ژن چاقی قابل کنترل است؟

روح الله فلاح کارشناس ارشد تغذیه و سرپرست گروه بهبود تغذیه معاونت بهداشتی استان قم در گفت‌وگویی بیان کرد: افراد بسیاری از عوارض چاقی و تأثیرات منفی آن بر سلامتی، مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و فشار خون بالا آگاه نیستند. همچنین ممکن است آگاهی کافی از روند تدریجی افزایش وزن نداشته باشند و تصور کنند چاقی صرفاً یک مسئله ظاهری است که در صورت نیاز به راحتی برطرف می‌شود.

فلاح سبک زندگی مدرن را مورد توجه قرار داد و گفت: سبک زندگی مدرن و پرمشغله به همراه ساعات کاری طولانی، فشارهای اقتصادی و مسئولیت‌های خانوادگی، باعث می‌شود افراد نتوانند زمان کافی برای خود و سلامت خود اختصاص دهند. در نتیجه، انتخاب‌های غذایی ناسالم و کمبود فعالیت بدنی بیشتر می‌شود.

وی به عادات و غذای ناسالم اشاره کرد و گفت: زندگی در محیط‌هایی که به مصرف غذاهای پرکالری و کم‌ارزش غذایی عادت دارند، مانند فست‌فود و تنقلات، باعث می‌شود که اضافه وزن به تدریج و بدون آگاهی شخص، افزایش یابد. در بسیاری از جوامع، دسترسی به غذاهای فرآوری‌ شده و نوشیدنی‌های پرشکر آسان‌تر از غذاهای سالم و تازه است.

این کارشناس تغذیه علت‌های روانی و عاطفی را موثر دانست و گفت :برخی از افراد به دلایل روانی و عاطفی به خوردن روی می‌آورند، به‌ویژه در مواقع استرس یا ناراحتی. این نوع خوردن احساسی می‌تواند منجر به افزایش وزن شود و فرد به‌جای تمرکز بر پیشگیری، درگیر کاهش استرس و مشکلات روانی خود است.

فلاح افزود: وزن به تدریج افزایش می‌یابد و ممکن است فرد در مراحل اولیه اضافه وزن خود را جدی نگیرد یا تصور کند که در آینده به راحتی می‌تواند آن را کاهش دهد. این امر منجر به عادی‌شدن افزایش وزن می‌شود تا زمانی که این مشکل به حدی برسد که کاهش آن دشوار شود.

وی در مورد تبلیغات و راه حل‌های کاهش وزن بیان کرد: تبلیغات گسترده محصولات کاهش وزن و رژیم‌های سریع باعث می‌شود افراد تصور کنند هر زمان که بخواهند، به راحتی می‌توانند وزن خود را کاهش دهند. این باور غلط سبب می‌شود تا پیشگیری را جدی نگیرند و در نهایت، زمانی که اضافه وزن زیادی دارند به دنبال راه‌حل‌های سریع بروند.

کارشناس ارشد تغذیه به علل دیگر اشاره کرد و گفت: در بسیاری از موارد، افراد سلامتی خود را اولویت نمی‌دهند و توجه به وزن و تغذیه سالم را به تعویق می‌اندازند. توجه به مسائل روزمره و کارهای فوری، جایگزین اهمیت دادن به تغذیه و فعالیت بدنی منظم می‌شود؛ برخی افراد به دلیل ژنتیک، بیشتر مستعد افزایش وزن هستند و به اشتباه فکر می‌کنند که کاهش وزن برای آن‌ها غیرممکن یا بسیار دشوار است. این باور باعث می‌شود آن‌ها اقدامات پیشگیرانه را جدی نگیرند.

فلاح فقدان حمایت‌های فرهنگی و اجتماعی را در این امر موثر دانست و گفت: در بسیاری از جوامع، فرهنگ و عادات غذایی به سمت مصرف غذاهای ناسالم متمایل است و شاید حمایت‌های اجتماعی برای تشویق به زندگی سالم کمتر باشد. خانواده، دوستان و همکاران می‌توانند بر عادات غذایی و فعالیت بدنی فرد تأثیر بگذارند و در صورت نبود این حمایت‌ها، پیشگیری از اضافه وزن سخت‌تر می‌شود.

عدم توجه به نیاز واقعی بدن به انرژی؛ دلیل عمده اضافه وزن

وی در خصوص عادت‌های روزانه که موجب اضافه وزن می‌شوند، بیان کرد: مصرف کالری بیش از نیاز روزانه: مصرف غذاها و نوشیدنی‌های پرکالری (مانند فست‌فود، شیرینی‌جات، و نوشیدنی‌های شیرین) بدون در نظر گرفتن نیاز واقعی بدن به انرژی، از دلایل عمده اضافه وزن است.

کارشناس ارشد تغذیه ادامه داد: عدم فعالیت بدنی کافی؛ سبک زندگی بی‌تحرک، مانند کارهای نشسته و استفاده بیش از حد از وسایل الکترونیکی، کالری اضافی را به چربی تبدیل می‌کند. همچنین خواب ناکافی و نامنظم؛ کمبود خواب باعث افزایش هورمون‌های استرس (مانند کورتیزول) می‌شود که به افزایش اشتها و ذخیره چربی کمک می‌کند.

فلاح از میزان تاثیر ژنتیک بر روند چاقی، گفت: ژنتیک در میزان تمایل فرد به اضافه وزن نقش دارد. مطالعات نشان داده‌اند که ژن‌ها می‌توانند در حدود ۴۰-۷۰ درصد از عوامل مؤثر در وزن را تحت تأثیر قرار دهند. برخی ژن‌ها باعث افزایش میل به خوردن غذاهای پرکالری و کاهش توانایی بدن در سوزاندن چربی می‌شوند. البته تأثیر ژنتیک نسبی است و با تغییر در سبک زندگی و عادات غذایی، می‌توان اثرات آن را تا حدی کاهش داد.

وی به عادت‌های روزانه موثر در کاهش وزن اشاره کرد و گفت: مصرف غذای متعادل و پر فیبر؛ خوردن میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل، باعث سیری بیشتر و کاهش کالری دریافتی می‌شود. همچنین نوشیدن آب کافی به متابولیسم بدن کمک کرده و باعث کاهش اشتها می‌شود. فعالیت بدنی منظم؛ ورزش‌های هوازی و مقاومتی، سوخت‌وساز بدن را افزایش داده و به کاهش وزن کمک می‌کنند.

فلاح ادامه داد: خواب کافی و منظم، خواب کافی باعث تعادل هورمون‌های کنترل‌کننده اشتها (لپتین و گرلین) می‌شود. پرهیز از خوردن غذاهای فرآوری شده و آماده این غذاها حاوی قند، نمک و چربی بالا هستند که روند کاهش وزن را دشوار می‌کنند.

وی در خصوص افزایش عمل‌های جراحی کاهش وزن علی الخصوص اسلیو معده، گفت: در سال‌های اخیر عمل‌های جراحی مانند اسلیو معده به عنوان یک روش سریع برای کاهش وزن مورد توجه قرار گرفته‌اند.

اسلیو معده برای همه توصیه نمی‌شود

کارشناس ارشد تغذیه ادامه داد: این روش‌ها برای افرادی که چاقی مفرط دارند، کسانی که نمایه توده بدنی بالا دارند و چاقی درجه ۲ و ۳ بوده و با مشکلات پزشکی مواجه هستند، توصیه می‌شوند. اما برای افرادی که می‌توانند با تغییر سبک زندگی و فعالیت بدنی و رژیم غذایی مناسب کاهش وزن اصولی داشته باشند اصلا توصیه نمی‌شود.

فلاح به عوارض این جراحی‌ها اشاره کرد و گفت: عوارض این عمل‌ها ممکن است شامل؛ خطرات جراحی، احتمال خونریزی، عفونت و ایجاد لخته‌های خونی باشد. با کمبود مواد مغذی، به دلیل کاهش حجم معده، احتمال کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی افزایش می‌یابد.

وی افزود: ممکن است بیمار دچار حالت تهوع، استفراغ و یا رفلاکس معده شود. این عمل‌ها در صورتی توصیه می‌شوند که سایر روش‌های کاهش وزن به نتیجه نرسیده باشند و باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شوند.

این کارشناس ارشد تغذیه گفت: چربی‌های شکمی یا چربی احشایی، از نوع چربی‌های خطرناک در بدن هستند که به طور عمیق در اطراف ارگان‌های حیاتی قرار دارند. این نوع چربی می‌تواند باعث بیماری‌های قلبی و عروقی، چربی احشایی با افزایش فشار خون و سطح کلسترول بد (LDL) شود.

فلاح ادامه داد: دیابت نوع ۲، چربی شکمی موجب کاهش حساسیت به انسولین و در نتیجه، افزایش خطر دیابت نوع ۲ می‌شود، این چربی‌ها مواد التهابی آزاد می‌کنند که باعث افزایش التهاب بدن و بروز بیماری‌هایی مانند التهاب مفاصل و برخی سرطان‌ها می‌شود.

وی در خصوص مضرات کاهش وزن سریع بیان کرد: کاهش وزن سریع، اگرچه ممکن است در نگاه اول جذاب به نظر برسد، اما معمولاً با عوارض و خطرات جدی همراه است. این عوارض به دلیل تغییرات سریع متابولیک، کمبود مواد مغذی و تأثیرات نامطلوب بر سیستم‌های مختلف بدن بروز می‌کنند.

رژیم‌های سخت منجر به سندروم متابولیک یا بازگشت وزن می‌شود

کارشناس ارشد تغذیه در ادامه به برخی از این عوارض اشاره کرد و گفت: کاهش وزن سریع، به ویژه از طریق رژیم‌های کم‌کالری یا رژیم‌های سخت، باعث کاهش سرعت متابولیسم می‌شود. بدن با احساس کمبود کالری به عنوان یک تهدید، خود را با کاهش مصرف انرژی سازگار می‌کند. این مسئله ممکن است به سندروم متابولیک یا بازگشت وزن منجر شود، به طوری که بدن حتی با دریافت کالری کمتر نیز وزن بیشتری را حفظ کند.

فلاح افزود: کاهش وزن سریع معمولاً با کاهش مصرف گروه‌های غذایی مختلف همراه است، که می‌تواند به کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی مهم مانند ویتامین B۱۲، آهن، کلسیم و پتاسیم منجر شود. این کمبودها ممکن است باعث خستگی، مشکلات پوستی، ریزش مو، ضعف سیستم ایمنی و حتی مشکلات قلبی شوند.

وی ادامه داد: کاهش وزن سریع ممکن است به مشکلات گوارشی مانند یبوست، اسهال و نفخ منجر شود؛ همچنین رژیم‌های کم‌فیبر یا رژیم‌هایی که مصرف چربی‌ها را به شدت محدود می‌کنند، می‌توانند کارکرد دستگاه گوارش را مختل کرده و سلامت میکروبیوم روده را به خطر اندازند.

کارشناس ارشد تغذیه از ضررهای کاهش وزن سریع به سلامت روان اشاره کرد و گفت: کاهش وزن سریع معمولاً با استرس، اضطراب و افسردگی همراه است. رژیم‌های غذایی محدودکننده به طور معمول احساس نارضایتی و حتی بروز رفتارهای غذایی نامتعادل مانند پرخوری پس از رژیم را تقویت می‌کنند. این عوامل می‌توانند به مشکلات سلامت روانی و افزایش وسواس نسبت به وزن و ظاهر منجر شوند.

فلاح به ریزش مو و مشکلات پوستی اشاره کرد و گفت: یکی از عوارض رایج کاهش وزن سریع، ریزش مو و خشک شدن پوست است. بدن به پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی نیاز دارد تا سلامت مو و پوست را حفظ کند. کاهش ناگهانی این مواد مغذی باعث می‌شود که موها ضعیف و شکننده شوند و پوست طراوت خود را از دست بدهد.

وی در پایان اظهار کرد: اگرچه کاهش وزن برای بهبود سلامت مفید است، اما روش‌های سریع و غیرعلمی معمولاً ضررهای بیشتری دارند. توصیه می‌شود برای کاهش وزن به روش‌های پایدار و تدریجی روی آورید و با مشورت متخصص تغذیه، برنامه‌ای متعادل و متناسب با نیازهای بدن خود تهیه کنید.