بذر چـاقی از کودکی کاشته می‌شود
مصرف غذاهای سالم و در پیش گرفتن سبک زندگی سلامت‌محور، موضوعی است که فقط اختصاص به بزرگسالان ندارد و این سبک زندگی باید از کودکی در افراد نهادینه شود و توصیه می‌شود به کودکان در هر وعده غذایی مقدار کمی غذا داده شود و تعداد وعده‌های غذایی افزایش پیدا کند.
استفاده از بشقاب مخصوص بزرگسالان برای کودکان ممکن است کودک را تشویق به زیاد خوردن کند. به همین دلیل، بهتر است ظروف صرف غذا نیز مخصوص کودک باشد.
چندی پیش، دکتر باقر لاریجانی، فوق تخصص غدد درون‌ریز و رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، در حاشیه نشستی در این پژوهشگاه به اهمیت چاقی کودکان اشاره کرد و گفت: مساله چاقی و اثرات جانبی مثل بیماری‌های قلبی و عروقی که در بزرگسالان وجود دارد، از کودکی و نوجوانی افراد آغاز می‌شود. به علت شیوع چاقی در سال‌های اخیر، درصدی از کودکان ما دچار مقاومت به انسولین و دیابت نوع دو می‌شوند. یکی از مهم‌ترین دلایل چاقی دوران کودکی نیز فعالیت فیزیکی بسیار کم در مدارس است.
در ادامه با دکتر احمدرضا درستی متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، درباره عوامل موثر بر چاقی کودکان بیشتر گفت‌گو می کنیم.
چاقی در کودکی، مشکل در بزرگسالی
چاقی حتی در دوران کودکی، عوارض متعدد فیزیکی و روانی برای کودک دارد. در کودکان چاق مشکلات تنفسی، دردهای مفصلی، بالا بودن چربی و کلسترول خون بیشتر دیده می‌شود. از نظر روانی نیز کودکان چاق بیش از حد نگران چاقی خود هستند و تصور از اندام در این کودکان نامناسب و همراه با احساس خجالت و نگرانی از آینده است. در مجموع مشکلات جسمی و روانی در کودکان و نوجوانان چاق بیش از دیگر افراد است. احتمال زیادی وجود دارد که نوجوانان چاق در بزرگسالی کماکان چاق باقی بمانند و با مشکلات بیشتری مثل بیماری‌های قلبی- عروقی، تصلب شرایین و دیابت مواجه شوند. چربی خون، کلسترول، بالا بودن قند، اوره و به دنبال آن دردهای مفصلی و استخوانی از دیگر عوارض چاقی است که از کودکی همراه فرد باقی می‌ماند. در کنار این موضوعات، بعضی متخصصان معتقدند، بسیاری از بیماری‌های نادر و سرطان‌ها برای افراد چاق بیشتر اتفاق می‌افتد.
میراثی به نام چاقی
معمولا چاقی والدین منجر به چاقی کودکان می‌شود و بخشی از این چاقی می‌تواند وراثتی باشد. با وجود این، حتی افرادی که ژن چاقی دارند، با رعایت رژیم غذایی و سبک زندگی متناسب، در حفظ تناسب وزن کودکان تاثیرگذار خواهند بود. این رفتار می‌تواند به طور غیرمستقیم به اعضای جوان‌تر خانواده و به نسل‌های بعدی آموزش داده شود. هنگامی که غذاهای پرکالری و مواد قندی به وفور در خانه مصرف شود، کودک با این تصور که می‌تواند براحتی این مواد غذایی را مصرف کند، عادت به خوردن چنین غذاهایی پیدا می‌کند. این در حالی است که پدر و مادر نباید در مصرف غذاهای فست‌فود، سرخ‌کردنی و نوشابه‌ها کودک را همراهی کنند. همچنین اگر چنین مواد غذایی در خانه وجود نداشته باشد، کودک در فضای بیرون از خانه نیز تمایلی به استفاده از آنها نشان نمی‌دهد.
چاقی را از کودکی مهار کنید
برای پیشگیری از چاقی در دوران کودکی و حفظ سلامت در بزرگسالی لازم است، افراد سبک زندگی مناسبی را در پیش بگیرند، به این معنی که وعده صبحانه را در برنامه غذایی خود داشته باشند، در طول روز فعالیت فیزیکی کافی داشته باشند، غذاهای سالم و بدون چربی، شکر و نمک مصرف کنند. مقدار غذایی که در طول روز می‌خورند متناسب با سوخت و ساز و شرایط فیزیکی بدن باشد و سرعت غذا خوردن زیاد نباشد. مصرف زیاد آب، سبزیجات و غذاهای فیبری نیز در طول روز بسیار تاثیرگذار است. اگر اعضای یک خانواده سبک زندگی سالمی داشته باشند و این موارد را رعایت کنند، با چاقی بیش از حد دوران کودکی روبه‌رو نخواهند شد.
در کنار این مسائل، اگر والدین کودکی تصمیم به لاغر شدن او می‌گیرند، لازم است با یک رژیم غذایی مناسب، ابتدا کودک را به وزن مطلوب برسانند و سپس شرایط وزنی او را حفظ کنند. رژیم‌های غذایی یا ورزش‌های خاصی که در زمان کم، منجر به کاهش وزن زیاد می‌شود، رژیم‌های غذایی مناسبی نیستند، تاثیر کوتاه مدت دارند و به بدن صدمه می‌زنند.
مرز بین رشد مناسب و چاقی کودکان
رشد کودک ارتباطی به زیاد غذا خوردن یا مصرف غذاهای پرکالری ندارد. همچنین افزایش وزن در همه شرایط نشان‌دهنده رشد مناسب کودک نیست. کودکی را تصور کنید که هنگام به دنیا آمدن حدود سه کیلوگرم وزن دارد و در یک سال به وزن حدود 10 کیلوگرم، یعنی سه برابر وزن زمان تولد می‌رسد. همین کودک در سال دوم فقط یک کیلوگرم وزن اضافه می‌کند و ممکن است مادر فکر کند مشکلی پیش آمده که وزن کودک مثل سال اول زیاد نشده است. در این شرایط اگر مادر آگاهی نداشته باشد، ممکن است غذای بیشتری به کودک بدهد تا وزن او بیشتر شود و به این ترتیب، کودک به شکل کنترل‌نشده چاق می‌شود.
متخصصان تغذیه با اندازه‌گیری پارامترهای مشخص مثل قد، وزن و دور سر تشخیص می‌دهند، وزن کودک طبیعی است یا خیر. به این ترتیب رژیم غذایی که به رشد کودک و نه چاقی بیش از حد کمک کند، در نظر گرفته می‌شود و در مواردی کودکان سالم که غذای کافی مصرف می‌کنند و شرایط فیزیکی متناسب دارند، به عنوان استاندارد در نظر گرفته می‌شوند و قد و وزن متناسب در محدوده‌های سنی مختلف به دست می‌آید. سازمان جهانی بهداشت، استانداردهایی را در قالب نمودارهای تندرستی طراحی کرده که به عنوان الگو برای شناسایی کودکانی که اضافه وزن دارند، در نظر گرفته می‌شود. با استفاده از این نمودارها نیاز به قضاوت از روی ظاهر فرد نیست و ضعیف بودن، دلیل مصرف غذاهای پرکالری نمی‌شود.
تغذیه سالم مادر در دوران بارداری
کودکانی که مادرشان در دوره بارداری غذاهای ناسالم مصرف می‌کند و بیش از حد اضافه وزن پیدا می‌کند، به چاقی دوران کودکی مبتلا می‌شوند. این مساله جدا از ژنتیک مادر است و مادری که به صورت کنترل نشده در دوران بارداری چاق می‌شود، به احتمال زیاد، کودکی با اضافه وزن هنگام تولد به دنیا می‌آورد. معمولا وزن بین 3.5 کیلوگرم تا 3.8 کیلوگرم برای نوزاد وزن زیادی نیست، اما برای نوزادی که بین چهار تا چهار و نیم کیلوگرم وزن دارد، احتمال بیشتری وجود دارد که دوران کودکی، نوجوانی و حتی بزرگسالی را با چاقی بگذراند. بنابراین رعایت تغذیه مناسب در دوران بارداری و مراجعه به متخصص تغذیه، تاثیر مهمی در فرآیند رشد متعادل کودک دارد.