باز شدن درهای بازار آمریکا به روی فرش ایرانی/ صادرات یازده ماهه به ۳۲۱ میلیون دلار رسید

صادرات فرش دستباف ایران به آمریکا در سال 2010 میلادی با مصوبه کنگره و تایید رئیس جمهوری این کشور متوقف شد و به این ترتیب صادرات 80 میلیون دلاری در سال پیش از اعمال تحریم ها، به صفر رسید.

با توجه به تحولات دوران پسابرجام و تاثیر آن بر بازارهای صادرات فرش دستباف، در آخرین روزهای سال 95 با «حمید کارگر» رئیس مرکز ملی فرش ایران به گفت و گو نشستیم.

کارگر با اشاره به اینکه صادرات فرش ایران پنج سال به آمریکا متوقف شده بود، گفت: پس از اجرای برجام و با اشاره مستقیم در بند 22 برجام برای لغو تحریم واردات فرش دستباف ایرانی، شاهد از سرگیری صادرات فرش به آمریکا هستیم.

متن کامل این گفت و گو را در ادامه می خوانید:

* ایرنا: چرا صادرات فرش دستباف در سبد صادراتی ما همواره اهمیتی ویژه دارد؟

** کارگر: فرش دستباف ایران مقوله ای چند وجهی است و هم ابعاد فرهنگی - هنری، تاریخی و اشتغالزایی و هم ابعاد ارزآوری دارد؛ فرش دستباف همیشه یکی از کالاهای صادراتی سنتی غیرنفتی کشور بوده است.

یکی از اتفاقاتی که معمولا مقیاس بررسی وضعیت فرش در کشور است، وضعیت صادرات آن است و همیشه رصد می شود که ما به لحاظ صادراتی افت داشتیم یا پیشرفت؛ این مقیاس از جهت دیگری هم مهم است؛ وقتی اعداد صادراتی بالا می رود و بازار رونق پیدا می کند، به طور طبیعی پیامدش به سمت تولید هم خواهد رفت و وقتی تولید رونق بگیرد، وضعیت اقتصادی و معیشتی عوامل تولید بهبود پیدا می کند. بنابر این اتفاق عجیبی نیست که در حوزه فرش دستباف با آنکه وجوه فرهنگی، هنری و تاریخی دارد ما به وجه صادراتی آن هم توجهی ویژه داشته باشیم.

فرش دستباف ما در دهه های اخیر به طور متوسط سالانه 500 میلیون دلار صادرات داشت اما در 10 سال اخیر شاهد افت صادرات بودیم و متوسط 500 میلیون دلاری دو دهه گذشته به متوسط سالانه 300 میلیون دلار تنزل پیدا کرده است.

*ایرنا: چه عواملی موجب این کاهش صادرات شده است؟

** کارگر: در این کاهش صادرات عوامل مختلفی اثرگذار بودند؛ بخشی از این علت ها خارج از دسترس ما و فراتر از مرزهای ایران اتفاق افتاد و بخشی نیز عواملی داخلی بودند؛ یکی از علت های برون مرزی، اعمال تحریم بر فرش ایران بود؛ آمریکا به عنوان بزرگترین وارد کننده فرش دستباف در دنیا از سال 2010 میلادی به بعد، ورود هرگونه فرش با مبدا تولید ایران را به خاک خود ممنوع کرد و گمرکات این کشور فرش های با مبدا تولید در ایران را ترخیص نمی کرد.

وقتی بزرگترین واردکننده فرش در دنیا و مشتری شماره یک فرش ایران از بازار صادراتی ما حذف می شود، به طور طبیعی افت صادرات داشتیم؛ با اینکه کشورهای دیگر بجز آمریکا تحریم مستقیمی را وضع نکردند اما افت صادرات در کشورهای دیگر متاثر از تحریم های غیرمستقیم بود.

در آن شرایط، ریسک صادرات، هزینه های صادرات، هزینه حمل و نقل و هزینه بیمه مرسولات ایرانی افزایش پیدا کرد و دشواری در نقل و انتقال ارز اتفاق افتاد؛ این دشواری ها باعث شد که مثل بقیه حوزه های تولید و تجارت، صادر کنندگان فرش دستباف تا حدی دچار تنگنا شوند.

* ایرنا: بجز تحریم ها چه عواملی صادرات فرش ایرانی را کاهش داد؟

** کارگر: عامل دیگر این بود که بخشی از بازارهای سنتی ما به دلایلی کمتر به سراغ خرید فرش دستباف رفتند؛ یعنی بخشی از کشورهای اروپایی در دهه اخیر دچار رکود اقتصادی شدند و این رکود اقتصادی در اروپا باعث شد بعضی کالاهای لوکس مثل فرش دستباف تا حدی از سبد خانوار بیرون گذاشته شود.

وقوع انقلاب های عربی در برخی کشورهای عربی که واردکننده فرش ایران بودند هم بر بازار صادراتی فرش ایران اثر گذاشت؛ اینها عوامل برون مرزی بودند که خارج از دسترس ما بود.

عوامل دیگری نیز وجود داشت که باز هم خارج از دسترس ما هستند اما نه لزوما در خارج از مرزها، این عوامل در داخل و خارج از کشور مشاهده می شد؛ مثل ظهور و بروز انواع کفپوش های جایگزین مثل فرش های ماشینی، موکت، پارکت و دیگر کفپوش های صنعتی.

رشد روز افزون این طور کفپوش های جایگزین باعث شد گرایش به فرش دستباف کم شود.

علاوه بر این، تغییر در سبک زندگی و سلیقه خریداران فرش دستباف در کاهش صادرات اثرگذار بود؛ در این سالها هم از نظر اندازه فرش های مصرفی و هم از نظر تعداد و تنوع فرش های مصرفی، شاهد تغییری در سبک زندگی خریداران در داخل و خارج از کشور بودیم.

کمی هم نقد به خود باید داشت و انگشت اشاره را به سمت فعالان فرش بگیریم که تا حدی از نوزایی، آفرینندگی و خلاقیت دائمی که در حوزه طرح و نقش فرش دستباف بود فاصله گرفتند و به نوعی درجا زدند و با سلایق روز بازار مصرف دنیا تطبیق پیدا نکردند.

این باعث شد که کشورهای رقیب - که چندان پایبند به نام، اصالت و پیشنیه تاریخی فرش خودشان نبودند - راحت تر به نیاز بازار تن دهند.

عامل دیگر تورم داخلی و بالا رفتن قیمت فرش دستباف بود که این مساله رقابت را در عرصه برون مرزی سخت می کرد.

مجموعه ای از چنین عوامل داخلی و خارجی موجب شد که بگوییم در دهه اخیر، صادرات فرش ایرانی از میزان سالهای قبل از آن فاصله گرفت و کم شد.

*ایرنا: حضور رقبای جدید هم تاثیر گذار بود؟

** کارگر: این مساله مطرح می شود که رقبای جدید در کاهش صادرات تاثیرگذار بودند اما واقعیت این است که ما رقیب جدید نداشتیم.

کشورهای تولیدکننده فرش دستباف کشورهایی مشخص هستند؛ ایران در صدر آنهاست و در کنار ایران، کشورهای هندوستان، پاکستان، ترکیه، افغانستان، نپال و چین اصلی ترین تولیدکنندگان فرش دستباف هستند که بازار جهانی را در اختیار دارند.

البته گروهی از کشورهای دیگر مانند مراکش و مصر نیز تولیدکننده فرش دستباف هستند اما جمع ارقام تولید صادراتی همه آنها به اندازه حتی یکی از کشورهای صادرکننده اصلی نمی رسد؛ بنابر این، آنها خیلی وزن خاصی در بازار جهانی فرش دستباف ندارند.

*ایرنا: موضوع کاهش صادرات به سالهای قبل از 94 بر می گردد و در پایان این سال با اجرایی شدن برجام روند تغییر کرد، در این ارتباط چه اتفاق هایی افتاده است؟

** کارگر: بعد از اجرایی شدن برجام در دی ماه پارسال، (ژانویه 2016)، با توجه به قید صریح رفع تحریم صادرات فرش ایرانی به آمریکا در بند 22 برجام، نخستین محموله فرش دستباف ایرانی – که ورود آن از سال 2010 به آمریکا ممنوع شده بود - از مبدا آلمان به مقصد لوس آنجلس ارسال شد و بازتاب خبری بسیار خوبی پیدا کرد و در داخل کشور نیز شور و شعفی را بعد از سالها تحریم در بین فعالان فرش ایجاد کرد.

در بهمن ماه همان سال یعنی یک ماه پس از برجام شاهد این بودیم که نخستین محموله فرش دستباف نیز از ایران صادر شد و به آمریکا راه پیدا کرد؛ از آن زمان تا الان شاهد روند افزایشی صادرات فرش دستباف به مقصد آمریکا هستیم.

بر اساس آخرین آمار اعلام شده، در یازده ماه نخست سال 95 بیش از پنج هزار و 243 تن فرش دستباف با ارزش بیش از 321 میلیون دلار از ایران به کل بازارهای هدف صادر شده است. از این مقدار، بیش از 80 میلیون دلار صادراتی است که به طور مستقیم به آمریکا انجام شده است.

آمار صادرات کل فرش دستباف به بازارهای هدف را اگر با مدت زمان مشابه آمار سال گذشته مقایسه کنیم بیش از 16 درصد رشد وزنی و 27 درصد رشد ارزشی نشان می دهد.

معنای این حرف این است که نخست، از سر گیری صادرات فرش دستباف ایران به آمریکا باعث افزایش آمار صادرات فرش دستباف شده است.

ما از 2010 میلادی تا سال گذشته (2016) هیچ صادراتی به آمریکا نداشتیم و در 11 ماه ابتدای امسال 80 میلیون دلار به این کشور صادرات داشتیم؛ بنابراین دوباره درهای بازار آمریکا به روی فرش ایران باز شد.

*ایرنا: در این شرایط باید چه اقداماتی انجام داد و به چه نکاتی توجه کرد؟

** کارگر: نکته مهم در این شرایط این است که آیا شرایط جدید ما را باید به سمت خوشبینی مطلق ببرد؟ نباید چنین باشد؛ درست است نوعی تشنگی و شیفتگی و اشتیاق در بازار آمریکا نسبت به دست بافته های ایرانی وجود دارد، اما باید بدانیم که دوام این رشد منوط به یک سری مقدمات و پیش فرض هاست.

نخست اینکه تبلیغات را نباید از یاد ببریم؛ فعالیت رقبای خودمان را در سالهای حضور نداشتن در آن بازار نباید فراموش کنیم و در عین حال به سلیقه و نیاز مصرف کننده امروزی بازار آمریکا هم باید توجه کنیم.

نباید فراموش کنیم که تغییر سلایق امروز نه از نسلی به نسل دیگر، بلکه در درون یک نسل هم بارها و بارها اتفاق می افتد؛ بنابر این، مصرف کننده آمریکایی هم ممکن است سلیقه اش نسبت به قبل از سال 2010 تغییر کرده باشد و بنابراین باید به سلیقه مشتری امروز هم توجه کنیم.

اگر این اتفاق هوشمندانه رقم بخورد،‌افزایش صادرات در بازار آمریکا تداوم خواهد داشت، وگرنه ممکن است خیلی زود شاهد اشتباع بازار دست بافته های فعلی باشیم.

در شرایط کنونی باید با توجه به نکاتی از قبیل «حرکت به سمت بازارهای جدید و بسنده نکردن به بازارهای سنتی فرش»، «توجه تولیدکنندگان و به ویژه طراحان و نقاشان به نوآوری با حفظ اصالت های فرش ایرانی و نگاه به بازار و نیاز مخاطب امروزی» زمینه را برای افزایش صادرات در سال بعد و سالهای آتی فراهم کنیم.