بررسی وضعیت سواد فضای مجازی در جامعه ایرانی

سواد فضای مجازی شاخه های مختلفی دارد که یکی از آن ها سواد رسانه ای است. این روزها بیش از پیش از اهمیت سواد فضای مجازی صحبت به میان می آید و دلیل آن گسترش استفاده از فضای مجازی حتی در بین کودکان و نوجوانان است. دکتر عزیز نجف پور، پژوهشگر فضای مجازی توضیحاتی در این رابطه به خبرنگار ارائه کرد.

دکتر عزیز نجف پور، پژوهشگر حکمرانی فضای مجازی

دکتر عزیز نجف پور، پژوهشگر حکمرانی فضای مجازی در رابطه با وضعیت سواد فضای مجازی کودکان و نوجوانان ایرانی به خبرنگار اجتماعی رکنا اظهار داشت: اکنون در جامعه نه تنها کودکان بلکه بزرگسالان نیز سواد فضای مجازی لازم را ندارند، البته نه تنها کشور ما بلکه در سایر کشورها نیز چنین وضعیتی وجود دارد. طی چند سال گذشته تلاش جدی در راستای ارتقای سطح سواد فضای مجازی صورت گرفته است، هم خود جامعه به ضرورت ارتقای سواد کاربری فضای مجازی خود پی برده و هم دستگاه های حکومتی و بخش خصوصی به طور جدی سعی کردند تا جهت ارتقای سواد فضای مجازی اعم از کودکان و نوجوانان گام بردارند.

توجه صرف به ارتقای سواد فضای مجازی عینِ "بی سوادی" است

وی در توضیح دکترین جامع مواجهه با فضای مجازی افزود: در ضرورت ارتقای سواد مجازی کاربران حرفی نیست و اتفاقا سواد فضای مجازی جامعه خصوصا در لایه کودکان و نوجوانان و والدین آنها برای حضور سالم، ایمن و مفید در فضای مجازی کافی نیست ولی باید توجه داشت تمرکز صرف بر ارتقای سواد کاربری فضای مجازی خودش یک بی سوادی است. چرا که در عین حال که باید سواد کاربر را برای استفاده از فضای مجازی ارتقا میدهیم، باید در ساختارها، پلتفرمها و سامانه ها و مقررات فضای مجازی نیز اعمال مدیریت ها و اصلاحاتی انجام شود تا با کمترین اختلالات و بیشترین منفعت سرویس و محتوای مناسب در اختیار کاربر قرار گیرد.

لزوم ایجاد پلتفرم هایی مخصوص کودکان و نوجوانان

نجف پور ادامه داد: اگر فضای مجازی موجود مانند یک ساختار تکوین یافته ازلی و ابدی فرض شود که ما محکوم به تن دادن به الگوریتمها و مقررات آن باشیم و تنها کاری که بتوانیم انجام بدهیم صرفا ارتقای سواد کاربری باشد، این طبعاً غلط است. می توان پلتفرم هایی داشت که متناسب با اهداف و نیازهای خود جامعه ایرانی ما باشند و خود کشورهای غربی هم برای کودکان و نوجوانان خودشان پلتفرم هایی خاص و با مقررات خاص فراهم کرده اند.

برای استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی نیازمند مقررات هستیم

دبیر شورای عالی فضای مجازی دانشگاه آزاد اسلامی به لزوم تبیین مقررات همزمان با ارتقای سواد مجازی برای کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت: علاوه بر این که سواد فضای مجازی کاربران بالاتر می رود، باید مقررات خوبی تبیین شود تا کودکان و نوجوانان با کمترین تهدید و بیشترین فرصت از آن استفاده کنند. به عنوان مثال فضای فیزیکی مدرسه برای تاسیس آن نیازمند یکسری ضوابط است. همچنین هر ناشری نمی تواند هر نوع کتابی را در حوزه کودک و نوجوان منتشر کند و در رابطه با ساخت فیلم برای نوجوانان نیز چنین وضعی در سراسر دنیا حاکم است و سعی می شود تا محتوای مفید و سالم در اختیار کودک و نوجوان قرار گیرد.

ضرورت ایجاد پلتفرم های فضای مجازی مناسب کودکان و نوجوانان

رییس مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در مورد ملزومات ارتقای سواد فضای مجازی کودکان و نوجوانان گفت: باید والدین دانش آموزان نیز از سواد فضای مجازی بالایی برخوردار باشند. با این حال ایجاد ساختارها و پلتفرم های مخصوص کودکان و نوجوانان وظیفه حاکمیت و طراحان پلتفرم های فضای مجازی است تا فضایی مفید و سالم برای آن ها ایجاد شود.

حاکمیت، مردم و بخش خصوصی فضای مجازی را توسعه دهند

این پژوهشگر حکمرانی فضای مجازی در پاسخ به پرسش در باب " طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی" گفت: در محتوای طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی حتما که نقدها و اشکالاتی وجود دارد که اصولا باید مجلس آماده شنیدن این موارد و اصلاح و ارتقای طرح مذکور باشد ولی هدف کلی طرح صیانت قویا دفاع از زیست مطلوب جامعه ایرانی در فضای مجازی است و این موضوع درست و ضروری ای است. این که داده های یک کشور دست سایرین باشد، درست به نظر نمی رسد. وقتی داده های 40 یا 50 میلیون ایرانی در اختیار یک پلتفرم قرار می گیرد و آن پلتفرم تضمین نمی دهد که از این داده ها به خوبی صیانت کند و هیچ امکان نظارت هم وجود ندارد در این صورت اصرار بر ول کردن فضای مجازی با عقلانیت جور در نمی آید. نتیجه آن می شود که این پلتفرم ها تبدیل به قانون گذار و رگولاتور زیست مجازی جامعه ایرانی می شوند و مثلا در ماجرای شهادت سردار سلیمانی شاهد بودیم که چگونه اینستاگرام سمبل و قهرمان جامعه ایرانی را فیلتر و حذف کرد و این به معنای از دست رفتن استقلال کشور در عرصه زیست مجازی جامعه ایرانی است.

زدودن استعمار مجازی، همت سه گانه حاکمیت، توده مردم و بخش خصوصی را به عنوان توسعه دهندگان می طلبد تا با یکدیگر بتوانند آن را سامان دهند. همانطور که در ساحت فیزیکی به دنبال استقلال و آزادی هستیم، در فضای مجازی نیز باید به آن برسیم.  

تدوین کتاب سواد رسانه ای برای دانش آموزان کافی نیست

رییس واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد اسلامی در رابطه با نقش آموزش و پرورش جهت ارتقای سطح سواد فضای مجازی کودکان و نوجوانان افزود: اکنون آموزش و پرورش در یکی از مقاطع تحصیلی به درستی درس سواد رسانه ای را وارد سیلابس درسی کرده است ولی این کافی نیست چرا که آموزش و پرورش باید اکوسیستم فضای مجازی دانش آموز را ایجاد کند و همانطور که دانش آموز وارد مدرسه شد دسترسی به محتوای سالم و مفید درسی و کمک درسی و تربیتی دارد و محتوا و خدماتی نمی تواند بدون عبور از رگولاتوری مدرسه وارد محیط مدرسه و کلاس شود و حتی جلوی حیاط مدرسه هم لبوفروشی بدون صلاحیتهای بهداشتی حق ندارد فعالیت کند، در فضای مجازی دانش آموز هم باید این ملاحظات تامین شود و مدرسه در مرز رگولاتوری اکوسیستم مدرسه مجازی باید بنشیند.

باید اکوسیستم فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان ایجاد کرد

عزیز نجف پور در پایان با بیان اینکه نهاد آموزش و پرورش، سامانه ها و ساختار فضای مجازی خودش را باید به گونه ای ایجاد کند که توان مدیریت آن را داشته باشد، ادامه داد: فقر محتوای آموزشی و فرهنگی در فضای مجازی نکته ای است که آموزش و پرورش باید توجه جدی به آن داشته باشد. نمی توان گفت که محتوایی وجود ندارد، اما باید چرخه تولید محتوای مفید و سالم را در آموزش و پرورش ایجاد کرد که با سیاستگذاری و روگولاتوری آموزش و پرورش وارد اکوسیستم دانش آموز شود و این اکوسیستم باید متناسب با فضای دانش آموزان و کودکان و نوجوانان سامان بیابد و مثلا موتورجستجوی خود را داشته باشد که وقتی دانش آموز کلمه "س" را جستجو می کند، سایت های پورن را به او پیشنهاد نکند و همینطور سایر سرویس ها اعم از پیام رسان و سایر موارد.