چگونه با پارکینسون کنار بیاییم؟
وقتی دچار بیماری‌هایی مثل آنفلوانزا می‌شوید، خاطرتان جمع است که بعد از یک هفته بهبود می‌یابید و به زندگی روزمره بازخواهید گشت، اما این موضوع درمورد بیماری‌هایی مثل پارکینسون صدق نمی‌کند چراکه این اختلال تا پایان عمر باقی می‌ماند.
وقتی دچار بیماری‌هایی مثل آنفلوانزا می‌شوید، خاطرتان جمع است که بعد از یک هفته بهبود می‌یابید و به زندگی روزمره بازخواهید گشت، اما این موضوع درمورد بیماری‌هایی مثل پارکینسون صدق نمی‌کند چراکه این اختلال تا پایان عمر باقی می‌ماند.
اگرچه پارکینسون اغلب در سنین پیری رخ می‌دهد، اما جوانان نیز ممکن است دچار آن شوند. این بیماری ابتدا معمولا با لرزش دست و پا و ضعف در انجام حرکات خود را نشان می‌دهد. فرد مبتلا به‌‌تدریج متوجه می‌شود انجام کارهای معمول بیش از حد طول می‌کشد.
همچنین ممکن است دچار اختلال در تعادل، سفتی عضلات در یک سمت بدن و تغییر در حالت صورت شود. این علائم با گذشت زمان پیشرفت می‌کنند و به سمت دیگر نیز انتقال می‌یابند، به‌طوری که فرد دیگر نمی‌تواند دستان لرزان خود را از اطرافیان مخفی کند. اگرچه این بیماری مزمن تمامی ابعاد زندگی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، اما با حمایت، آموزش و آگاهی از راهکارهای لازم برای کنار آمدن با آن می‌توان بسیاری از فعالیت‌های روزمره را برای بیمار حفظ کرد و کیفیت زندگی او را بهبود بخشید. در «سبک زندگی» این هفته با بخشی از این راهکارها آشنا خواهید شد.
مهم‌‌ترین قدم در بهبود زندگی پس از ابتلا به بیماری پارکینسون، درخواست حمایت و کمک از دیگران و دریافت آموزش‌های لازم برای زندگی با این بیماری است. هر چه زودتر در این زمینه اقدام شود، بیمار توانایی و آمادگی بیشتری برای مقابله با چالش‌های بیماری پیدا می‌کند. برای این منظور می‌توان با یک مشاور یا روان‌شناس نیز مشورت کرد.
روان‌شناسان با طراحی یک برنامه ویژه می‌توانند به رفع نیازهای بیمار و کنترل زندگی به او کمک کنند. از دیگر راهکارهای مفید در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• حتی‌الامکان، اطلاعات خود را در مورد بیماری افزایش دهید.
• با خانواده و دوستان در مورد مشکلات خود صحبت کرده و از انزوا پرهیز کنید.
• فعالیت‌های مورد علاقه خود را متوقف نکنید و حتی‌الامکان آنها را ادامه دهید.
• از پرسیدن سوال‌های خود از پزشک، پرستار و کادر پزشکی خجالت نکشید، حتی اگر قبلا آنها را پرسیده و پاسخشان را فراموش کرده باشید.
• راه‌های کنترل استرس را بیاموزید تا بتوانید از لحاظ جسمی و روانی، دید مثبتی نسبت به زندگی داشته باشید. استرس فقط وضعیت را وخیم‌‌تر می‌کند.
• احساس غم و ناراحتی به طور طبیعی هر از چند گاهی برای اغلب افراد پیش می‌آید، اما اگر بیشتر اوقات احساس افسردگی دارید شاید لازم باشد تحت‌نظر متخصص از داروهای ضدافسردگی استفاده کنید.
• به گروه‌های حمایتی بیماری پارکینسون بپیوندید. این گروه‌ها محل مناسبی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات بیماران هستند و به شما کمک می‌کنند با راهکارهای جدید کنار آمدن با بیماری آشنا شوید. همچنین به شما نشان می‌دهند در مقابله با دشواری‌های این بیماری تنها نیستید.
برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های روزانه
اگرچه پارکینسون بسیاری از جنبه‌های زندگی روزانه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، اما با برنامه‌ریزی دقیق و فعال نگه داشتن خود می‌توان تا حد زیادی از استرس‌ها کاست و تاثیرات بیماری را بر زندگی خنثی کرد. برای غلبه بر دشواری‌های ناشی از این بیماری به توصیه‌های زیر توجه کنید:
• برای استراحت‌های خود در طول روز برنامه‌ریزی داشته باشید و از آنها چشم‌پوشی نکنید. از کار کردن برای ساعت‌های طولانی پرهیز کنید. بین فعالیت‌های تفریحی نیز باید استراحت داشته باشید. اگر دچار ورم پا یا قوزک شده‌اید، هنگام استراحت یا نشستن پاهای خود را بالا بگذارید.
• انرژی خود را ذخیره کنید. شاید لازم باشد برای این منظور از بعضی فعالیت‌ها بکاهید یا از وسایل و تکنیک‌های کمکی استفاده کنید. اگر در انجام امور روزمره یا کارهای خانه بیش از حد احساس خستگی می‌کنید با پزشک مشورت داشته باشید.
ذخیره‌سازی انرژی بدن
• از فعالیت‌های دشوار بپرهیزید و برای خود هدف‌های واقع‌بینانه تعیین کنید. شاید لازم باشد فعالیت‌های قبل را به شیوه‌های متفاوت و تعدیل‌شده انجام دهید.
• برای تمام فعالیت‌های خود از جمله کارهای خانه، ورزش و تفریحات از قبل برنامه‌ریزی داشته باشید و آنها را با فاصله مناسب از هم انجام دهید. طوری برنامه‌ریزی نکنید که تمام کارها در یک روز یا چند ساعت پشت سر هم انجام شوند. در صورت لزوم، قبل و بعد از هر فعالیت استراحت کنید.
• در صورت بروز خستگی حین فعالیت، بلافاصله دست نگه دارید و استراحت کنید. شاید لازم باشد فعالیت مورد نظر را به روزی دیگر موکول کنید.
• بعد از صرف غذا بلافاصله به فعالیت نپردازید و 20 تا 30 دقیقه استراحت کنید.
• شب‌ها به اندازه کافی بخوابید و سرتان را هنگام خواب بالا بگذارید. برای جلوگیری از اختلال در خواب شبانه از خواب میان‌روز برای ساعت‌های طولانی خودداری کنید.
• از فعالیت‌های فیزیکی سنگین و حمل، کشیدن یا هل دادن اشیای سنگین (بیشتر از 5 کیلوگرم) خودداری کنید.
لباس پوشیدن
• زمان عوض کردن لباس روی صندلی دسته‌دار بنشینید تا تعادل خود را حفظ کنید.
• برای پوشیدن شلوار، لگن خود را به چپ و راست حرکت دهید. این کار را می‌توانید در حالت نشسته روی صندلی یا خوابیده روی تخت انجام دهید.
• از لباس‌های گشاد و کشی در ناحیه کمر استفاده کنید. بهتر است لباس‌ها با دکمه یا زیپ از جلو بسته شوند. دکمه‌ها نیز بهتر است درشت و مسطح باشند. در صورت لزوم می‌توانید برای بستن دکمه‌ها از دکمه‌بند استفاده کنید. برای باز و بسته کردن زیپ نیز می‌توانید به سر آن یک آویز یا بند کوچک وصل کنید و از آن کمک بگیرید.
• از کفش‌های کشی بدون بند استفاده کنید. برای پوشیدن کفش می‌توانید از یک پاشنه‌کش با دسته بلند نیز کمک بگیرید.
استفاده از حمام و سرویس بهداشتی
• در صورت لزوم روی صندلی مخصوص دوش گرفتن بنشینید.
• به جای سردوشی ثابت از دوش متحرک استفاده کنید.
• لیف بهتر است دارای بند بلندی باشد و صابون را داخل خود نگه دارد. در غیر این صورت بهتر است به جای صابون جامد از صابون مایع استفاده کنید.
• بهتر است دمای آب ولرم باشد. آب خیلی داغ ممکن است باعث افزایش خستگی و گیجی شود.
• به حوله‌های خود بند بدوزید تا زمان خشک کردن راحت‌‌تر از آنها استفاده کنید.
• روی زمین حمام، زیر پایی بیندازید تا از لیز خوردن جلوگیری کنید. در غیر این صورت حتما زمین حمام و پای خود را خشک کنید و بعد راه بروید.
• برای کمک به خشک کردن، روی صندلی حمام یک حوله بیندازید و با تکیه دادن به آن پشت خود را خشک کنید. برای این منظور از حوله لباسی نیز می‌توانید استفاده کنید.
• در صورت لزوم از توالت سیار کنار تختخواب استفاده کنید.
• در دستشویی، پایه یا دسته کمکی نصب کنید تا زمان بلند شدن از آن کمک بگیرید.
• اصلاح کردن و رفع موهای زائد، خشک کردن موها، امور آرایشی و... را در حالت نشسته انجام دهید.
• از برس‌ها و شانه‌هایی استفاده کنید که دسته مناسب و بلند یا دسته با جای انگشت داشته باشند.
• از مسواک با دسته مناسب یا مسواک برقی استفاده کنید.
خوردن و نوشیدن
• در خوردن غذا عجله نکنید و برای تمام کردن غذا به اندازه کافی وقت بگذارید.
• آرنج را روی میز بگذارید تا مچ و دست خود را راحت‌‌تر حرکت دهید.
• برای غذا خوردن از صندلی با پشت صاف استفاده کنید.
• زمان نشستن، زانوها و لگن باید با زاویه 90 درجه خم شده باشند.
• برای جلوگیری از لیز خوردن وسایل مقابل خود از سفره و زیربشقابی استفاده کنید.
• از قاشق‌های دسته‌بلند یا قاشق‌های دندانه‌دار استفاده کنید تا مجبور به گرفتن چنگال نشوید. برای بریدن مواد غذایی نیز می‌توانید از چاقوهای راکر یا برقی استفاده کنید.
• برای جلوگیری از بیرون ریختن غذا از محافظ بشقاب یا بشقاب‌های لبه‌دار استفاده کنید.
• برای نوشیدنی‌ها از لیوان‌های دربسته مجهز به نی یا ماگ با دسته بزرگ استفاده کنید.
• هنگام آشپزی، برای جلوگیری از سوختگی حتما از دستگیره‌ها و پارچه‌های محافظ حرارت استفاده کنید.
نوشتن
• برای نوشتن از کاغذهای بزرگ و خودکارهای سنگین‌وزن استفاده کنید. دور دسته خودکار در محل گرفتن انگشت‌ها، چسب نواری برق بپیچید تا با کنترل بیشتری آن را در دست نگه دارید.
• اگر در استفاده از نوشت‌افزار مشکل دارید، حروفچینی کردن را انتخاب کنید. برای این منظور می‌توانید از رایانه یا ماشین حروفچینی کمک بگیرید.
خرید کردن
• قبل از خرید با فروشگاه مورد نظر تماس بگیرید و از موجودی جنس مورد نیاز خود مطمئن شوید.
• اگر می‌خواهید بدون صندلی چرخدار به خرید بروید از قبل با فروشگاه تماس بگیرید و یک صندلی چرخدار یا سبد خرید چرخدار رزرو کنید.
• برای رفت و برگشت به محل خرید حتما با تاکسی تماس بگیرید یا از دوستان و آشنایان درخواست کمک کنید.
نظافت و رسیدگی به امور خانه
• برای نظافت خانه حتما از تی، جارو و ابزار با دسته بلند استفاده کنید.
• هنگام تا کردن و اتو کشیدن لباس‌ها، شستن ظرف‌ها، استفاده از جارو برقی و... روی صندلی بنشینید.
• اگر پریز برق پایین دیوار قرار دارد برای استفاده از آن حتما روی صندلی بنشینید و بعد خم شوید.
• ارتفاع کانتر و میز در خانه باید به اندازه‌ای باشد که به راحتی با صندلی چرخدار یا صندلی معمولی به سطح آن دسترسی داشته باشید.
• برای کاهش مشکل لرزش دست هنگام گرفتن گوشی تلفن از تلفن‌های مجهز به بلندگو یا هدفون استفاده کنید.
• برای تسهیل ارتباط در محیط خانه از سیستم ارتباط داخلی یا واکی‌تاکی استفاده کنید.
نشستن و ایستادن
• برای ایستادن ابتدا آرام از کمر خم شده و بعد بلند شوید.
• بعد از بلند شدن برای چند ثانیه سر جای خود مکث کنید و بعد راه بروید. این کار به حفظ تعادل کمک می‌کند.
• برای افزایش ارتفاع صندلی و محکم کردن جای نشستن، یک بالش اضافی روی صندلی قرار دهید. با این کار فاصله بین ایستادن و نشستن را هم کم می‌کنید.
• برای اینکه راحت‌‌تر از تخت بلند شوید، یک ملحفه را به گوشه تخت ببندید و سر دیگرش را گره بزنید تا زمان بلند شدن از آن کمک بگیرید.
بهبود گرفتگی عضلانی
• پاهای خود را هر شب ماساژ بدهید تا گرفتگی‌های عضلانی را آزاد کنید.
• برای رهایی از گرفتگی عضلانی و کاهش درد، حمام گرم بروید یا از کیسه آب گرم استفاده کنید.
• برای بهبود درد مفاصل و عضلات از ژل مینرال آیس استفاده کنید.
• برای کاهش لرزش دست یک توپ کوچک پلاستیکی را در دست نگه دارید و فشار دهید.
• با مشاهده اولین علائم شروع لرزش روی شکم دراز بکشید و بدن خود را برای 10 دقیقه آرام کنید.
رفع ایست حرکتی و قفل شدن اندام‌ها
• برای جلوگیری از قفل شدن اندام‌ها حین راه رفتن قدم‌های خود را بشمارید.
• اگر دچار ایست حرکتی شدید، پاهایتان را یکی‌یکی سر جای خود تکان دهید.
• از اطرافیان درخواست کنید پای خود را مقابل شما بگذارند یا تصور کنید وسیله‌ای جلوی پایتان قرار دارد و باید از روی آن عبور کنید.
ورزش و فعالیت بدنی
پارکینسون بر توانایی حرکت تاثیرگذار است، اما این مساله دلیل نمی‌شود ورزش و فعالیت بدنی را برای همیشه کنار بگذارید. ورزش عضلات را تقویت می‌کند و انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی را بهبود می‌بخشد. اگرچه ورزش از پیشرفت پارکینسون جلوگیری نمی‌کند، اما باعث افزایش تعادل و کاهش سفتی مفاصل می‌شود. البته قبل از شروع ورزش حتما با پزشک مشورت کنید تا با ورزش‌های مناسب، شدت و مدت انجام آنها و محدودیت‌های خود آشنا شوید. همچنین می‌توانید با مراجعه به متخصص طب فیزیکی برنامه ورزشی مخصوص به خود را دریافت کنید. ورزش مناسب برای هر فرد با توجه به علائم بیماری، سطح آمادگی جسمانی و سلامت او می‌تواند متفاوت باشد.
به طور کلی، ورزش‌های آبی و کششی مثل یوگا برای افراد مبتلا به پارکینسون مناسب‌‌تر هستند. قبل از شروع به ورزش نکات زیر را به خاطر بسپارید:
• قبل از آغاز ورزش بدن خود را گرم و بعد اتمام هر جلسه، بدن خود را با حرکت‌های کششی سرد کنید.
• اگر می‌خواهید هر جلسه 30 دقیقه ورزش کنید، با 10 دقیقه در جلسه اول شروع کنید و به‌‌تدریج آن را در جلسه‌های بعد به 30 دقیقه برسانید.
• به ورزش‌های آبی مثل ایروبیک در آب یا شنا بپردازید. این ورزش‌ها بر مفاصل فشار کمتری وارد می‌کنند و به تعادل کمتری نیاز دارند.
• در یک محیط امن ورزش کنید و از ورزش در نواحی تاریک و روی سطوح لیز، قالیچه‌های کوچک و... بپرهیزید.
• اگر در حفظ تعادل مشکل دارید، نزدیک یک دستگیره یا میله متصل به دیوار ورزش کنید و از آن کمک بگیرید. اگر با بلند شدن و ایستادن مشکل دارید، به جای ورزش روی زیرانداز یا زمین، حرکات ورزشی را روی تخت انجام دهید.
• اگر حین ورزش دچار ضعف یا درد شدید، بلافاصله آن را متوقف کرده و استراحت کنید.
• حتما ورزشی را انتخاب کنید که به آن علاقه دارید. حتی باغبانی نیز می‌تواند فعالیت فیزیکی مناسبی برای مبتلایان به پارکینسون باشد.
• علاوه بر عضلات تنه، ماهیچه‌های فک و صورت و همچنین صدای خود را تقویت کنید. برای این منظور می‌توانید آواز بخوانید یا با صدای بلند مطالعه کنید و لب‌هایتان را به‌صورت غلوشده تکان دهید. شکلک درآوردن در آینه و جویدن غذا با شدت نیز می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد.
تغذیه درست
اگر به پارکینسون مبتلا هستید، به رژیم غذایی خاصی نیاز ندارید، اما باید بدانید این بیماری با کند کردن و سفت کردن حرکات عضلات و ایجاد مشکل در قورت دادن می‌تواند بر نحوه غذا خوردن تاثیر بگذارد و فرد را در معرض سوء‌تغذیه و کاهش وزن قرار دهد. برای جلوگیری از این وضعیت باید حتما مواد مغذی لازم را به بدنتان برسانید. تغذیه مناسب به تاثیرگذاری هرچه بیشتر داروها نیز کمک می‌کند. بسیاری از مبتلایان به پارکینسون از مشکلات اجابت مزاج نیز رنج می‌برند و پس از مصرف داروها دچار حالت تهوع می‌شوند. برای رسیدگی به این مسائل و جلوگیری از کاهش وزن، باید با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کرد.
از نکات مهم برای این بیماران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• تمامی گروه‌های مواد غذایی از جمله انواع میوه و سبزی و گوشت‌های کم‌چرب را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانید.
• درمورد مصرف مکمل‌های تقویتی با پزشک مشورت کنید.
• وزنتان را با ورزش و تغذیه درست، در محدوده طبیعی و متناسب با قد و سن خود نگه دارید.
• از مواد غذایی حاوی فیبر مثل سیب، کلم بروکلی، نخود فرنگی، لوبیا، نخود، نان و پاستا با غلات کامل استفاده کنید.
• مصرف شکر، نمک و چربی‌های اشباع را کاهش دهید.
• از مصرف غذاهای سرخ‌شده، پرچرب و شیرین خودداری کنید.
• حجم هر وعده را کاهش و تعداد وعده‌ها را افزایش دهید.
• از مصرف همزمان مواد غذایی سرد و گرم خودداری کنید.
• بهتر است دمای غذا با دمای محیط یکسان باشد تا حرارت آن باعث حالت تهوع نشود.
• بعد از خوردن غذا استراحت کنید، اما سرتان را بالا نگه دارید. فعالیت بعد از غذا ممکن است حالت تهوع را تشدید کند و باعث استفراغ شود.
• اگر بلافاصله بعد از بیدار شدن از خواب احساس تهوع داشتید، قبل از بیرون آمدن از تخت یک تکه بیسکویت نمکی بخورید.
• شب‌ها قبل از خواب یک میان‌وعده حاوی پروتئین مثل گوشت کم‌چرب مصرف کنید.
• هنگام نوشیدن مایعات از نی استفاده کنید تا عضلات لب، دهان و گلو تقویت شوند.
• اگر به میزان قابل‌توجهی دچار افزایش یا کاهش وزن شده‌اید (بیش از 1 کیلوگرم در روز یا 5/2 کیلوگرم در هفته) با پزشک خود مشورت داشته باشید.
• اگر دچار کمبود وزن هستید و می‌خواهید از مکمل‌های چاقی استفاده کنید حتما با پزشک مشورت داشته باشید زیرا بعضی از این مکمل‌ها با داروهای پارکینسون تداخل پیدا می‌کنند.
• افسردگی می‌تواند اشتها را کاهش دهد. این عارضه معمولا بعد از درمان مشکلات روانی برطرف می‌شود و وزن به میزان طبیعی بازمی‌گردد.
• در صورت کمبود اشتها، قبل از غذا مقداری پیاده‌روی داشته باشید.
• اگر بر اثر پارکینسون دچار افزایش و ریزش بزاق دهان می‌شوید، یک آبنبات سفت در دهان نگه دارید یا آدامس بجوید تا ترشح بزاق اضافه را کنترل کنید.
مصرف همزمان دارو و مواد غذایی
لوودوپا از بهترین داروها برای بیماری پارکینسون است. بهتر است این دارو با معده خالی مصرف شود، یعنی حدود 30دقیقه قبل از غذا یا حداقل 1 ساعت بعد از آن. با این حال مصرف دارو با معده خالی در بعضی افراد باعث ایجاد حالت تهوع می‌شود. در این صورت پزشک ممکن است داروهای دیگری برایتان تجویز کند که البته این کار نیز همیشه حالت تهوع را از بین نمی‌برد. به همین دلیل ممکن است فرد به داروهای دیگر برای کاهش آثار جانبی داروهای پارکینسون نیاز پیدا کند. در موارد نادر، مصرف زیاد پروتئین نیز می‌تواند از کارایی لوودوپا بکاهد. بنابراین لازم است حتما محدودیت‌های غذایی را از پزشک خود جویا شوید.
کنترل حالت تهوع
• برای پیشگیری یا رفع حالت تهوع بهتر است داروی خود را با نوشیدنی‌های شیرین، ملایم و خنک بخورید.
• از مصرف آب پرتقال، گریپ‌فروت و سایر نوشیدنی‌های اسیدی خودداری کنید.
• به جای نوشیدن آب و مایعات حین غذا، آنها را بین وعده‌های غذایی بنوشید.
رفع تشنگی و خشکی دهان
بعضی داروهای پارکینسون ممکن است باعث احساس خشکی و کم‌آبی شوند. برای رفع این علائم نکات زیر را به خاطر بسپارید:
• روزانه 8 لیوان مایعات مصرف کنید. بعضی از بیماران مبتلا به پارکینسون دچار مشکلات قلبی نیز هستند و باید مراقب میزان مایعات مصرفی خود باشند. پس بهتر است برای اطلاع از میزان مجاز مایعات مصرفی خود با پزشک مشورت کنید.
• مصرف کافئین موجود در قهوه، چای، نوشابه کولا و شکلات را کاهش دهید زیرا کافئین با بعضی داروها تداخل پیدا می‌کند و باعث افزایش حس تشنگی می‌شود.
• بعد از هر لقمه غذا یک جرعه آب بنوشید تا دهانتان را مرطوب و قورت دادن را راحت‌‌تر کنید.
• برای افزایش بزاق و مرطوب ماندن دهان از آبنبات استفاده کنید.
• از دهانشویه استفاده نکنید زیرا این محصولات اغلب حاوی الکل هستند و دهان را خشک می‌کنند. از پزشک یا دندان‌پزشک درمورد گزینه‌های مناسب در این زمینه سوال کنید.