مارچوبه و خواص بی نظیر آن | خانم های خانه بخوانند!

مارچوبه خاصیت دیورتیکی داشته و سبب کاهش و خنثی شدن آمونیاک در بدن شده و حالتهای خستگی را از بدن دور کرده و سبب حفاظت از عروق خونی میشود؛ در طب سنتی هند اعتقاد بر این است آب مارچوبه پخته شده سبب کاهش لکه های پوست صورت شده، بدین منظور کافی است صورت را صبح و شب با آب حاصل از پخت مارچوبه شست و شو دهید؛ مارچوبه پخته خاصیت ملینی داشته و سبب پاک شدن معده میشود.

مارچوبه به علت داشتن ترکیباتی ساپونین دار خواص تغذیه ای و دارویی دارد؛ از ترکیبات ساپونین دار موجود در مارچوبه میتوان به آسپارانین سارسا ساپژتین پروتو دیوسین و مقدار کمی دیوسژنین اشاره داشت؛ این مواد در بدن انسان از خود خواص ضد التهابی و ضد سرطانی نشان داده و مصرف آنها در رژیم غذایی روزانه سبب کاهش و تنظیم قند خون و بهبود و کنترل سطح چربی خون میشود؛ این ترکیبات از بروز اسکلروز آمیوتروفیک (ALS) که به عنوان بیماری لوگرینگ شناخته میشود پیشگیری میکند این بیماری مزمن یک بیماری خود ایمنی است که سبب بروز التهاب های ناخواسته در بدن شده و نقشی مهم در مرگ سلولهای عصبی نورونهای حرکتی دارد؛ از مواد مغذی و ضد التهاب دیگر موجود در مارچوبه میتوان به انواع فلاوونوئید،ها ،کورستین ،روتین کامپفرول و ایزو رامنتین اشاره داشت؛ علاوه بر مواد ذکر شده؛ مارچوبه منبعی غنی از ترکیبات با خاصیت آنتی اکسیدان ویتامینها و مواد معدنی مورد نیاز بدن می باشد؛ مارچوبه محتوی آنتی اکسیدانی موسوم به گلوتاتیون (GH) است که از ترکیب سه اسید آمینه شامل اسید گلوتامیک گلیسین و سیستئین است.

مارچوبه به علت داشتن ترکیبی کربوهیدراتی با نام ،اینولین یکی از سبزیجات مفید برای دستگاه گوارش محسوب میشود اینولین یک نوع منحصر به فرد از کربوهیدراتی با نام پلی فروکتان است و منبعی مفید برای باکتریهای روده بزرگ مانند لاکتوباسیل ها و بیفیدو باکتریا) محسوب شده که با افزایش جذب مواد مغذی کاهش خطر آلرژی و کاهش خطر بروز سرطان روده بزرگ مرتبط میباشد؛ مارچوبه سرشار از فیبر و پروتئین است؛ این امر سبب افزایش هضم غذا و افزایش میزان جذب مواد مغذی در بدن میشود سابقه استفاده از مارچوبه در طب سنتی کشور هند (آیورودا نیز نشان داده است برای داشتن دستگاه گوارشی سالم مصرف مارچوبه در رژیم غذایی روزانه بسیار مفید و موثر میباشد؛ مارچوبه منبعی غنی از ویتامینهای گروه B محسوب میشود؛ منبعی عالی از اسید فولیک و ویتامین B۱ و منبعی بسیار خوب از ویتامین های B B و B۶ می باشد؛ ویتامینهای گروه B نقشی کلیدی در متابولیسم قندها و نشاسته در بدن داشته و در مدیریت قند خون نقشی اساسی ایفا کرده و سبب کاهش اسید آمینه هموسیستئین در خون می شوند؛ مارچوبه منبعی غنی از فیبرهای محلول و تا محلول بوده و مطالعات نشان داده است و مصرف غذاهای محتوی فیبر محلول سبب کاهش خطر ابتلاء به بیماریهای قلبی و خطرات بیماری دیابت نوع دوم می شود.

نکات تغذیه ای مارچوبه

در اروپا مردم مارچوبه های سفید رنگ بیشتر برای مصرف استفاده میکنند ولی در آمریکا مردم از مارچوبه های سبز رنگ و یا مارچوبه هایی به رنگ سبز مایل به بنفش در طبخ اغذیه استفاده میکنند؛ برای افزایش عمر ماندگاری مارچوبه های تازه خریداری شده می توانید انتهای مارچوبه ها را جدا کرده سپس مارچوبه ها را در ظرف یا لیوانی محتوی آب قرار داده و در یخچال به مدت دو تا سه روز تازه نگهداری کنید؛ مارچوبه ها پس از برداشت به سرعت طعم و رطوبت خود را از دست میدهند به همین دلیل توصیه می شود از مارچوبه های خریداری شده در اسرع وقت در تهیه انواع غذاها بهره ببرید برای آماده سازی مارچوبه برای طبخ ابتدا مارچوبه ها را در زیر آب سرد کاملا شسته و سپس قسمت انتهایی و خشبی مارچوبه را به اندازه یک و نیم سانتیمتر جدا کنید سپس می توانید مارچوبه ها را در اندازههای دلخواه برش داده و یا به شکل درسته به کمک بخار ،آب ،آب ،جوش کبابی یا به صورت سرخ شده و یا حتی خام میل کنید؛ موادی مانند روغن زیتون آب لیمو ترش ،نمک فلفل و سبزیهایی مانند ترخون، آویشن و موسیر سبب افزایش طعم مارچوبه و اصطلاحا مزه دار شدن مارچوبه ها می شود مارچوبه ها را به شکل خام هم میتوانید میل ،کنید بدین منظور میتوانید مارچوبه ها را به سس آغشته کرده و مصرف نمایید و یا در تهیه انواع سالادها به کار ببرید؛ بهترین روش برای نگهداری مارچوبه به مدت طولانی استفاده از فریزر است بدین منظور کافی است مارچوبه ها را به آب در حال جوش اضافه کرده و اجازه دهید بین دو تا چهار دقیقه بسته به اندازه و قطر مارچوبه ها در آب جوش باقی بماند سپس آنها را خارج کرده و به سرعت در آب یخ و به مدت پنج دقیقه قرار دهید؛ پس از این مدت باید مارچوبه ها را خارج کرده و در کیسه های پلاستیکی قرار داده و در فریزر نگهداری ،کنید با این شیوه میتوانید به مدت یک سال از مارچوبه ها استفاده کنید؛ از مارچوبه میتوانید در تهیه انواع سالادها بهره ببرید در تهیه سس پاستا میتوانید از مارچوبه استفاده کنید مارچوبه پخته شده در کنار سیب زمینی آب پز و نخود فرنگی یکی از دورچینهای استیک محسوب می شود.

تاریخچه مارچوبه

مارچوبه بومی اروپا، شمال آفریقا و غرب آسیا است. مارچوبه گیاهی بومی سواحل غربی اروپا از شمال ،اسپانیا شمال ،ایرلند انگلستان و شمال غربی آلمان محسوب میشود؛ طبق تحقیقات و بررسیهای باستان شناسی انجام شده در اسوان مصر استفاده از این گیاه در مصر به بیش از سه هزار سال قبل باز میگردد؛ مصریان باستان از مارچوبه به عنوان یک مدر در طب سنتی بهره می بردند و به علت طعم آن در تهیه غذاها از این سبزی استفاده می شده است؛ در دوران باستان این سبزی به سوریه و اسپانیا منتقل شده است و رومیان از این سبزی به شکل تازه خوری استفاده می کرده اند؛ در فرانسه معتقد بودند مصرف مارچوبه سبب کاهش خستگی شده و کشت و مصرف این سبزی در سال ۱۴۶۹ میلادی در فرانسه متداول شده است؛ در انگلستان مصرف اولیه این سبزی به سال ۱۵۳۸ میلادی و در آلمان به سال ۱۵۴۲ میلادی باز میگردد؛ در آمریکا کشت مارچوبه به اوایل سال ۱۸۵۰ میلادی باز میگردد؛ جالینوس معتقد بود که مصرف مارچوبه سبب پاک سازی بدن میشود؛ بزرگترین کشور تولید کننده مارچوبه چین با تولید بیش از ۵/۹ میلیون تن پرو با ۲۰۶ هزار تن آمریکا با ۹۲ هزار تن و کشور آلمان با تولید ۵۷ هزار تن میباشند؛ لغت انگلیسی Asperagos که در زبان انگلیسی به معنی مارچوبه است از لغت لاتین sparagus مشتق شده است که این لغت از اصطلاح یونانی asparag به معنی جوانه مشتق شده است؛ در تایلند به این سبزی بامبوی غربی (Mianaial میگویند و از این سبزی در تهیه انواع غذاها استفاده میکنند؛ در چین بیش از پنج هزار سال ،قبل از این سبزی برای درمان سرفه مشکلات ادراری و زخم ها استفاده است.

در مصر سابقه استفاده از این سبزی به ۴۵۰۰ سال پیش باز میگردد در روم باستان سابقه استفاده از این سبزی به دو قرن قبل از میلاد مسیح باز میگردد و معتقد بودند این سبزی ملین بوده و خاصیت مدری دارد؛ بیش از ۳۰۰ نوع مارچوبه مختلف در جهان وجود دارد که تنها ۲۰ گونه آن مصرف خوراکی دارد.

گیاه شناسی مارچوبه

مارچوبه یک سبزی چند ساله مقاوم است که در کشورهای اروپایی به شکل وحشی در کناره جاده ها و راه آهن رشد میکند؛ فصل برداشت این سبزی اوایل بهار است مارچوبه بومی حوزه مدیترانه بوده و توسط یونانیان باستان مصرف می شده است؛ تکثیر مارچوبه توسط بذر انجام می گیرد بدین منظور بذرهای مارچوبه را در زمینی که به خوبی زهکشی و آماده شده است قرار میدهند باید در تهیه زمین کشت مارچوبه دقت زیادی کرد زیرا ۱۵ تا ۲۰ سال این سبزی قابلیت رشد داشته و محصول می دهد؛ مارچوبه ها پس از یک سال آماده برداشت می شوند و هشت تا ده هفته میتوان اقدام به برداشت مارچوبه کرد؛ مارچوبه گیاهی دو ،پایه چند ساله با ارتفاعی بین ۲۰ تا ۷۰ سانتیمتر است که برگهایی تجمع یافته و سوزنی شکل در انتهای ساقه داشته و گلهایی به رنگ سبز مایل به سفید دارد؛ میوههای گیاه کوچک بوده و به رنگ قرمز و به شکل توت میباشد و قطری برابر با شش تا ده میلی متر دارد و سمی است.

نیاز اکولوژیکی مارچوبه

مارچوبه بهترین رشد و بالاترین محصول را از نظر کیفیت در آب و هوایی تولید میکند که زمین حاوی مارچوبه کمی یخ بزند؛ در مناطقی که در طول فصل رشد (تابستان هوا گرم میشود محصول از کیفیت خوبی برخوردار نیست؛ بهترین دما در طول مدت رشد بوته برای مارچوبه بین ۱۶ تا ۲۴ درجه سانتیگراد میباشد؛ مناسب ترین اسیدیته ) برای رشد مارچوبه بین ۶ تا ۶/۷ می باشد؛ ارقام مارچوبه بر اساس رنگ جوانه های خوراکی به دو دسته تقسیم میشوند دسته اول دارای رنگ سبز و دسته دوم سبز روشن یا مایل به سفید است.

آماده سازی خاک مارچوبه

بهترین عملکرد مارچوبه را در خاک ،عمیق حاصلخیز ،خنک ،آفتاب ،گیر قوی و با زهکشی خوب حاصل میشود؛ مارچوبه در خاکهای مختلف که از مواد آلی غنی باشند رشد میکند و محصول میدهد اما خاکهای شنی شنی لومی و لومی سیلتی که با مواد آلی و هوموس تقویت شوند بسیار مناسب هستند؛ در خاکهایی که کمی قلیایی باشند کشت با موفقیت انجام میشود؛ مارچوبه یک سبزی چند ساله است و میتواند ۱۰ تا ۲۰ سال در زمین باقی بماند به همین دلیل در تهیه زمین باید دقت لازم شود؛ اگر هدف آن باشد که این گیاه به وسیله بذر تکثیر شود باید زمین صاف ترم؛ بدون کلوخ و کاه باشد شخم عمیق زده شود و بعد از آن کلوخها به وسیله دیسک یا دندانه نرم شوند و زمین تسطیح گردد؛ مارچوبه به هوموس و مواد آلی زیاد نیاز دارد و نسبت به کودهای حیوانی واکنش مثبت نشان میدهد قبل از کاشت مارچوبه میتوانید کودهای حیواتی را اضافه کنید؛ مقدار کودهای شیمیایی با توجه به مقدار مواد غذایی موجود در خاک حدود ۲۰۰ کیلو ،نیتروژن ۸۰ کیلوگرم اکسید پتاس ۳۰۰ کیلوگرم اکسید فسفر برای هر هکتار در نظر گرفته می شود؛ کود نیتروژنه را به مقدار ۵۰ درصد در هنگام احداث پشتهها حدود ده روز قبل از پایان برداشت محصول و ۵۰ درصد بقیه را در تابستان به زمین میافزایند؛ زمان انتقال نشاء اوایل بهار میباشد؛ عمق شیار در خزانه ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر؛ فاصله دو شیار ۴۰ تا ۶۰ سانتیمتر میباشد؛ در زمین اصلی بوته ها به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر در ردیفهایی بین ۹۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر از یکدیگر کاشته می شوند.

کاشت مارچوبه

تکثیر مارچوبه به دو روش رویشی و جنسی میباشد؛ در کشت مستقیم بعد از آماده کردن ،زمین بذور در ته جوی کاشته میشود؛ بهتر است به منظور سرعت بخشیدن به جوانه زنی بذور قبل از کاشت به مدت ۲۴ ساعت در آب خیسانده شوند آن گاه شیارهایی به عمق یک سانتیمتر در کف جویها ایجاد کرده و بذور را در شیارهای آن میکاریم و به وسیله خاک سبک و مرطوب آنها را میپوشانیم تا سبز شدن؛ بذور مرطوب نگه داشته میشوند؛ آبیاری باید به روش باراتی صورت گیرد؛ مدت جوانه زدن بذر طولانی می باشد و به عواملی مثل دما و رطوبت خاک بستگی دارد و شاید بین ۱۵ تا ۴۰ روز متغیر باشد؛ بوته ها در فاصله ۱۰ سانتیمتری تنگ میشوند؛ به تدریج که گیاه رشد میکند روی بوته و اطراف آن خاک نرم همراه با کود حیوانی پوسیده داده میشود بدین ترتیب در سال اول بوته رشد کامل می نماید و محصولی برداشت نخواهد شد؛ میزان بذور مورد نیاز در کشت مستقیم بین یک تا دو کیلوگرم در هکتار میباشد؛ روش مرسوم و متداول کشت مارچوبه تهیه خزانه و انتقال بوتههای یک ساله به زمین اصلی می باشد؛ در این روش باید سعی شود که در هنگام انتقال بوته ها به محل اصلی به ریشهها صدمه ترسد؛ در هنگام تهیه خزانه باید دقت شود که زمین کاملا آماده و با کودهای حیوانی و شیمیایی تقویت شده باشد؛ زمین به شیار تبدیل میشود عمق شیار ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر و فاصله دو شیار ۴۰ تا ۶۰ سانتیمتر در نظر گرفته میشود بذور در ته شیار کاشته میشوند؛ با رشد بوته ها روی آنها خاک داده میشود؛ بدین ترتیب بوته ها در سال دوم آماده انتقال به محلی اصلی میگردند موقع انتقال نشاء اوایل بهار می باشد؛ در هنگام انتقال ابتدا زمین اصلی به جوی و پشته تبدیل میشود؛ سپس بوته ها به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر از یکدیگر بر روی ردیفهایی که ۹۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر از یکدیگر فاصله دارند کاشته می شوند.

داشت مارچوبه

چون مارچوبه یک سبزی چند ساله است بنابراین مراقبتهای ویژه لازم دارد؛ با علفهای هرز باید مبارزه ،شود لذا هنگام آماده کردن ،زمین استفاده از انواع علف کش ها توصیه می شود ترم کردن زمین در اوایل بهار یکی دیگر از کارهایی است که در مورد مزرعه مارچوبه باید انجام گیرد؛ بدین جهت در اوایل بهار به منظور مبارزه با علفهای هرز و نرم کردن سطح خاک با دیسک ،سبک زمین دیسک زده میشود بدین ترتیب اگر قسمتهای هوایی بوته ها از سال قبل باقیمانده باشند از بین خواهند رفت؛ افزودن کود شیمیایی به زمین باید در هنگام دیسک زدن صورت گیرد؛ به منظور سفید کردن ساقه های مارچوبه در اوایل بهار پای بوته و روی آن با کود پوسیده و خاک نرم پوشیده میشود؛ مزرعه مارچوبه باید مرطوب و نمدار باشد از این رو آبیاری باید مرتب صورت گیرد؛ این مسئله در مناطق خشک اهمیت بیشتری دارد؛ بوته مارچوبه مورد حمله حشرات زیادی قرار میگیرد از مهمترین آنها سوسک مخصوص بوته مارچوبه میباشد؛ از بیماریهای مارچوبه بیماری زنگ مارچوبه است که برای مبارزه باید از ارقام مقاوم استفاده نمود؛ جمع آوری بوتههای آلوده و سوزاندن تیز توصیه می شود.

برداشت مارچوبه

برداشت مارچوبه از سال سوم شروع میشود؛ توصیه میشود در سال دوم محصول برداشت نشود در این صورت بوته ها قوی شده و مواد غذایی در اندامهای زیر زمینی ذخیره کرده و در طی این مدت به بوته فرصت داده میشود که رشد ریشه ها کامل گردد و به این ترتیب بوته برای سال سوم آماده بهره برداری می شود برداشت از بهار سال سوم آغاز می گردد؛ زمانی که طول اسپییرها بین ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتر باشد؛ اسپییرها را میتوان از روی سطح خاک و یا از دو تا پنج سانتی متری زیر خاک قطع نمود؛ این امر باید با دقت انجام شود که به ساقه هایی که هنوز از خاک خارج نشده اند صدمه ای وارد نشود؛ برداشت مارچوبه از اوایل بهار شروع شده و شش تا هشت هفته ادامه می یابد؛ به منظور سفید کردن اسپییرها باید در اوایل بهار روی ساقه به وسیله خاک پوشانده شود؛ هنگام برداشت باید خاکهای اطراف اسپییر را کنار زده سپس به برداشت اقدام کرد؛ در شرایط مناسب دمای سه تا چهار درجه سانتیگراد و با رطوبت ۷۰ تا ۸۰ درصد میتوان مارچوبه را برای چند ماه تازه نگهداری کرد.

مواد موثره مارچوبه

در هر یک صد گرم مارچوبه ۲۰ کیلوکالری انرژی چهار گرم کربوهیدرات دو گرم ،قند دو گرم فیبر غذایی ۱۲ گرم چربی ۲.۲ گرم پروتئین ۰.۱۴۳ میلی گرم ویتامین ۱۰.۱۴۱ میلی گرم ویتامین ۲۰.۹۷۸ میلی گرم ویتامین ۰.۲۴۷ B۳ میلی گرم B میلی گرم ویتامین ۵۲ B۶ ، میکروگرم ویتامین B۹۵.۶ ، میلی گرم ویتامین ۱.۱ میلی گرم ویتامین ۴۱.۶ میکروگرم ویتامین ۲۴ میلی گرم کلسیم ۲.۱۴ میلی گرم آهن ۱۴ میلی گرم ،منیزیم .۲ میلی گرم ،منگنز ۵۲ میلی گرم فسفر، ۲۰۲ میلی گرم پتاسیم و ۰.۵۴ میلی گرم روی موجود است.