لیلان باستان در حصار قلعه‌ی بختک

قلعه‌شهر بختک با 110 هکتار وسعت در شهر لیلان کنونی واقع شده و قدمت آن مربوط به دوره‌ی ساسانیان و اشکانیان است، ده‌ها تپه در این محوطه بررسی شده که بیشترین آن‌ها در جبهه شرقی محوطه قرار گرفته‌اند، تاکنون 56 تپه‌ی اقماری در حصار این قلعه شهر،کشف شده است.

بررسی آثار سطحی قلعه حاکی از قدمت پیش از تاریخ تا دوره اسلامی این قلعه بوده و آثار دوره ساسانی و اشکانی نیز  در آن به چشم می‌خورد.

باستان شناسان معتقدند آثار یافت شده از قلعه بختک لیلان با سه هزار سال قدمت، در شهرستان ملکان، به احتمال وجود شهر تاریخی شیز در این منطقه اعتبار بیشتری می‌بخشد.

قلعه بختک مربوط به هزاره‌های اول، دوم، سوم و چهارم پیش از میلاد مسیح است، این قلعه در 19 مرداد 1379 با شماره 2780 به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، از این قلعه در دوران ساسانی به عنوان پایتخت زمستانی نیز استفاده می شد و آتشکده آذرگشسب در آن قرار دارد.

اقدامات اکتشاف و مرمت قلعه شهر بختک براساس طرح ارائه شده از سوی محققین دانشگاه تهران  انجام می‌شود

فرماندار شهرستان ملکان در گفت‌گو با ایسنا، در خصوص قلعه‌شهر تاریخی بختک لیلان، اظهار کرد: قدمت این قلعه شهر، مربوط به دوره‌ی اشکانیان و ساسانیان بوده و در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است.

محمدباقر خانی افزود: امسال نیز پایگاه ملی قلعه‌شهر بختک مصوب و مدیر پایگاه آن نیز منصوب شده است و اقدامات مربوط به اکتشاف، بازسازی و مرمت آن نیز انجام می‌شود.

وی با بیان این‌که در حال حاضر کل قلعه‌ شهر بختک زیر خاک باقی مانده است، گفت: قسمتی از برج‌های قلعه‌ شهر بختک کشف شده و مرمت آن نیز انجام می‌شود.

وی افزود: با توجه به این‌که کل قلعه شهر بختک زیر خاک مدفون شده، بنای آن نیز سالم باقی مانده است، سالانه اقداماتی در راستای اکتشاف آن توسط پایگاه ملی قلعه انجام خواهد شد تا محلی برای بازدید گردشگران شود.

خانی با بیان این‌که قلعه‌ شهر بختک لیلان به مساحت 100 هکتار است، گفت: کل قلعه با تپه‌های اقماری کشف شده و اکنون نیز حفاظت می‌شود.

وی در خصوص تصویر منتشره شده مبنی بر تخریب قلعه‌شهر باستانی بختک لیلان واقع در ملکان توسط پیمانکار سازمان میراث فرهنگی استان، اظهار کرد: هیچ گونه تخریبی در این قلعه شهر انجام نشده است، بلکه اقدامات مربوط به اکتشاف و مرمت این قلعه شهر براساس طرح ارائه شده از سوی محققین دانشگاه تهران و شورای راهبردی،  انجام می‌شود.

وی ادامه داد: با توجه به این‌که آثار تاریخی بسیار حساس بوده، اکتشاف و مرمت این اثر تاریخی نیز توسط افراد باتجربه و زیر نظر پایگاه ملی قلعه شهر و با نظارت شورای راهبردی انجام می‌شود، طی آخرین بازدید از این قلعه، تمامی مراحل بازسازی و مرمت این قلعه به طور کارشناسی براساس مصوبات شورای راهبردی و زیر نظر پایگاه‌های ملی میراث فرهنگی انجام می‌شود.

وی یادآور شد: با توجه به گستردگی عرصه‌ی قلعه شهر بختک لیلان، مراحل مرمت و بازسازی آن به مرور زمان انجام می‌شود، برای این‌که بتوانیم از این مکان تاریخی محافظت کنیم، پیش بینی می‌شود با استقرار وسیع پایگاه ملی در قلعه شهر، کل عرصه تا 10 سال آینده کشف شده و برای بازدید گردشگران فراهم شود.

دیوار خشتی حفاظتی قلعه بختک در حال ساخت است

مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلعه شهر بختک لیلان نیز در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که قلعه شهر بختک یکی از وسیع‌ترین قلعه‌هایی شمال غرب کشور است، اظهار کرد: این قلعه شهر با 110 هکتار وسعت در شهر لیلان کنونی واقع شده و قدمت آن مربوط به دوره‌ی ساسانیان و اشکانیان است، تاکنون 56 تپه‌ی اقماری در حصار این قلعه شهر،کشف شده است.

وحید خادمی ادامه داد: براساس تحقیقات و مطالعات باستان شناسی در قلعه شهر، بسیاری از باستان شناسان احتمال می‌دهند قلعه شهر بختک لیلان همان شهر شیز باستانی است که در دوره‌ی ساسانی در این مجموعه مستقر بود.

وی افزود: خوشبختانه قلعه شهر بختک لیلان در سال 97 به عنوان پایگاه ملی میراث فرهنگی کشور ثبت شد و زیر نظر سازمان مرکزی نیز فعالیت می‌کند.

وی با بیان این‌که قلعه شهر بختک در وادی ورودی لیلان کنونی قرار گرفته است، گفت: در حال حاضر حدود 30 باب ساختمان از بخش لیلان در محوطه‌ی قلعه شهر بختک قرار گرفته که برخی افراد آن‌ها را قبل از انقلاب در این مکان ساخت و ساز کردند، تلاش می‌کنیم مسکن جدید این افراد تعیین تکلیف شود.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی قلعه شهر بختک لیلان یادآور شد: در حال حاضر فعالیت‌های کشاورزی نیز در داخل عرصه‌ی قلعه شهر بختک لیلان انجام می‌شود.

وی افزود: طبق کاوش‌های باستان شناسی، اداوات و تجهیزات نظامی مربوط به دوران ساسانی در این منطقه کشف شده است.

وی خاطرنشان کرد: به اذعان ریش سفیدان بختک، از این قلعه در دوران ساسانی به عنوان پایتخت زمستانی استفاده می‌شد و حکم رانان انوشیروان در این منطقه اتراق می‌کردند.

وی بیان کرد: 110هکتار مجموعه‌ی بسیار بزرگی است، به طوری‌که می‌توان بخش لیلان کنونی را در داخل قلع شهر باستان جای داد.

 وی از تداوم اقدامات حفاظتی و ساماندهی قلعه تاریخی در شهرستان ملکان خبر داد.

خادمی با بیان این‌که مراحل حفاظت و ساماندهی آثار معماری "قلعه شهر بختک" در حال اجرا است، ادامه داد: در سال‌های گذشته، عملیات کاوش در این محوطه تاریخی انجام شده و اکنون اقدامات حفاظتی و ساماندهی آثار معماری این قلعه تاریخی در حال اجراست.

وی با بیان این‌که طی سال‌های گذشته در اطراف قلعه شهر بختک دیوار کاهگلی حفاظتی ساخته شده بود، گفت: پس از اتمام کاوش‌ها و آغاز اقدامات ساماندهی، دیواره کاهگلی پیرامون آثار معماری این قلعه جهت حفاظت از تغییرات آب و هوایی ساخته شد، تا در مراحل بعدی دیواره حفاظتی خشتی جایگزین آن شود.

خادمی با بیان این‌که دیوار خشتی حفاظتی قلعه بختک در حال ساخت است، اظهار کرد: با توجه به شرایط جوی شهرستان و لزوم حفاظت بیشتر آثار معماری از تغییرات اقلیمی دیوار کاهگلی که پیش از این طی سال های گذشته ساخته شده بود تخریب و دیوار خشتی حفاظتی پیرامون دیوار و برج اصلی این قلعه در حال ساخت است.

گفتنی است؛ لِیلان جنوبی‌ترین شهر استان آذربایجان شرقی و مرکز اداری بخش لیلان، شهرستان ملکان است.این شهر در ۲۰ کیلومتری جنوب‌شرق ملکان، ۱۶۳ کیلومتری جنوب‌غرب تبریز و ۶۷۸ کیلومتری شمال‌غرب تهران واقع ‌است.