ایران و آمریکا در آستانه توافق؟

اوراسیا ریویو با انتشار یادداشتی مدعی شد، دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا در تاریخ ۱۹ آوریل با موفقیت در ایتالیا به پایان رسید. این گفتگوها که در سفارت عمان در رم برگزار شد، دو برابر بیشتر از دور نخست که در ۱۲ آوریل در عمان انجام شده بود، به طول انجامید. مهم‌تر از همه اینکه، دو طرف برای برگزاری دور سوم مذاکرات در ۲۶ آوریل توافق کرده‌اند. پیش از آن، قرار است کارشناسان دو کشور نشستی فنی برای بررسی موضوعاتی چون کاهش تنش هسته‌ای، غنی‌سازی اورانیوم، سازوکارهای راستی‌آزمایی و رفع تحریم‌ها برگزار کنند. وزارت خارجه عمان در بیانیه‌ای اعلام کرد که طرفین توافق کرده‌اند ایران «کاملاً از آستانه گریز هسته ای عبور نکرده و از تحریم ها رها شود و همزمان توانایی توسعه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز خود را حفظ کند».

تابویی که شکست

این وبگاه در ادامه آورده، دور دوم مذاکرات پس از هفته‌ها موضع گیری از سوی هر دو طرف برگزار شد. در آن بازه زمانی استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، از ایران خواسته بود تا برنامه هسته‌ای‌اش را «برچیند»—خواسته‌ای ادعایی که از نظر تهران خط قرمز محسوب می‌شود.با این حال، مذاکرات به بن‌بست نرسید.به ادعای ناظران معمول است که مذاکره‌کنندگان برای جلب رضایت جناح‌های مختلف داخلی، پیش از آغاز گفتگوها مواضع حداکثری اتخاذ کنند. دور اول مذاکرات ایران و آمریکا، علی‌رغم پیش‌بینی‌های منفی، با موفقیت در ۱۲ آوریل در مسقط عمان برگزار شد. وزیر خارجه عمان، بدر البوسعیدی، میزبان هیأت‌های ایرانی و آمریکایی بود و آن‌ها را با مهمان‌نوازی سنتی عربی پذیرایی کرد. نمایندگان دو کشور در اتاق‌های جداگانه اقامت داشتند و مذاکرات را در چهار دور از طریق واسطه انجام دادند. البوسعیدی نقش میانجی را ایفا کرد و پیام‌ها را میان دو طرف جابجا می‌کرد؛ این ارتباطات دو ساعت و نیم به طول انجامید. در روابط پرتنش ایران و آمریکا، چنین مدت زمان ارتباطی نشانه مهمی از وجود زمینه مشترک است. همچنین، طرفین توافق کردند که مکاتبات خود را به زبان انگلیسی انجام دهند تا از تحریف و سوءتفاهم جلوگیری شود.

در پایان مذاکرات، میزبانان خوشحال بودند، اعضای هر دو هیأت لبخند بر لب داشتند، و تهران و واشنگتن با واژگانی مشابه، مذاکرات را «مثبت» و «سازنده» توصیف کردند. نشانه دیگر پیشرفت این بود که هر دو هیأت به برگزاری دور دوم مذاکرات رضایت دادند. مهم‌تر از همه، هیأت ایرانی به ریاست عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، تابوی تقریباً پنجاه‌ساله را شکست و با هیأت آمریکایی به رهبری استیو ویتکاف سلام و احوالپرسی کرد. استیو ویتکاف که تنها چند هفته است این سمت را بر عهده گرفته، حالا چهره‌ای آشنا در سراسر اوراسیا و خاورمیانه است. او شب پیش از مذاکرات از سفرش به روسیه، جایی که چند ساعت با ولادیمیر پوتین دیدار کرده بود، وارد عمان شد. عراقچی و هیأت ایرانی روز شنبه به مسقط رسیدند. وندی شرمن، معاون سابق وزیر خارجه آمریکا که سابقه مذاکره با عراقچی را دارد، او را مذاکره‌کننده‌ای «باهوش و سرسخت» توصیف کرده است. اگرچه جزئیات مذاکرات دور اول هنوز منتشر نشده، گزارش‌ها حاکی از آن است که طرفین مواضع خود را بیان کرده‌اند: آمریکا بر کاهش تنش هسته‌ای تمرکز داشته و ایران خواستار رفع تحریم‌ها شده است. بعدها تهران تأیید کرد که دو طرف «مواضع دولت‌های متبوع خود» را در زمینه برنامه هسته‌ای ایران و تحریم‌ها تبادل کرده‌اند.

سایه خطوط قرمز بر رایزنی ها

اوراسیا ریویو در ادامه ادعا کرد، این مواضع شباهت زیادی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دارد که در آن کاهش فعالیت‌های هسته‌ای در برابر رفع تحریم‌ها تعریف شد. برجام در ابتدا به خوبی اجرا شد: برنامه هسته‌ای ایران شفاف شد و تحریم‌ها به سرعت کاهش یافت. ویژگی دیگر برجام، حضور گسترده امضاکنندگان آن بود: پنج کشور عضو دائم شورای امنیت به‌علاوه آلمان (۱+۵)، اتحادیه اروپا و ایران. همچنین، شورای امنیت سازمان ملل، دبیرکل سازمان ملل، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، و سایر نهادهای بین‌المللی در اجرای آن دخیل بودند. این پشتوانه ژئوپلیتیکی اجرای برجام را تا سال ۲۰۱۸، زمانی که دونالد ترامپ از آن خارج شد، تسهیل کرد. پس از خروج آمریکا، سایر امضاکنندگان نتوانستند تحریم‌ها را بردارند یا ایران را به کاهش فعالیت‌های هسته‌ای وادارند. ایران نیز تلاش کرد توافق را با همکاری دیگر امضاکنندگان حفظ کند، اما در نهایت به دلیل بی‌توجهی، از تعهدات خود فاصله گرفت و برجام عملاً منقضی شد.ترامپ مهلتی دوماهه برای رسیدن به توافق جدید تعیین کرده، اما هنوز مشخص نیست محتوای این توافق چه خواهد بود. بعید است که گفتگوهای فعلی منجر به توافقی «قوی‌تر» تا اواسط ژوئن شود؛ هرچند ترامپ چنین وعده‌ای داده است.عراقچی در ابن باره گفت: «نه ما و نه طرف مقابل، علاقه‌ای به مذاکرات بی‌ثمر، وقت‌کشی یا گفتگوهای طولانی و فرسایشی نداریم.» او افزود که طرف آمریکایی نیز خواهان رسیدن به توافق در کوتاه‌ترین زمان ممکن است، اما هشدار داد که «این کار قطعاً آسان نخواهد بود».

ترامپ احتمالاً برای رسیدن سریع به توافق، همان چارچوب کلی برجام را دنبال خواهد کرد. یک مقام ارشد آمریکایی گفته است: «ایران می خواهد دوباره وارد توافقی شبیه به برجام شود.» با این حال، مانع اصلی همچنان برنامه هسته‌ای ایران است. ایران تأکید دارد که استفاده از فناوری هسته‌ای برای کشاورزی، انرژی، صنعت و پزشکی را ادامه خواهد داد و بر حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای طبق معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) پافشاری می‌کند.دولت ترامپ، در عین حال، خواهان جلوگیری از عبور ایران از آستانه گریز هسته ای است—اما این دیدگاه همچنان اجازه استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تحت نظارت سازمان ملل را می‌دهد؛ مشابه آنچه در برجام پیش‌بینی شده بود، که ممکن است برای ایران قابل قبول باشد. اقتصاد ایران که زیر بار تحریم‌ها تحت فشار قرار دارد، از همین رو ایران بر لغو تحریم ها تاکید دارد و مسعود پزشکیان نیز بارها خواهان تحقق این گزاره شده است. با این حال، موفقیت مذاکرات تا حد زیادی به توان ترامپ در مهار اسرائیل برای پرهیز از ماجراجویی های احتمالی بستگی دارد.