ۱۰۰ سکته مغزی بروز کند، در ایران این میزان به ۱۵۰ مورد در هر ۱۰۰هزار نفر می‌رسد. با این حساب، کارشناسان می‌گویند وقوع سکته مغزی ۸۰ تا ۹۰ درصد قابل پیشگیری است.

به گفته کارشناسان اگر لایف استایل یا سبک زندگی شما (تغذیه، تحرک کافی و خودمراقبتی) مناسب باشد، احتمال بروز سکته مغزی در شما بسیار کاهش می‌یابد. کنترل فشار خون بالا و دیابت تحت نظر پزشک، کاهش مصرف غذاهای چرب و حاوی کلسترول و چربی اشباع‌شده، ترک دخانیات، حفظ وزن مناسب، مصرف روزانه میوه‌ها و سبزیجات، ورزش منظم، پرهیز از مصرف خودسرانه برخی داروها و ترک الکل، سبک زندگی سالمی است که پزشکان از آن یاد می‌کنند و تاکید دارند که شانس وقوع سکته مغزی را پایین می‌آورد. البته یک سری عوامل بروز سکته مغزی مثل آلودگی هوا در اختیار افراد نیست که برای در امان ماندن از آن هم شاید بتوان راهکاری پیدا کرد.

علائم سکته مغزی

مشکل در تکلم، ضعف و بی‌حسی ناگهانی در صورت و دست و پا به خصوص در یک سمت بدن، کج شدن دهان و صورت، سرگیج‌های ناگهانی، از دست دادن تعادل و مشکل در راه رفتن، ضعیف شدن دست‌ها، تار شدن دید یا اختلال در بینایی،‌ سردرد شدید و ناگهانی با علت نامعلوم و ناتوانی در خوردن و بلعیدن غذا مهم‌ترین علائم سکته مغزی هستند و پزشکان توصیه می‌کنند که اگر این علائم را در اطرافیان خود دیدید، مبنا را بر سکته مغزی بگذارید و خیلی سریع با اوژانس ۱۱۵ تماس بگیرید.

به گفته متخصصان، درمان سکته مغزی در ساعت اول به مراتب موثرتر از ساعات بعدی است. در ساعت اول از هر دو بیمار که با درمان وریدی مورد مداوا قرار می‌گیرند، یک بیمار نجات پیدا می کند و درآوردن لخته از سر از هر ۳ بیمار باعث نجات ۲ نفر از آنها می‌شود.

دکتر زمانی هم تاکید می‌کند که اگر فرد سکته مغزی به موقع به مراکز درمانی انتقال داده شود و همچنین به موقع مورد رسیدگی کادر درمان قرار گیرد، احتمال نجات او زیاد است و درواقع ۳۰ تا ۵۰ درصد بیماران بدون هیچ پیامد و بدون ناتوانی مغزی بهبود می‌یابند.

سکته مغزی در همه گروه‌های سنی رخ می‌دهد اما شیوع آن در سنین بالاتر بیشتر است. دلیلش هم آن طور که رئیس انجمن سکته مغزی ایران می‌گوید، این است که انواع دمانس، افسردگی، آلزایمر، پارکینسون و ... در سنین بالا است که خیلی شیوع دارد. این بیماری‌ها باعث می‌شوند که خودمراقبتی در فرد کم شود و بنابراین سکته مغزی اتفاق بیفتد.

این متخصص مغز و اعصاب می‌گوید: اما این دلیل نمی‌شود که سکته مغزی در جوانان رخ ندهد. اتفاقا سکته مغزی در زیر ۴۰ سالگی هم زیاد رخ می‌دهد و شیوع آن در جوانان از شیوع بیماری‌ای مثل ام‌اس خیلی بیشتر است. درواقع میزان بروز آن در میان جوانان ۴ برابر شیوع ام‌اس است. او می‌گوید: این عارضه حتی در بین ورزشکاران هم به دلیل ورزش‌های سنگینی که انجام می‌دهند، شایع است.

آمارها می‌گویند ۳۰ درصد (حدود یک‌سوم) افرادی که در کشورمان دچار سکته مغزی می‌شوند، زیر ۵۰ سال دارند که این رقم ۱۰ سال کمتر از میانگین جهانی است. برخی متخصصان با تایید این موضوع که سن سکته مغزی پایین آمده است، می‌گویند: عواملی مانند ژنتیک و آب و هوا هم در بروز این عارضه باید بررسی شوند. چراکه این دو عامل نیز در بروز سکته مغزی نقش و سهم مهمی دارند.

البته رئیس انجمن سکته مغزی ایران می‌گوید: نه آمار دقیقی از وقوع سکته مغزی در کشور وجود دارد و نه می‌توان با اطمینان گفت که سن این عارضه در کشور پایین آمده است. زمانی می‌گوید: احتمالا چون میزان شناسایی و تشخیص موارد سکته مغزی در کشور بیشتر شده، این طور به نظر می‌رسد که آمار آن بالا رفته است. چون اطلاعات پزشکی بیشتر شده است. وگرنه ثبت دقیق آمار سکته مغزی در کشور ما وجود ندارد.

دکتر زمانی ادامه می‌دهد: ما آماری هم از وقوع این عارضه در سن زیر ۴۰ سالگی نداریم. ممکن است آمار بالا رفته باشد یا تغییری نکرده باشد اما دقیق نمی‌دانیم. موضوع این است که در کشور ما هنوز ارزش آمار درک نشده و برایش هزینه نمی‌کنند و بیماری‌ها ثبت نمی‌شوند. آمارهای موجود هم که در سایت‌ها می‌بینیم و می‌خوانیم، رسمی نیستند و از یک مطالعه خاصی برداشته می‌شوند. واقعیت این است که آمار رجیستری کشوری که طی آن، کلیه بیماری‌ها به وزارت بهداشت گزارش شود و همه بیماری‌ها ثبت شوند، نداریم.