عوارض مصرف بیش از حد استامینوفن

 استامینوفن به این دلیل که بدون نسخه به فروش میرسد تبدیل به یکی از داروهایی شده که بسیاری از افراد برای استفاده از آن هیچ ترسی به دل راه نمیدهند و با کوچکترین احساس دردی مثل نقل و نبات این قرص را استفاده میکنند.

زمانهای گذشته به این شکل امروز خبری از دوا و دکتر نبود و تعداد داروخانهها آنقدر کم بود که برای پیدا کردن یک قرص ساده افراد باید مسافتی طولانی را طی میکردند اما به مرور زمان همه چیز تغییر کرده است.

تعداد پزشکان و داروخانهها روز به روز بیشتر و بیشتر میشود و در کنار همه این تغییرات، مصرف دارو به ویژه به شکل خودسرانه افزایش پیدا کرده و مشکلی به نام سوءمصرف دارو مطرح است.

تحقیقات اخیر پژوهشگران این نظریه را مطرح کرده بود که استامینوفن علاوه بر درد جسمانی، باعث می شود فرد تجربیات آزاردهنده اجتماعی یا احساسات تلخ ناشی از روابط خود را هم با شدت کمتری درک کند.

تحقیق پژوهشگران دانشگاه اوهایو تاثیر این دارو را علاوه بر کاهش درک احساسات منفی، شامل احساسات مثبت مثل لذت هم می داند.این تحقیق به این نتیجه رسیده که استامینوفن علاوه بر تسکین دردهای جسمانی، احساسات، چه مثبت چه منفی، را نیز کرخ می کند. بنابراین می توان گفت که این دارو علاوه بر درد می تواند احساس لذت را نیز در فرد کاهش دهد.

به گفته جفری دورسو، روانشناس اجتماعی در دانشگاه اوهایو و مدیر این تیم پژوهشی، "به استامینوفن باید به دید یک تسکین دهنده همه جانبه احساسات نگاه کرد نه فقط مسکن درد".

او در یک تحقیق تجربی به هشتاد و دو دانشجو در دو نوبت یک قرص یک گرمی استامینوفن و یک قرص دارونما (پلاسبو) داد. محققان سپس در هر نوبت پس از گذشت یک ساعت، یعنی زمان آغاز فعالیت دارو، به دانشجویان چهل عکس نشان دادند که از نظر حسی و عاطفی برانگیزاننده بودند؛ مثلا عکس هایی از کودکان دچار سوءتغذیه شدید یا کودکان شادی که با گربه بازی می کردند. پس از آن، از دانشجویان خواسته شد که براساس مثبت یا منفی بودن تصاویر به هرکدام تا پنج نمره مثبت یا منفی بدهند. در نوبت بعدی از آنها خواسته شد که واکنش عاطفی خود را به عکس ها، با صفر به معنی کم یا بی تفاوتی و ده برای بیشترین عکس العمل احساسی، ارزیابی کنند. نتایج نشان داد آنهایی که قرص حاوی دارو را خورده بودند عکس العمل احساسی کمتری به تصاویر نشان داده بودند؛ به این ترتیب که عکس های شاد تاثیر کمتری در انگیزش احساسات داشتند و عکس های منقلب کننده نیز احساسات را کمتر جریحه دار کرده بودند.

پروفسور ژول دمول، استاد داروسازی دانشگاه ژنو معتقد است دلیل چنین اثری می تواند این باشد که "استامینوفن روی همان مسیری اثر می گذارد که سروتونین در سیستم اعصاب مرکزی طی می کند."سروتونین هورمونی است که باعث ثبات خلق و کاهش اضطراب و افسردگی می شود بنابراین در ایجاد احساسات خوب نقش دارد.

پروفسور ژول دمول، می گوید:"من مولکول استامینوفن را می شناسم بنابراین برای من بدیهی است که استامینوفن روی گیرنده های مختلفی اثر بگذارد و اصلا تعجب نمی کنم اگر تاثیرات دیگر این مولکول روزی کشف شود."

با اینکه روش این تحقیق به نظر پروفسور ژول دمول و محققان دیگر به بهترین شکلی انجام شده اما تحقیق روی جمعیت نسبتا کمی انجام گرفته، و در مورد کسانی که در این تحقیق شرکت داشتند هیچ اطلاعاتی ارائه نشده است.

نتایج این تحقیق با اینکه جالب هستند و این احتمال را مطرح می کند که استامینوفن روی گیرنده های مختلفی اثر می گذارد اما نمی توان به این نتیجه رسید که استامینوفن می تواند واکنش های عاطفی به اتفاقات زندگی واقعی را تخفیف دهد و مثلا از آن به عنوان داروی ضد اضطراب استفاده شود یا اینکه خوردن استامینوفن لذت شب عروسی فرد را کم کند. به عبارت دیگر تا تحقیقات بیشتر با نتایج روشن تر و محکم تری انجام نشود، نتیجه این تحقیق کاربرد بالینی ندارد.

استامینوفن در پی یک اشتباه کشف شد!

مصرف تب بر به قرون وسطی برمی گردد، زمانی که مصریان از عصاره برگ درخت بید و سالیسیلات موجود در آن برای کاهش درد و تب استفاده می کردند. بعدها بقراط نیز با شعار "طبیعت، پزشک همه بیماران است" برای تسکین درد زایمان و کاهش تب، جوشانده برگ درخت بید را توصیه می کرد. یونانیان و رومیان نیز قرن ها این روش را با اندکی تغییر بکار می گرفتند، گاهی بصورت ترکیبی با برگ درخت گنه گنه. اما به تدریج با نایاب شدن و در نتیجه گران شدن برگ گنه گنه نیاز به مواد جایگزین پدیدار شد. تا اینکه در اواخر قرن نوزدهم پس از چهل سال تلاش برای پالایش و جداسازی ماده اصلی این دارو، داروسازی به اشتباه مواد دیگری را در اختیار یک تیم تحقیقاتی قرار داد و به این ترتیب استامینوفن در پی یک اشتباه کشف شد.

استامینوفن یا پاراستامول یکی از پرفروش ترین داروهایی است که تقریبا در همه جای دنیا بدون نسخه پزشک در اختیار مردم قرار می گیرد.استامینوفن نامی است که برای داروی پاراستامول در امریکا، کانادا و ژاپن انتخاب شده است و همچنین با نام های تجاری مختلفی مانند پنادول و تایلنول در کشورهای دیگر انگلیسی زبان به فروش می رسد.

پاراستامول عموما به عنوان یک مسکن ضعیف دردهای جسمی و تب بر مصرف می شود.اما از این دارو به همراه ترکیبات دیگر، در تسکین های دردهای سخت پس از جراحی و یا مراقبت های تسکینی برای بیماران سرطانی نیز استفاده می شود.

عوارض مصرف بیش از حد استامینوفن

با این حال مصرف بیش از حد این دارو می تواند نارسایی حاد و کشنده کبد را درپی داشته باشد؛ به ویژه در سنین بالا، افرادی که به چند بیماری مبتلا هستند یا چندین نوع داروی دیگر هم مصرف می کنند.سازمان غذا و داروی امریکا توصیه می کند که استامینوفن مطابق دستور پزشک مصرف شود. در سال ۲۰۱۱ این سازمان حتی یک برنامه آموزشی برای آگاهی رسانی عمومی جهت پیشگیری از مصرف بیش از حد (overdose) تدارک دیده بود. اثرات جانبی و خطر آسیب دیدگی کبدی ناشی از مصرف این دارو همراه با مصرف مکرر الکل افزایش می یابد. مسمومیت استامینوفن یکی از دلایل مهم آسیب کبدی در دنیای غرب است و در آمریکا، استرالیا، انگلستان و نیوزیلند از شایعترین مسمومیت های دارویی است.

با این حال هنوز از نظر آکادمی متخصصان اطفال امریکا و موسسه ملی بهداشت و مراقبت های عالی این کشور، استامینوفن را مناسبترین دارو برای برای کاهش درد و تب در کودکان می دانند.

به این ترتیب پاراستامول یا استامینوفن اصولا اگر بصورت نامکرر، باندازه کم و مطابق دستور پزشک یا توصیه های شرکت سازنده استفاده شود، دارویی بی خطر شناخته می شود.

توزیع این دارو در ایران در سال ۱۳۹۲، بصورت قرص ساده ۳۲۵ میلی گرمی یا ۵۰۰ میلی گرمی همراه با کدئین، به یک میلیارد و پانصد و سی میلیون عدد قرص رسید.