چکار کنیم به عوارض دارو دچار نشویم؟

با کیسه‌ای پر از دارو به داروخانه سرکوچه‌ می‌رود؛ با دستان لرزان قرصی را از درون پلاستیک در می‌آورد و به دکتر داروساز می‌گوید: «پسرم این دارو رو صبح به من اشتباه دادی؛ از وقتی خوردم همش حالت تهوع دارم...» دکتر داروساز می‌گوید: «نه پدر جان دارو درسته احتمالاً به محصول این شرکت دارویی حساسیت داشتی...»

داروها انقلابی در دنیای پزشکی و سلامت هستند که می‌توانند با درمان و کنترل علائم بسیاری از بیماری‌ها، کیفیت زندگی بیماران را به طور قابل توجهی افزایش دهند؛ اما برخی از داروها اعم از شیمیایی و گیاهی، در انواع مختلف از جمله شربت، قرص، آمپول، ساشه و... می‌تواند برای مصرف کننده عوارض ایجاد کرده و یا با دارو و مواد خوراکی دیگر تداخل ایجاد کند.

گفتنی است که تداخل و عوارض دارویی می‌توانند مشکلات عدیده‌ای برای فرد مصرف کننده ایجاد کنند که با تشخیص زود هنگام عوارض ناخواسته دارویی به خصوص در کودکان، سالمندان و بیماران، می‌توان جان یک انسان را نجات داد و در هزینه‌ها صرفه جویی کرد.

عوارض دارویی چیست؟

بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت عارضه ناخواسته دارویی (ADR) عبارت است از هر گونه پاسخ ناخواسته و زیان آور به مصرف دارو که در دزهای معمول برای پیشگیری، تشخیص یا درمان بیماری و یا تغییر عملکرد فیزیولوژیکی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.گفتنی است عوارض دارویی می‌توانند به دنبال مصرف یک دز یا تجویز طولانی مدت یک دارو و یا در نتیجه مصرف همزمان دو یا چند دارو رخ دهد.

چگونه عوارض دارویی را تشخیص دهیم؟

عوارض دارویی ممکن است موضعی باشد یعنی محدود به مکان خاص مصرف دارو و یا به طور سیستمیک اتفاق بیفتد. عوارض سیستمیک در هر بخشی از بدن صرف نظر از طریقه مصرف دارو ممکن است اتفاق افتاده و بر اثر گسترش دارو در بدن توسط جریان خون ایجاد ‌شود. همچنین برخی از عوارض دارویی گذرا هستند و بیشتر در شروع مصرف دارو تجربه می‌شوند و با ادامه مصرف دارو، بدن با آن سازگاری پیدا کرده و عارضه کمتر یا بر طرف می‌شود.از سوی دیگر بعضی از عوارض دارویی خطرناک هستند و لازم است به محض مشاهده علائم هشدار، مصرف دارو قطع و اقدامات درمانی لازم صورت گیرد.

عوارض هر دارویی را «قبل از مصرف» چگونه تشخیص دهیم؟

معمولاً لیستی از عوارض هر دارویی در بروشور موجود در بسته بندی آن نوشته شده است.البته باید در نظر داشت همه عوارض ذکر شده در بروشور داروها در همه افراد اتفاق نمی‌افتد و تعداد کمی از افراد مصرف کننده دارو، بسته به میزان شیوع عارضه حداکثر یک یا چند عارضه دارویی را تجربه می‌کنند.با این حال بهتر است فرد نسبت به علائم هشداردهنده آگاه باشد تا در صورت مشاهده هر یک از عوارض در اسرع وقت اقدامات لازم را انجام دهد.

عوارض دارویی در چه افرادی بیشتر مشاهده می شود؟

خطر بروز عوارض ناخواسته دارویی در کودکان و سالمندان بیشتر است. اما افرادی هم که همزمان چندین دارو مصرف می‌کنند، دارای سابقه آلرژی و بیماری‌های زمینه‌ای مانند مشکلات کبدی یا کلیوی هستند، بیشتر در معرض بروز عوارض جانبی داروها قرار دارند.

برای جلوگیری از وقوع عوارض دارویی چه کنیم؟

در صورتی که پزشک داروی جدیدی برای شما تجویز می‌کند، از پزشک یا داروسازتان راجع به عوارض دارویی و علائم هشدار، راهنمایی بخواهید. آگاهی نسبت به عوارض دارو می‌تواند میزان وقوع پیش آمدهای ناگوار حاصل از مصرف این دارو را کاهش دهد.برخی از عوارض شایع دارویی عبارتند از خواب آلودگی یا احساس گیجی که باید در شروع مصرف دارو، مورد نظر قرار گیرند تا از بروز حوادثی مانند تصادف یا هر حادثه مرتبط با کاهش هوشیاری جلوگیری کند.همچنین افت فشار و عوارض گوارشی در شروع مصرف برخی از داروها بیشتر رخ می‌دهند. برخی از عوارض جدی علائم هشدار دهنده‌ای دارند که با آگاهی از آنها می‌توان جلوی پیشرفت و ایجاد مشکلات جدی را گرفت.

در صورت بروز عارضه یا شک به بروز عارضه چه کنیم؟

اگر در زمان شروع مصرف علامت جدیدی را تجربه کردید، ممکن است نشانه‌ای از عوارض داروی مصرفی باشد. برخی از این علائم عبارتند از:با افزایش دوز دارو علامت جدیدی را تجربه می کنید و با شدت آن علامتافزایش پیدا می‌کند.با کاهش دوز یا قطع مصرف دارو علامت کم تر شده و یا کاملا برطرف می شود؛ اما در صورت شروع دوباره مصرف دارو علائم مجددا ظاهر شوند.

گفتنی است در صورت بروز هر علامت و عارضه به دنبال مصرف دارو با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید. بعضی از عوارض مثل حساسیت های دارویی ممکن است ناشی از واکنشی به یکی از ترکیبات جانبی محصول دارویی باشد و با تغییر برند دارو و استفاده از فرآورده‌ای که فرمول متفاوتی داشته و فاقد آن ماده جانبی خاص باشد تکرار نشود.

همچنین با راهکارهای ساده‌ای مانند تغییر ساعت مصرف دارو یا مصرف آن بعد از غذا در صورتی که دارو با غذا تداخل نداشته باشد، مصرف داروهای ضد حساسیت و یا ضد تهوع در کنار داروی مورد نظر و... می‌توان بسیاری از عوارض شایع در شروع مصرف دارو را کنترل کرد.