مهم‌ترین عامل شیوع سرطان ریه و مرگ افراد
عوارض ناشی از مصرف دخانیات، دومین عامل مرگ و میر جهان به شمار می‌رود. از هر دو نفر سیگاری، یک نفر در اثر بیماری‌ها و عوارض ناشی از مصرف سیگار جان خودش را از دست می‌دهد. همچنین هر شش ثانیه در دنیا، یک نفر در اثر عوارض کشیدن سیگار فوت می‌کند.
مصرف دخانیات، یک معضل مهم بهداشتی- درمانی، اقتصادی و اجتماعی برای جوامع بشری از جمله ایران به شمار می‌رود. متأسفانه امروزه شاهد شیوع روزافزون مصرف سیگار و قلیان در کشور هستیم که موجب ایجاد بیماری‌ها و عوارض بسیاری در بین مردم شده و مرگ آنان شده است.
دکتر داود عطاران؛ فوق تخصص ریه بیمارستان فوق تخصصی رضوی با بیان این مطلب درباره معضلات مصرف دخانیات و چگونگی ترک سیگار می گوید:حدود ۱۵ درصد جمعیت ایران، دخانیات مصرف می‌کنند چنانچه هر ساله، حدود ۶۵ میلیارد نخ سیگار در ایران دود می‌شود. همچنین روزانه، نزدیک به ۳۰ میلیارد تومان برای مصرف سیگار توسط مردم هزینه می‌شود که این امر تبعات اقتصادی و بهداشتی- درمانی زیادی برای کشور دارد.
• مصرف سیگار چقدر در میزان مرگ و میر افراد در جهان مؤثر است؟
عوارض ناشی از مصرف دخانیات، دومین عامل مرگ و میر جهان به شمار می‌رود. از هر دو نفر سیگاری، یک نفر در اثر بیماری‌ها و عوارض ناشی از مصرف سیگار جان خودش را از دست می‌دهد. همچنین هر شش ثانیه در دنیا، یک نفر در اثر عوارض کشیدن سیگار فوت می‌کند. سیگار، عامل اصلی بیماری‌های غیرواگیردار از جمله سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی- عروقی، بیماری‌های مغزی و بیماری‌های تنفسی در دنیاست. مصرف هر نخ سیگار، پنج دقیقه از عمر انسان کم می‌کند و افراد سیگاری قهار، ۱۰ تا ۱۵ سال کمتر از افراد عادی عمر می‌کنند.
• امروزه کشیدن قلیان هم در جامعه رواج بسیاری یافته است، شیوع مصرف قلیان چه عوارضی به دنبال دارد؟
مصرف قلیان در کشورهای خاورمیانه از جمله ایران، هم در بین افراد عامی و هم تحصیل‌کرده رواج دارد. البته مصرف آن در سال‌های اخیر در بین بانوان و گروه‌های سنی نوجوان و جوان کشور نیز رشد کرده است. متأسفانه، بسیاری از افراد به صورت خانوادگی و تفریحی قلیان می‌کشند که این امر برای اعضای خردسال خانواده بدآموزی دارد. در این بین، از نظر علمی، اثرات سوء قلیان نسبت به عوارض سیگار به مراتب بیشتر است. چنانکه ثابت شده، عوارض مصرف یک سرو قلیان به اندازه کشیدن یک پاکت سیگار است، زیرا مقدار مواد شیمیایی و نیکوتین موجود در قلیان، بیشتر از سیگار است. همچنین مواد شیمیایی ناشی از سوختن ذغال قلیان، عوارض شدیدی بر روی بدن به ویژه ریه‌ها می‌گذارد و ایجاد سرطان می‌کند. یکی دیگر از دلایل بیشتر بودن عوارض کشیدن قلیان نسبت به سیگار، پُک عمیقی است که فرد در زمان مصرف قلیان باید بکشد تا بتواند دود آن را استنشاق کند. از طرف دیگر، سرو قلیان‌های میوه‌ای که دارای توتون میوه‌ای با اسانس‌های شیمیایی است، در جامعه افزایش یافته است. بوی میوه‌ای این قلیان‌ها، مردم را به کشیدن آن‌ها تشویق می‌کند. مواد شیمیایی این قلیان‌ها، خاصیت سرطان‌زایی بسیاری دارد.
• مصرف دخانیات چه اثراتی بر روی سیستم تنفسی انسان می‌گذارد؟
عوارض مصرف دخانیات به چند دسته تقسیم می‌شود که یکی از آن‌ها، بیماری‌های تنفسی و ریوی است. عوارض بسیار شایعی در این زمینه وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها، بیماری‌های مزمن انسدادی تنفسی یا (COPD) است. این بیماری‌ها شامل برونشیت مزمن، آمفیزم و آسم می‌شود. علائم بیماری‌های مزمن انسدادی تنفسی به صورت سرفه، تنگی نفس، دفع خلط و خس خس سینه خودش را نشان می‌دهد. در نهایت این بیماران مبتلا به نارسایی تنفسی شده و ناتوان می‌شوند به گونه‌ای که حتی کارهای فیزیکی عادی روزانه خود را نمی‌توانند انجام دهند.
• چه عوارض دیگری مصرف دخانیات بر روی اندام‌های بدن دارد؟
عوارض قلبی- عروقی مصرف سیگار و دخانیات شامل گرفتگی عروق، تصلب شرایین، افزایش فشار خون، گرفتگی عروق قلبی، بیماری‌های عروق کرونر قلب و افزایش بروز سکته‌های قلبی می‌شود. در مغز نیز زمینه‌ساز گرفتگی عروق مغزی و افزایش استعداد سکته‌های مغزی است. به مرور زمان هم موجب ایجاد بیماری آلزایمر و کمبود حافظه می‌شود. مصرف دخانیات با افزایش شیوع بیماری‌های گوارشی و ایجاد زخم و التهاب معده بر روی سیستم گوارشی همراه است. بهداشت نامناسب دهان و دندان، افزایش شیوع بیماری‌های دهان و لثه و بیماری‌های حنجره، از دیگر عوارض آن به شمار می‌رود. افزایش پوکی استخوان نیز از جمله عوارض ناشی از کشیدن سیگار است. در خانم‌های باردار، این مسئله بسیار جدی‌تر است. مصرف دخانیات هم بر روی مادر و هم جنین و نوزاد اثر می‌گذارد چنانکه منجر به تولد نوزادان نارس با وزن کم می‌شود. میزان زایمان زودرس و عوارض ناشی از آن و شیوع بیماری‌های تنفسی در جنین و نوزاد را هم افزایش می‌دهد.
• از احتمال ابتلای افراد سیگاری به انواع سرطان‌ها بگویید.
مصرف سیگار و قلیان، باعث شیوع سرطان در قسمت‌های مختلف بدن می‌شود. در این بین، سرطان ریه یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها محسوب می‌شود. در واقع، مصرف دخانیات به میزان ۹۰ درصد در ابتلای انسان به سرطان ریه، نقش دارد. این سرطان یکی از کشنده‌ترین سرطان‌ها هم به شمار می‌رود. به عبارتی، کشنده‌ترین عامل سرطان در دنیا، سرطان ریه است. این بیماران به طور معمول، طول عمر زیادی ندارند. از دیگر سرطان‌ها می‌توان به سرطان‌های پانکراس(لوزالمعده)، کبد و سیستم ادراری و مثانه اشاره کرد. سایر اندام‌های بدن به ویژه حنجره، دهان، زبان و مخاط دهان هم ممکن است در اثر مصرف دخانیات سرطانی شود.
• آیا استشمام دود سیگار بر روی افراد غیرسیگاری هم اثر می‌گذارد؟
به افرادی که در معرض دود سیگار قرار دارند، سیگاری‌های دست دوم یا غیرفعال می‌گویند. عوارض مشابه کشیدن سیگار هرچند با شیوع کمتر در این افراد با وجود آنکه سیگار نمی‌کشند، دیده می‌شود.
• به نظر شما با چه راهکارهایی می‌توان از شیوع مصرف دخانیات در جامعه جلوگیری کرد؟
در این خصوص نقش رسانه‌ها، آموزش و پرورش و خانواده‌ها بسیار پررنگ است. اطلاع‌رسانی درباره عوارض سیگار و قلیان باید در رسانه‌ها، مدارس و خانواده‌ها به صورت جدی و مکرر دنبال شود تا مردم به ویژه نسل جوان در این زمینه آگاه شوند. در این بین، قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات هم در سال ۱۳۸۵ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد که قانون مترقی به شمار می‌رود، اما متأسفانه هنوز به طور کامل اجرایی نشده است. این قانون شامل ممنوعیت تبلیغات سیگار، عدم فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال، عدم مصرف سیگار در مکان‌های عمومی، محدود شدن دسترسی به سیگار با اعطای مجوز فروش آن به برخی اماکن مشخص، درج عوارض کشیدن سیگار بر روی بسته‌های آن و ...، می‌شود.
• چگونه یک فرد می‌تواند سیگار را ترک کند؟
ابتدا فرد برای ترک سیگار باید انگیزه بالایی داشته باشد. سپس باید از سوی خانواده و دوستانش حمایت شود. با افراد سیگاری رفت و آمد نکند و در یک تاریخ مشخص شروع به ترک سیگار کند. البته از آنجایی که ماده نیکوتین موجود در سیگار اعتیادآور است، ترک سیگار بدون مصرف دارو و مشاوره‌های روان‌درمانی و روان‌پزشکی در اغلب موارد موفقیت‌آمیز نیست. بنابراین فرد باید پس از مشاوره با روان‌پزشک یا پزشکان دوره دیده و یا استفاده از خدمات کلینیک‌های ترک سیگار، اقدام به ترک این ماده اعتیادآور کند. این افراد با مصرف داروهای ترک سیگار به مدت چند هفته و در کنار آن استفاده از ترکیبات نیکوتینی به صورت آدامس و چسب و همچنین کمک‌های روان‌درمانی پزشک می‌توانند سیگار را ترک کنند.
• مزایای ترک سیگار چیست؟
ثابت شده است نیم تا یک ساعت پس از ترک سیگار، ضربان قلب و فشار خون کاهش می‌یابد و یا به حد نرمال می‌رسد. ۱۲ ساعت پس از ترک آن، سطح مونوکسیدکربن خون (مونوکسیدکربن ماده‌ای سمی در خون است که مانع از انتقال اکسیژن به بافت‌ها می‌شود) به حالت عادی می‌رسد. با پایین آمدن و نرمال شدن آن، اکسیژن‌رسانی به خوبی به بافت‌ها صورت می‌گیرد. همچنین یک تا دو ماه پس از ترک آن، عملکرد ریه‌ها و سرفه، تنگی نفس و خس‌خس سینه بیمار خوب می‌شود. یک سال پس از ترک سیگار هم، عوارض قلبی و عروقی بیمار کم شده و ده سال پس از ترک آن، شیوع سرطان‌های مهم بدن از جمله سرطان ریه به حدود نصف می‌رسد.