راهبرد اشتباه ایران برای حفظ برجام

برنامه تلویزیونی «جهان آرا» با موضوع بررسی ابعاد تحریم جدید امریکا علیه ایران و با حضور دو تن از کارشناسان سیاسی کشورمان، شنبه شب هفتم مرداد از شبکه افق پخش شد.

برجام یا همان برنامه اقدام مشترک که توافقی بین‌المللی میان ایران و کشورهای گروه موسوم به 1+5 متشکل از آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان بود، سبب شد شورای امنیت قطعنامه های قبلی خود علیه ایران را ملغی اعلام کند و اروپا هم بخشی از تحریم های خود ضد جمهوری اسلامی را بردارد، با این حال مهم‌ترین تحریم‌هایی که قرار بود بعد از برجام برداشته شوند، آن دسته از مواردی بودند که آمریکا به صورت یک‌جانبه علیه ایران اعمال می‌کرد در واقع قرار بود از همان زمان اجرای برجام، دولت ایالات متحده تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را لغو کند که البته از همان روزها بحث تعلیق به جای لغو هم مطرح شده بود.

با این حال آمریکا به ویژه دولت جدید این کشور، بر خلاف وعده های داده شده شروع به تصویب و اعمال تحریم‌های جدید علیه اشخاص و سازمان‌های مختلف کشورمان کرده‌اند و هر بار بهانه‌ای برای این منظور می‌تراشند به گونه‌ای که صدای دولتمردان ایرانی هم در آمده و حرف و حدیث از نقض برجام شدت گرفته است.

اخیراً و به بهانه پرتاب موشک ماهواره‌بر توسط ایران، شاهد تصویب تحریم‌های جدید آمریکا علیه کشورمان هستیم به‌همین منظور و برای بررسی دقیق ابعاد مختلف این تحریم‌ها، برنامه تلویزیونی «جهان آرا» به همین موضوع اختصاص داشت.

ناصر هادیان و محمد جمشیدی از اساتید دانشگاه و کارشناس مسائل سیاسی مهمان این برنامه بودند و در گفت‌وگو با وحید یامین پور مجری و کارشناس «جهان‌آرا» در مورد تحریم‌های جدید آمریکا علیه جمهوری اسلامی به بحث و گفت‌وگو نشستند.

ناصر هادیان در ابتدای این گفت‌وگو در پاسخ به این سئوال که »آیا قانون جدید، تحریم جدیدی است و ما با وضعیت جدیدی مواجه شدیم» با بیان اینکه تحریم جدیدی نشده است گفت: این تحریم‌ها، همان تحریم‌هایی است که از قبل موجود بوده با این تفاوت که این تحریم‌ها تحت منشأ اقتدار قانون است. منشأ اقتدار هم عمدتاً دستورالعمل‌های رئیس‌جمهور بوده که تجمیع شده و زیر نظر قانونی که مجلس وضع می‌کند درآمده است.

وی با تأکید بر اهمیت وضع این قانون ضمن بیان این مطلب که این موضوعی است که تعجب ما را برانگیخته است و قطعاً با روح برجام تعارض دارد بیان داشت: در باره متن برجام هم با بعضی از بندها در تعارض است، ولی قابل تفسیر است. اینها قول داده بودند در عرصه اقتصادی همکاری کنند و کاری نکنند که مانع از تعاملات اقتصادی و تسهیل در این روابط شود.

این استاد دانشگاه در باره اینکه آیا مذاکره‌کنندگان موضوع وضع تحریم‌های جدید را پیش‌بینی کرده بودند یا خیر اظهار داشت: حتماً همین‌طور بوده است و این موضوع عجیبی نبوده است. وقتی شما یک ابرقدرت دنیا را وارد چالش می‌کنید باید انتظار این مسائل را داشته باشید. اگر انتظار نداشته باشید که چنین عکس‌العملی نشان می‌دهد طبیعتاً شناخت دقیقی از امریکا ندارد.

جمشیدی نیز در پاسخ به این سئوال که آیا موضوع تحریم جدید حائز اهمیت فوق‌العاده‌ای است یا خیر در واکنش به اظهارات هادیان با قطعی خواندن نقض برجام و نقض قطعنامه 2231 از سوی امریکا تصریح کرد: قبل از بررسی این موضوع مهم است که ببینیم رویکرد امریکا چه چیزی است. ما با دو مسئله مواجه هستیم. مسئله کوچک‌تر ارتباط قانون جدید با مسئله برجام است که البته قابل پیش‌بینی بود که امریکایی‌ها به تعهدات خود عمل نمی‌کنند، اما مسئله اصلی پاسخ به این سئوال است که اساساً سیاست‌های استراتژیک امریکا نسبت به ایران چیست که نتیجه آن شکل‌گیری چنین قوانینی بوده است؟

وی با بیان اینکه قبل از این در دوره اوباما تمدید قانون ISA را داشتیم و کلینتون هم وعده داده بود که در صورت انتخاب به‌عنوان رئیس‌جمهور قطعاً تحریم‌ها را تشدید می‌کرد اضافه کرد: اصالتاً استراتژی امریکا در قبال ایران در دوره پسابرجام فرقی بین اوباما و کلینتون و ترامپ وجود ندارد. امریکایی‌ها به‌سمت تشدید فشار و تحریم حرکت می‌کنند. برجام هم نتوانست این استراتژی را به‌هم بزند. طبق برجام تحریم‌ها عملاً برداشته نمی‌شود، بلکه ساختاری از فشار و نظارت بر ایران طراحی می‌شود که برجام آن را قانونی می‌کند.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سئوال که آیا برجام می‌تواند با توجه به وضعیت پیش‌آمده تحریم‌ها را تشدید کند یادآور شد: برجام مکانیسم است و برای نگه‌داشتن فشار بر ایران طراحی شده است. برخلاف آنچه که در داخل ایران گفته می‌شود برجام برای گشایش است، وقتی ادبیات غربی‌ها را می‌خوانیم آن را به‌عنوان یک مکانیسم کنترل تسلیحات طراحی می‌کنند که تحریم در آن محوریت ندارد، بلکه ابزار فشار و وادارسازی ایران برای ادامه به آن مسیری است که غربی‌ها می‌خواهند.

جمشیدی با تأکید بر این نکته که امریکایی‌ها به‌دنبال تشدید فشار و تحریم بر ایران هستند اظهار داشت: حتی افراد تندرو در امریکا که قائل به عملیات پنهان علیه ایران بودند مقاله می‌نویسند که تحریم مالی و اقتصادی علیه ایران باید ادامه پیدا کند.

وی با بیان این مطلب که این قانون قطعاً نقض برجام است و دو دستورالعمل اجرایی را در حوزه موشکی و تروریسم تبدیل به قانون می‌کند ادامه داد: این قانون در قبال ایران طراحی استراتژیک می‌کند و برای اولین بار استراتژی را از دولت می‌گیرد و در اختیار کنگره که تحت سیطره صهیونیست‌ها است قرار می‌دهد و ایران به‌عنوان تهدید ساختاری معرفی می‌شود و دست دولت‌ها در اعمال سیاست خارجی محدود می‌شود و ایران دائماً به‌عنوان تهدید معرفی می‌شود.

این استاد دانشگاه در باره وضع تحریم‌های جدید در موضوع موشکی افزود: براساس این قانون تحریم موشکی برخلاف قطعنامه 2231 است و طبق گفته تیم مذاکره‌کننده که گفته بودند عبارت «موشک‌های بالیستیکی که کلاهک هسته‌ای حمل می‌کنند را اضافه کردیم» در این قانون این عبارت برداشته شده است و هر نوع موشک بالیستیکی که داشته باشیم تحریم است به‌علاوه اینکه محدودیت هشت‌ساله را دائمی کرده است.، همچنین هر نوع توانمندی که در آینده بخواهد در این حوزه اتفاق بیفتد ممنوع است.

وی با اشاره به بند آخر این قانون که تعهد ایران به برجام را کافی نمی‌داند اظهار داشت: قرار بر این بود که در دوره اجرای برجام اگر ایران به مفاد برجام عمل کند محدودیت‌ها کم شود و شرایط برای کشور عادی‌سازی شود، اما در این بند آمده سیاست‌های ایران در حوزه تروریسم و موشکی باید باب میل دولت و کنگره امریکا باشد تا این تحریم‌ها برداشته شود. این قانون فصل جدیدی در روابط بین ایران و امریکا خواهد بود.

در ادامه هادیان در پاسخ به این سئوال که آیا وضع تحریم‌های جدید فقط مربوط به مسائل هسته‌ای می‌شود یا تحریم‌های دیگر را هم در برمی‌گیرد با بیان اینکه دعوای ما با امریکا فقط سر مسائل هسته‌ای نبوده است تصریح کرد: برجام فقط یک موضوع خاص بین ما و امریکا را حل کرد و بقیه موضوع‌ها سر جای خود قرار دارد.

وی با تأکید بر این مطلب که برجام الان مهم‌ترین سندی است که در اختیار ما قرار دارد و ما می‌توانیم با آن یک بازی بین‌المللی را سامان دهیم اضافه کرد: اینکه ترامپ به نمایندگان خود تأکید می‌کند باید در موضوع برجام مورد «عدم رعایت» بیاورید، یعنی اینکه می‌خواهد فشار بیاورد تا ما برجام را کنار بگذاریم.

این استاد دانشگاه برجام را تدبیری را دانست که ایران به‌وسیله آن توانست اجماع بین‌المللی علیه خود را بشکند و در همین زمینه ادامه داد: اگر منتقدی هم در باره برجام در داخل ایران وجود دارد الان باید از آن دفاع کند.

هادیان در توضیح استراتژی اصلی امریکا علیه ایران با بیان اینکه تغییر رژیم الان در دستور کار امریکا قرار ندارد و این تغییر رفتار است که امریکا دنبال آن است تصریح کرد: حقوق بشر، موشکی و رفتار منطقه‌ای ایران سه عرصه‌ای هستند که برای تحت فشار قرار دادن ایران طراحی شده است. راهکار اصلی امریکا هم برای رسیدن به این اهداف، تحریم، منزوی کردن سیاسی و استفاده از دیپلماسی قهرآمیز است.

این کارشناس مسائل سیاسی در واکنش به این سئوال که آیا امریکا می‌تواند با استناد به متن برجام، ایران را ناقض این سند معرفی کند تأکید کرد: هر متنی قابلیت خوانش‌های متفاوت دارد. امریکا از هر متنی که می‌خواهد می‌تواند استفاده و عمل کند، ولی ما از برجامی که وجود آمده می‌توانیم خوانشی ارائه دهیم که چین و روسیه و اروپا را پشت سر خود داشته باشیم تا دنبال خوانش امریکا نروند.

جمشیدی نیز در واکنش به اظهارات هادیان ضمن بیان این مطلب که امریکایی‌ها سعی در حفظ برجام دارند خاطرنشان کرد: هدف ترامپ این است که برجام را هم در حوزه منطقه‌ای و هم در حوزه هسته‌ای بزرگ‌تر کند، یعنی برجام هم به‌عنوان الگو و هم به‌عنوان محتوا از نظر امریکا منافع این کشور را تأمین می‌کند. این نیست که امریکا بگوید این به ضرر من است و این را باید به زمین بزنم. ما باید متوجه استراتژی امریکا باشیم. استراتژی امریکا چه از طریق برجام و چه از طریق عدم وجود برجام این است که تحریم‌ها علیه ایران را تشدید کند.

این استاد دانشگاه با قبول این مطلب که گروهی در امریکا وجود دارند که مخالف برجام هستند، اما مسیر آنها از توسعه برجام می‌گذرد توضیح داد: این عده می‌گویند ما می‌توانستیم فشار بیشتری روی ایران بیاوریم، اما چون از 100 امتیاز، 80 امتیاز گرفتیم، باید 20 امتیاز دیگر را هم بگیریم، نه اینکه آن 80 امتیاز اشتباه است. از نظر آنها برجام مکانیسمی برای مدیریت رفتار ایران، اعمال فشار و نظارت بر این کشور است. از نظر آنها تحریم برای امتیازگیری از ایران بهتر جواب می‌دهد.

وی در پاسخ به این سئوال که امریکا مبتنی بر برجام از ایران چه می‌خواهد تا ما را در موقعیتی قرار دهد تا برجام را نقض کنیم با ابراز مخالفت با نظر دکتر هادیان مبنی بر خوانش‌های مختلف امریکا از برجام گفت: دو سال پیش که برجام امضا شد، همه این مواردی که می‌توانست مورد سوءاستفاده امریکا قرار بگیرد تذکر داده شد. امریکایی‌ها دنبال این بودند که ایران در توانمندی راهبردی فریز کنند. اوباما بعد از توافق ژنو و بعد از برجام در کنفرانس مطبوعاتی گفت با تهی‌کردن زرادخانه قدرت ایران از توانمندی اتمی بهتر و مؤثرتر می‌توانیم علیه منافع منطقه‌ای این کشور برخورد کنیم.

این کارشناس مسائل سیاسی ادامه داد: امریکایی‌ها با توجه اینکه ظرفیت هسته‌ای را از ایران گرفته‌اند اعتقاد دارند می‌توانند روی توانمندی‌های ایران در منطقه هم اثرگذار باشند. آنها روح برجام را امنیت و ثبات منطقه تعریف می‌کنند و چون این امنیت آن چیزی نیست که آنها می‌خواهند و ایران در حال پیشروی است پس برجام به هدف خود نرسیده است، یعنی امریکا توان هسته‌ای را از ما گرفته است و انتظار داشت با این حربه بتواند از توانمندی ایران در منطقه بکاهد، الان نتوانسته است و به‌همین علت همان مکانیسمی که ایران را مجاب به امضای برجام کرد دو باره اعمال می‌کند.

هادیان نیز با تأکید دو باره بر اینکه وضع قانون‌های تحریمی جدید ارتباطی با متن برجام ندارد با این‌حال آن را ناقض روح و متن برجام دانست و توضیح داد: هر کسی می‌تواند از هر متنی خوانش خودش را داشته باشد. امریکا هم چون ابرقدرت است و تولید ناخالص ملی آن 21.5 درصد از کل جهان است این توانایی را دارد که هرکشوری مثل روسیه، چین و کره‌شمالی را تحریم کند. البته خوانش مسلط از برجام همان خوانشی است که ایران و چین و روسیه و اروپا دارند.

جمشیدی در واکنش به اظهارات هادیان مبنی بر قدرت امریکا با تأیید این مطلب گفت: البته خود تحریم یعنی نقطه ضعفی برای سیاست‌های راهبردی امریکا. امریکا نمی‌تواند مثل سابق بجنگد، به‌خاطر همین متوسل به ابزارهای جدید شده است. نکته بعدی را باید در باره مؤلفه‌های قدرت ایران جستجو کنیم. امریکا در زمان بوش اعتقادی به مذاکره با ایران نداشت و می‌گفت ایران نباید یک سانتریفیوژ هم داشته باشد و می‌گفت سه کشور اروپایی با ایران مذاکره و قطعنامه را امضا کنند و این قطعنامه را پیش‌شرط مذاکره با امریکا دانسته بود.

وی ادامه داد: بعد از اینکه ایران در توانمندی هسته‌ای و همچنین در حوزه منطقه‌ای بعد از جنگ 2003 عراق پیشروی کرد، امریکایی‌ها به مذاکره پیوستند و در عراق دنبال ایران بودند که مذاکره کنند. همان‌موقعی که امریکا در اوج دعوای نظامی خود بود، نه الان که در اوج دعواهای داخلی قرار دارند. بعد از اینکه ایران به غنی‌سازی 20 درصد رسید، امریکا به‌عنوان عضو ثابت، 1+5 را تشکیل داد. در ژانویه 2012 هم بعد از انباشت اورانیوم‌ها امریکایی‌ها علنی سیگنال دادند که خط قرمز ما مواد هسته‌ای نیست، بلکه کلاهک اتمی است. پس اگر طراحی داشته باشیم با همین ابزارها می‌توانیم طرف مقابل را هرچند ابرقدرت هم باشد وادار به عقب‌نشینی کنیم. از امریکا غول بزرگ نسازیم. در خود واشنگتن بحث بر سر این است که امریکا با فرسایش قدرت نظامی مواجه شده است و محیط جدید بین‌الملل با شرایط امریکا سازگار نیست.

هادیان با اشاره به پیشرفت‌های ایران در صنعت هسته‌ای با بیان این مطلب که ایران به آن چیزی که می‌خواست در این زمینه رسیده بود اظهار داشت: امریکا قدرت مطلقه نیست که هرکاری بخواهد انجام دهد. ما هم می‌توانیم از مؤلفه‌های قدرت خود استفاده کنیم، کما اینکه در مسئله هسته‌ای این کار را کردیم. ما باید با تدبیر با امریکا برخورد کنیم. حوزه، زمان و سرعت مناقشه باید توسط ما تعریف شود.

در ادامه این برنامه جمشیدی به روایت دیدار دکتر هادیان با گری سیمور اشاره کرد مشاور باراک اوباما در زمان ریاست‌جمهوری اشاره کرد و گفت: «دکتر هادیان به استانبول رفته و با گری سیمور مسئول عدم اشاعه کاخ سفید که در مذاکرات هسته ای با ایران حضور داشت، ملاقات کرده بود.

وی افزود: ایشان انتقاد کرده بود که چرا آمریکا همچنان ایران را تحریم می‌کند و چرا به برجام پایبند نیست، یا اینکه چرا بانک‌ها باز نشده‌اند؟ گری سیمور هم گفته بود برجام همین است، یا شما حواس‌تان پرت بوده یا فریب خورده‌اید.

این استاد دانشگاه ضمن بیان این مطلب که سیاست از دست دولت ایالات متحده گرفته می‌شود این موضوع را تحولی تاریخی ارزیابی و تصریح کرد: ایران به‌صورت رسمی و قانون‌گذاری شده به‌عنوان تهدید امریکا معرفی می‌شود. این موضوع قبلاً نبود. سیاست خارجی امریکا از دست دولت‌ها گرفته می‌شود و قدرت عمل و انعطاف اینها کاهش پیدا می‌کند و به‌سمت فشار بیشتر حرکت می‌کنند. این موضوع، «شکست استراتژی تعامل» است. آنها دنبال تعامل با ما نیستند. اگر استراتژی ما این باشد که بخواهیم با تعامل مسائل را حل کنیم، یادمان باشد که امریکا دنبال تعامل نیست.

جمشیدی با اشاره به این مطلب که در دوره اخیر امریکایی‌ها به این نتیجه رسیدند که فشار تحریمی روی ایران جواب می‌دهد و باعث تغییر سیاست در ایران می‌شود تصریح کرد: از نگاه آنها فشار بر ایران به هردلیلی جواب می‌دهد. سیاست امریکا خیلی چیز پیچیده‌ای نیست که الان آن را کشف کنیم. مهم این است که ما استراتژی امریکا را بشناسیم.

کارشناس مسائل سیاسی در پایان با تأکید بر این نکته که امنیت ملی ما فراتر از برجام است، خاطرنشان کرد: برای اینکه بخواهیم برجام را حفظ کنیم نباید وارد مسائل منطقه‌ای و موشکی شویم و مذاکره کنیم. این یک راهبرد غلط است. ما نباید اجازه خوانش‌های متفاوت از برجام را به امریکایی‌ها بدهیم که با این کار احساس نیاز به برجام از سوی طرف مقابل بیشتر می‌شود.