آشنا با خواص درمانی گیاه سنا
«سنا» گیاهی علفی است که به دلیل طبع گرم و خشک در طب سنتی کاربردهای بسیاری دارد اما به همان میزانی که مصرف این گیاه می‌تواند فوایدی در برخی بیماری‌ها داشته باشد، اما مشکلات اسپاسم و درد در دستگاه گوارش در مصرف مسهل‌های محرک از جمله سنا نیز در مصرف دوزهای بالا اتفاق می‌افتد.
سنا یک گیاه علفی دارای ساقه و شاخه‌های چوبی با میوه‌های کاغذی و کاملا خشک به رنگ‌های سبز تا قهوه‌ای روشن است که در عربستان، آفریقا و سواحل سومالی تا موزامبیک و هندوستان می‌روید. تنها گونه سنا در ایران با نام محلی کوسن است که علاوه بر ایران در نواحی مختلف آفریقا مانند سودان، مصر، نقاط مختلف صحرا و همچنین در آسیای صغیر نیز می‌روید.
از این گیاه برای درمان یبوست، تخلیه روده قبل از تست‌های تشخیصی دستگاه گوارش و ناحیه کولورکتال استفاده می‌شود. سنا به دلیل طبع گرم و خشک در طب سنتی کاربردهای بسیار زیادی دارد. به‌طور مثال در عواملی همچون مفاصل و بیماری‌های بلغمی، سوداوی، جنون، صرع، درد سر و شقیقه و درد پهلو مفید و ضماد آن در سرکه جهت خارش، بهبودی زخم کهنه و منع ریختن مو و با حنا جهت سیاه کردن مو موثر است.
جهت مصرف این گیاه به‌صورت دم‌کرده می‌توان بر روی ۰.۵ تا ۲ گرم از گیاه، آب جوش ریخته و بعد از ۱۰ دقیقه صاف کرده و میل کنید. همچنین می‌توان به مدت ۱۰ تا ۱۲ ساعت در آب سرد خیساند و بعد از صاف کردن مصرف کرد. محلول حاصل از روش تهیه‌ای که در آن از آب سرد استفاده می‌شود دارای مقادیر کمتری رزین است که این ماده موجب ایجاد دل درد می‌شود و بعد از ۱۰ الی ۱۲ ساعت اثر خواهد کرد اما باید به این نکته نیز توجه داشت که مقدار و مدت مصرف دوز میانگین ۲۰ الی ۶۰ میلی گرم سنوزید در روز است و مصرف خوراکی بیش از ۳ تا ۵ روز توصیه نمی‌شود.
مصرف این گیاه در دوران بارداری ممنوع است و در دوران شیردهی نیز به دلیل اینکه اطلاعات کافی درباره ترشح متابولیت‌های این گیاه در شیر موجود نیست، مصرف آن توصیه نمی‌شود. مقادیر کمی از متابولیت‌های فعال همچون رئین در داخل شیر ترشح می‌شود اما در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، اثرات مسهلی اشاره نشده است.
به همان میزانی که مصرف این گیاه می‌تواند فواید زیادی داشته باشد، مشکلات اسپاسم و درد در دستگاه گوارش در مصرف مسهل‌های محرک از جمله سنا نیز در مصرف دوزهای بالا اتفاق می‌افتد. در موارد نادر، مصرف طولانی مدت این فرآورده می‌تواند سبب آریتمی قلبی، نفروپاتی و تخریب تسریع شده استخوان شود. مصرف در دوز بالای سنا می‌تواند سبب تتانی، ترشح آسپارتیل گلوکزآمین و هیپوگاماگلوبولینمیا شود. مصرف طولانی مدت سنا می‌تواند سبب کاهش الکترولیت‌ها و مخصوصا یون و پتاسیم شود. بنابراین ممکن است هیپوکالمی افزایش آلدوسترون، آلبومینوری، بروز خون در ادرار، مهار حرکات روده و ضعف عضلاتی ایجاد شود. افزایش قدرت اثر گلیکوزیدهای قلبی و داروهای ضد آریتمی نیز در پی کاهش پتاسیم رخ می‌دهد. مصرف طولانی مدت سنا بیش از ۳ بار در روز و به مدت یک سال یا بیشتر می‌تواند سبب تغییر آناتومیک در پرزهای روده آسیب به نورون‌ها و عضلات طولی روده شود.
بنابر اعلام دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، مانند سایر مسهل‌های محرک، این گیاه در انسداد روده، تنگی یا ضعف عضلات روده، مشکلات تشخیص داده نشده شکمی، التهاب کولون، آپاندیست، دردهای شکمی با علت نامشخص، دهیدراتاسیون ( از دست دادن آب بدن) شدید و یبوست‌های مزمن منع مصرف دارد و در کودکان زیر ۱۰ سال نیز نباید استفاده شود.
نکته بسیار مهم این است که به‌طور کلی داروهای ملین موجب کاهش جذب املاح و ویتامین‌های غذایی می‌شوند؛ بنابراین در صورت مصرف مکمل‌های حاوی این ترکیبات حداقل دو ساعت قبل فرآورده سنا مصرف شود.
